«Μακαρισμός πρῶτος» μέρος β΄ τελευταῖο

π. Ἀθανασίου Μυτιληναίου

Καί ὁ Μένανδρος, πού ἦταν συγγραφέας θεατρικῶν ἔργων, ὅπως ὁ Σοφοκλής, ὁ Εὐριπίδης καί ἄλλοι, ἔλεγε: «γένοιο οἷοςἔσσι»¹, εἴθε νά γίνεις ἐκεῖνος πού πραγματικά εἶσαι· δηλαδή νά ψάξεις νά βρεῖς ποιός εἶσαι, καί νά γίνεις αὐτό πού εἶσαιδημιουργημένος νά γίνεις. Ὁ ἐγωισμός ὅμως καί ἡ ὑπερηφάνεια, δυστυχῶς, ἐμποδίζουν τόν ἄνθρωπο νά δεῖ τόν ἑαυτό του.

Ἡ ταπείνωση θά λέγαμε ὅτι ἔχει τρεῖς πτυχές:

Ἡ πρώτη εἶναι ἡ ἠθική αὐτογνωσία, αὐτή πού δέν εἶχαν δυστυχῶς οἱ Ἀρχιερεῖς, οἱ Γραμματεῖς καί οἱ Φαρισαῖοι τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ. Πίστευαν γιά τόν ἑαυτό τους ὅτι εἶναι ἄμεμπτοι... Κι ὅμως εἶναι ἐκεῖνοι πού σταύρωσαν τόν Χριστό! Τέλος πάντων. Ἡ ἠθική αὐτογνωσία εἶναι τό νά γνωρίζεις ποιός εἶσαι, νά δεῖς τήν ἁμαρτωλή σου κατάσταση. Νά μή λές “δέν ἔκανα τίποτα ἄσχημο στή ζωή μου, εἶμαι σπουδαῖος, εἶμαι ἠθικότατος ἄνθρωπος”. Εἶναι μερικοί πού ἔτσι λένε, καί εἶναι δυστύχημα! Πρέπει νά βλέπουμε τίς ροπές μας, αὐτές πού ἔχουμε μέσα μας, καί πού θά ντρεπόμαστε νά τίς δημοσιοποιήσουμε. Εἶναι ροπές βρώμικες, ποικίλες ροπές, πού θά ντρεπόμαστε νά τίς ποῦμε! Δέν κάναμε ἴσως καμία πράξη ὡς πρός τίς ροπές αὐτές, ἀλλά ὅμως ἔχουμε μέσα μας ἕνα ἀκάθαρτο ὑποσυνείδητο, καί κατ᾿ ἐπέκταση μία ἀκάθαρτη συνείδηση. Ἔχουμε αἰσθήματα ἀκάθαρτα, ἔχουμε λογισμούς καί ἐπιθυμίες ἀκάθαρτες, πού βέβαια δέν φαίνονται στούς πολλούς. Πῶς μποροῦμε λοιπόν νά λέμε ὅτι εἴμαστε σπουδαῖοι;

Ἔλεγε ὁ Ψαλμωδός, στόν 18ο Ψαλμό: «καί ἐκ τῶν κρυφίων μου καθάρισόν με»², νά μέ καθαρίσεις ἀπό ἐκεῖνα πού εἶναι μέσα μου κρυφά. Ἄν ἔπρεπε νά μιλήσουμε μέ μία σύγχρονη γλώσσα, θά λέγαμε: «Κύριε, καθάρισέ μου τό ὑποσυνείδητο». Οἱ ἀσκητές πού πήγαιναν στήν ἔρημο γιά βαριά ἀσκητική, τό ἔκαναν γιά νά καθαρίσουν τό ὑποσυνείδητό τους. Ρωτῆστε, ἄν θέλετε, ἕναν ψυχίατρο, ἕναν ψυχολόγο, ἄν εἶναι εὔκολο ἤ δύσκολο νά καθαρίσει κανείς τό ὑποσυνείδητό του. Θά σᾶςἔλεγε πώς εἶναι ἀδύνατον! Ἔ, θά λέγαμε, ὄχι ἀκριβῶς, ἀλλά περίπου ἀδύνατον! Πράγματι, μπορεῖ κάποιος νά καθαρίσει τόν ἑαυτό του, τό ὑποσυνείδητό του, ἀλλά μέ πολύ βαριά ἄσκηση. Δηλαδή, μέ ἄλλα λόγια, πρέπει νά ξέρουμε ὅτι στά μάτια τοῦ Θεοῦ δέν εἴμαστε σπουδαῖοι καί τρανοί! Ἄρα λοιπόν πρέπει νά ἔχουμε αὐτογνωσία. Ὁ Άπόστολος Παῦλος, κατεβαίνοντας τά τρία σκαλοπάτια τῆς ταπεινώσεως, στήν ἀρχή ἔλεγε:

«Εἶμαι ὁ ἔσχατος τῶν Ἀποστόλων».

Ὅταν πέρασαν κάποια χρόνια, ἔλεγε: «Εἶμαι ὁ ἔσχατος τῶν ἀνθρώπων».

Καί ὅταν πέρασαν πάλι μερικά χρόνια, ἔλεγε: «Εἶμαι ὁ ἔσχατος τῶν ἁμαρτωλῶν»³.

Ποιός; Ὁ Παῦλος!...

Νά θυμηθοῦμε καί τόν τελώνη ἀπό τήν παραβολή τοῦ τελώνου καί τοῦ φαρισαίου. Θά λέγαμε “δέν εἶμαι ἅγιος”. Ἀλλά ἡ ἐντολή λέει «ἅγιοι γίνεσθε, ὅτι ἐγώ ἅγιός εἰμι»⁴. Ἀφοῦ λοιπόν τό λέει ἡ ἐντολή τοῦ Θεοῦ νά γίνουμε ἅγιοι –δέν εἴμαστε βέβαια– πρέπει ἀναμφισβήτητα νά εἴμαστε στόν δρόμο νά γίνουμε ἅγιοι.

Ἡ δεύτερη πτυχή τῆς ταπεινώσεως εἶναι ἡ διανοητική αὐτογνωσία, ἐκείνη πού ἀναφέρεται στήν ἀκριβῆ γνώση τῶν διανοητικῶν προσόντων.

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος λέει: «Μή ὑπερφρονεῖν παρ᾿ ὅ δεῖ φρονεῖν, ἀλλά φρονεῖν εἰς τό σωφρονεῖν»⁵. Δηλαδή: Νά μή φρονεῖ κανείς γιά τόν ἑαυτό του ὅτι εἶναι παραπάνω ἀπό ἐκεῖνο πού πρέπει νά φρονεῖ, ἀλλά νά φρονεῖ ἔτσι ὥστε νά μπορεῖ νά εἶναι σώφρων. Νά ἔχουμε, λέει, γνώση τῶν διανοητικῶν μας δυνάμεων καί καταστάσεων.

Καί ἄν ἀκόμη ἔχουμε προσόντα, ἄς θυμηθοῦμε ἐκεῖνο πού λέει πάλι ὁ Ἀπόστολος Παῦλος: «οὐχ ὅτι ἱκανοί ἐσμεν ἀφ᾿ ἑαυτῶν λογίσασθαί τι ὡς ἐξ ἑαυτῶν, ἀλλ᾿ ἡ ἱκανότης ἡμῶν ἐκ τοῦ Θεοῦ»⁶. Δηλαδή: Δέν εἴμαστε ἀπό μόνοι μας ἱκανοί, ἀλλά ἄν ἔχουμε κάτι, μιά ἱκανότητα, ἕνα προσόν, αὐτό εἶναι ἀπό τόν Θεό, ὁ Θεός μᾶς τό ἔδωσε. Μάλιστα κάπου ἀλλοῦ λέει: «Τί καυχᾶσαι ὡς μή λαβῶν;⁷». Γιατί ὑπερηφανεύεσαι ὅτι εἶναι δικά σου αὐτά πού ἔχεις, σάν νά μήν τά ἔχεις πάρει; Τίποτα δέν ἔχουμε πού νά μή μᾶς τό ἔχει δώσει ὁ Θεός. Ὅ,τι ἔχουμε, ὁ Θεός μᾶς τό ἔχει δώσει.

Ἄς θυμηθοῦμε ἀκόμη –νά τό πῶς ἔτσι– τά “χαρτία τοῦ Σωκράτους”. Τόν ρώτησαν κάποτε: «Γιατί δέν γράφεις αὐτά τά σοφά πού λές;», καί ἐκεῖνος ἀπάντησε: «Θεωρῶ ὅτι τά χαρτιά εἶναι ἀκριβά, πιό πολύτιμα ἀπό τά λόγια πού θά ἔγραφα»!⁸Ἀκούσατε;

Νά θυμηθοῦμαι καί τά “κοχύλια τοῦ Νεύτωνος”, πού ὅταν τοῦ εἶπαν κάποτε ὅτι εἶναι σοφός, ἐκεῖνος εἶπε: «Ξέρετε τί εἶμαι; Εἶμαι σάν ἕνα μικρό παιδάκι πού εἶναι στήν παραλία ἑνός ἀπέραντου ὠκεανοῦ γνώσεων, καί παίζει μέ τά βοτσαλάκια καί μέ τά κοχύλια»! Μόνο αὐτά μπορεῖ νά γνωρίζει τό μικρό παιδάκι. Αὐτό λέγεται διανοητική ταπείνωση.

Ὁ Ἀμπέρ ἐπίσης –καθητητής Πανεπιστημίου– πήγαινε καί ἄκουγε τό κατηχητικό μάθημα πού ἔκανε ἕνας φοιτητής του. Ἔκπληκτος λοιπόν ὁ φοιτητής τοῦ εἶπε: «Κύριε καθηγητά, ἔρχεστε νά ἀκούσετε ἐμένα;...». Καί ὁ Ἀμπέρ τοῦ λέει: «Ναί, παιδί μου, ναί. Καταρχάς μοῦ θυμίζεις αὐτά πού ἔμαθα μικρός· καί ὕστερα μιλᾶς τόσο ὄμορφα, πού θά ἤθελα νά σέ ἀκούω»! Ακούσατε; Ὁ πολύς Ἀμπέρ! Αὐτό εἶναι διανοητική ταπείνωση.

Καί τέλος ἔχουμε τή σωματική ἤ τήν ὑλική, θά λέγαμε, αὐτογνωσία, πού εἶναι νά γνωρίζουμε τά σωματικά μας προσόντα, τίς προσωπικές μας δυνατότητες. Νά μή λέμε «Εἶμαι ὄμορφος –ἤ τοῦτο ἤ ἐκεῖνο– καί πρέπει νά μέ προσέχουν ὅλοι». Νά ἔχουμε ταπείνωση.

Ὁ Κύριος, τέλος εἶπε: «μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ πνεύματι»⁹. Αὐτό θά πεῖ: Μακάριοι ἐκεῖνοι πού εἶναι φτωχοί μέ τή δική τους προαίρεση, ἐπειδή οἱ ἴδιοι τό θέλούν νά εἶναι φτωχοί.

Ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέει: «Πνεῦμα γάρ ἐνταῦθα τήν ψυχήν καί τήν προαίρεσιν εἴρηκεν»¹⁰. Διότι ἐδῶ ὁ Κύριος εἶπε πνεῦμα τήν ψυχή καί τήν προαίρεση. Κι ὅπως λέει ὁ Ζιγαβηνός, «διότι οὐδέν τῶν ἀπροαιρέτων μακαριστόν· πᾶσα γάρ ἀρετή τῷ ἑκουσίῳ χαρακτηρίζεται». Τίποτε δέν μακαρίζεται χωρίς προαίρεση· γιατί ἡ ἀρετή λογίζεται σ᾿ αὐτόν πού τή θέλει. Δηλαδή: Μένω φτωχός –ἀπό χρήματα– γιατί θέλω νά μένω φτωχός. Ὄχι γιατί δέν ἔχω τήν ἱκανότητα νά γίνω πλούσιος, ἀλλά θέλω νά μένω χωρίς περιουσία γιά κάποιο σκοπό: γιά τή δόξα τοῦ Θεοῦ, γιά τήν οἰκοδομή τῆς Ἐκκλησίας Του, γιά τήν ἱεραποστολή, καί λοιπά.

Ἀγαπητοί μου, ὁ καρπός αὐτῆς τῆς ἑκούσιας πτωχείας καί ταπεινώσεως εἶναι ἡ ἀπόκτηση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἀρχίζει ἀπό μέσα μας καί ὁλοκληρώνεται στόν Οὐρανό. Γιά νά βρεθοῦμε λοιπόν στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, πρέπει νά περάσουμε ἀπό τήν πολύ-πολύ χαμηλή πορτούλα πού λέγεται ταπείνωση.

Κυριακή, 19 Νοεμβρίου 1995

Συνεχίζεται...

Τέλος καί τῷ Βασιλεῖ τῶν αἰώνων

ἀφθάρτῳ ἀοράτῳ μόνῳ σοφῷ Θεῷ

τιμή καί δόξα εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων.

Ἀμήν.

Ἀπό τό βιβλίο: “ΟΙ ΜΑΚΑΡΙΣΜΟΙ”

π. Ἀθανασίου Μυτιληναίου

Ἐκδόσεις: “ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ”

1Εὐστράτιος, ἀρχιεπίσκοπος Θεσ/νίκης, Ommentarii ad Homeri Odysseam, 2 vols, in 1, TLG Od 1, 277, 36-38, «Τό δέ τοῖος ἐών οἷος ἐσσί, ὠφέλησε τόν Πίνδαρον εἰπεῖν πρόςἀγαθόν ἄνδρα τινά τό καλόν νόημα ἐκεῖνο, τό γένοιο οἷος ἐσσί. ὡς μή ἔχων δηλαδή κρείττονα πρός ὅν ἄν ὅμοιος γένοιο».

2Ψαλμ. 18 : 13.

3Α΄ Κορ. 15 : 7-9. Ἐφεσ. 3 : 8. Α΄ Τιμ. 1 : 15.

4Α΄ Πέτρ. 1 : 16. Πρβλ. Λευϊτ. 20 : 6. Ματθ. 5 :48.

5Ρωμ. 12 : 3.

6Β΄ Κορ. 3 : 5.

7Α΄ Κορ. 4 : 7.

8Ioannis Stobaei anthologium, Περί τοῦ γνῶθι σαυτόν, TLG 3, 21, 9. «Σωκράτης ἐρωτηθείς διά τί οὐ συγγράφει, «ὅτι εἶπεν “ὁρῶ τά χαρτία πολύ τῶν γραφησομένων τιμιώτερα”.»

9Ματθ. 5 : 3.

10Ἅγ. Ἰωάννης Χρυσόστομος, Εἰς Κατά Ματθαῖον, MPG 57, 224, 15-16.