Ἡ προσευχή πού γίνεται ἀπό τούς χριστιανούς ἔχει πάρα πολύ μεγάλη δύναμη. Αὐτό μᾶς διδάσκει καί ἡ Ἁγία Γραφή καί ὅλοι οἱ Ἅγιοι Πατέρες. Γιατί μέ τήν προσευχή ἐπικοινωνοῦμε μέ τόν Θεό καί γινόμαστε δεκτικοί τῆς Θείας Του Χάρης, τῆς Θείας Του βοήθειας.
«Ὅταν μπαίνετε μέσα στό μοναστήρι», ἔλεγε ὁ Ἅγιος Πορφύριος, «νά ἀνοίγει ἡ ψυχούλα σας στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Ἐκεῖ εἶναι ὅλα ἁγιασμένα, τόσες ψυχές πού προσεύχονται, πού ἀσκοῦνται, πού ζοῦν τή ζωή τοῦ Θεοῦ. Οἱ ἁγιασμένες ψυχές εἶναι τό μεγαλεῖο τοῦ μοναστηριοῦ. Ἡ ψυχή ἔχει φοβερές δυνάμεις πού τίς ἀντανακλᾶ στό περιβάλλον. Ἔτσι οἱ ἁγιασμένοι τόποι μᾶς ἐπηρεάζουν καί μᾶς ἀνεβάζουν. Οἱ τόποι τῶν μοναστηριῶν, λόγῳ τῆς συνεχοῦς προσευχῆς πού γίνεται καί λόγῳ ἁγίων ἀνθρώπων πού ζοῦν ἤ ἔζησαν ἐκεῖ, εἶναι τόποι ἁγιασμένοι, καθαροί»[1]. Μόνο πού μπαίνει κανείς σέ ἕνα μοναστήρι εἰρηνεύει, ἁγιάζεται καί αἰσθάνεται αὐτή τήν διαφορά, τήν πνευματική ἀτμόσφαιρα καί στήν ψυχή του.
«Ὅταν βρίσκομαι», ἔλεγε ὁ Ἅγιος Πορφύριος, «σέ τόπους τέτοιους -δηλαδή ἁγιασμένους- πρίν προλάβω νά προσευχηθῶ, ἀμέσως ὁ ἁγιασμένος τόπος μ' ἀνεβάζει στά οὐράνια, ὅπως γιά παράδειγμα ἡ Πάτμος, τό Ἅγιον Ὄρος κ.ἄ». Γιατί ὁ τόπος καί αὐτός μέ τίς προσευχές πού ἑλκύουν τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ ἁγιάζεται κι αὐτός καί κατά κάποιον τρόπο φορτίζεται καί ὁ τόπος μέ τήν θεία Χάρη.
«Ὁ μοναχός φαίνεται ἀπόκοσμος καί ἀκοινώνητος γιά πολλούς. Φαίνεται ὅτι κοιτάζει μόνο τήν ψυχή του, ὅτι δέν προσφέρει τίποτε στήν Ἐκκλησία, στόν κόσμο. Αὐτό δέν εἶναι ἔτσι. Τόσα χρόνια ἄν διατηρήθηκε ἡ Ἐκκλησία, ὀφείλεται στόν μοναχισμό». Γιατί ἐκεῖ παράγονται οἱ Ἅγιοι κατά κανόνα. Βεβαίως καί στόν κόσμο μπορεῖ νά ἁγιάσει κανείς, ἀλλά πιό δύσκολα. «Αὐτός πού μπαίνει στό μοναστήρι καί τά δίνει ὅλα στόν Χριστό, μπαίνει στήν Ἐκκλησία». Ἄλλωστε καί τό μοναστήρι δέν εἶναι παρά μιά μικρή Ἐκκλησία. «Ἴσως νά πεῖ κάποιος: Αὐτοί πού ζοῦν μόνοι τους σέ μιά σπηλιά, βοηθοῦν τήν Ἐκκλησία; Ναί. Οἱ σπηλαιῶτες βοηθοῦν τήν Ἐκκλησία μυστικά. Ἕνας πού ζεῖ στή σπηλιά, μπορεῖ νά μήν φτιάχνει δέντρα καί κήπους, συγγράμματα καί ἄλλα πού βοηθοῦν στή ζωή ἤ στήν πρόοδο, ἀλλά ἐκεῖ μέσα δημιουργεῖ καί ἐξελίσσεται καί θεοῦται»[2]. Δηλαδή καθαρίζει τόν ἑαυτό του καί τόν καθιστᾶ δεκτικό τοῦ θείου φωτισμοῦ, τῆς θεώσεως, καί αὐτή ἡ Χάρις βεβαίως μετά ἀντανακλᾶ καί στό περιβάλλον του καί μέ τήν προσευχή του βοηθᾶ ὅλο τόν κόσμο.
Οἱ ἀσκητές μένουν στή σπηλιά γιά νά μήν τούς ἀποσπᾶ κανείς ἀπ' τήν πνευματική ζωή», λέει ὁ Ἅγιος Πορφύριος. «Μέ τή θερμή καί καθαρή ζωή τους, κυρίως μέ τήν προσευχή τους βοηθοῦν τήν Ἐκκλησία. Θά σᾶς πῶ κάτι πού θά σᾶς φανεῖ ὑπερβολικό. Ἀλλά, παιδιά μου, θέλω νά μέ πιστεύετε. Πρόκειται γιά τήν προσφορά τῆς προσευχῆς τοῦ μοναχοῦ. Ἀκοῦστε με μέ προσοχή. Ἄς ὑποθέσουμε ὅτι ἔχομε ἑπτά ἱεροκήρυκες θεολόγους, οἱ ὁποῖοι εἶναι ἅγιοι στή ζωή τους. Ἡ ρητορεία τους ἄφθαστη. Ὁ καθένας ἔχει τήν ἐνορία του, πού ἀποτελεῖται ἀπό δέκα χιλιάδες ἐνορῖτες. Κάθε μέρα ἀκοῦνε τόν λόγο τούς ἑβδομήντα χιλιάδες ἄνθρωποι. Συγκλονίζονται χιλιάδες πού τούς ἀκοῦνε, μετανοοῦν, ἐπιστρέφουν στόν Χριστό, σώζονται ὁλόκληρες οἰκογένειες. Ἕνας ὅμως μοναχός πού δέν τόν βλέπει κανείς, καθισμένος σέ μιά σπηλιά, μέ τήν ταπεινή του προσευχή ἐπιδρᾶ πολύ περισσότερο. Ἕνας ἔναντι ἑπτά ἔχει μεγαλύτερα ἀποτελέσματα! Αὐτό βλέπω. Εἶμαι σίγουρος. Νά ποιά εἶναι ἡ σημασία τῆς προσευχῆς τοῦ μοναχοῦ. Εἶναι στό κελλί του μόνος, ἀλλά τά κύματα τῆς προσευχῆς του φθάνουν σ' ὅλους τούς ἀνθρώπους, ἔστω κι ἄν εἶναι μακριά»[3]. Γιατί πηγάζουν ἀπό μιά ἐξαγιασμένη ψυχή, μιά ἐξαγιασμένη καρδιά, καί ἀπό ἕνα σῶμα καί ἕνα στόμα πού νηστεύει, κακοπαθεῖ, θυσιάζεται γιά χάρη τῆς σωτηρίας ὅλου τοῦ κόσμου.
«Μέ τήν προσευχή ὁ μοναχός συμμετέχει σ' ὅλα τά προβλήματα τῶν ἀνθρώπων καί κάνει θαύματα». Πολλές φορές ἄνθρωποι εἶδαν τόν Ἅγιο Παΐσιο νά τούς σώζει ἀπό ἀτυχήματα κ.λπ. Ὁ Ἅγιος προσευχόταν στό κελλί του ἐκείνη τήν ὥρα καί ὁ Θεός ἐνεργοῦσε ἔτσι θαυματουργικά παίρνοντας δικαίωμα κατά κάποιο τρόπο ἀπό τήν προσευχή τοῦ Ἁγίου. Ἡ προσφορά ἑπομένως τοῦ μοναχοῦ», καταλήγει ὁ Ἅγιος Πορφύριος, «εἶναι πιό μεγάλη κι ἀπ' τοῦ πιό ἄξιου ἱεροκήρυκα.
«Κάποτε ἕνας Ἁγιοπαυλίτης μοναχός», ἀπό τή Μονή τοῦ Ἁγίου Παύλου τοῦ Ἁγίου Ὄρους, «εἶχε πάει στόν Ἅγιο Γεράσιμο στήν Κεφαλληνία», διηγεῖται ὁ Ἅγιος Παΐσιος. «Τήν ὥρα τῆς Θείας Λειτουργίας ἔμεινε μέσα στό Ἱερό καί ἔκανε κομποσκοίνι, ἔλεγε νοερῶς τήν εὐχή «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησον ἡμᾶς», ἐνῶ ἔξω ἔψαλλαν. Εἶχαν φέρει δέ στήν ἐκκλησία καί ἕναν δαιμονισμένο γιά νά θεραπευτεῖ ἀπό τόν Ἅγιο Γεράσιμο. Ἐνῶ λοιπόν ἔλεγε τήν εὐχή ὁ μοναχός μέσα ἀπό τό Ἱερό, τό δαιμόνιο ἔξω καιγόταν καί φώναζε, «μήν τραβᾶς αὐτό τό σκοινί, βρέ καλόγηρε, γιατί μέ καίει». Τό ἄκουσε αὐτό ὁ ἱερεύς καί λέει στόν μοναχό: κάνε ἀδελφέ μου κομποσκοίνι ὅσο μπορεῖς, γιά νά ἐλευθερωθεῖ τό πλάσμα τοῦ Θεοῦ ἀπό τόν δαίμονα. Τότε ὁ δαίμονας ὀργισμένος, φώναζε, βρέ παλιόπαπα τί τοῦ λές νά τραβάει τό σκοινί; Μέ καίει! Τότε ὁ μοναχός μέ περισσότερο πόνο ἔκανε κομποσκοίνι καί ὁ βασανισμένος ἄνθρωπος ἀπαλλάχτηκε ἀπό τό δαιμόνιο»[4] μέ τήν δύναμη τῆς προσευχῆς πού ἔκανε αὐτός ὁ ἁπλός μοναχός.
«Ἔλεγε ὁ γέρο-Ζαχαρίας ὅτι στήν Μεταμόρφωση τῆς Νέας Σκήτης ἔλεγαν οἱ πατέρες τήν εὐχή ἐκφώνως. Κάποτε εἶχαν μαζευτεῖ οἱ δαίμονες ὀργισμένοι, κι ἕνας ἀπό τούς ἔξω ἀπό δῶ φώναξε, λένε ἐκφώνως τήν εὐχή δέν ἔχει δύναμη ἡ προσευχή. Τότε ἕνας ἀπό τούς μεγαλύτερους δαίμονες εἶπε: εἴτε ἐκφώνως εἴτε νοερῶς λένε τήν εὐχή, ἔχει δύναμη∙ μιά καί δέν μποροῦμε νά κάνουμε τίποτα»[5]. Μέ τήν νοερά προσευχή ἀλλά καί μέ τήν εὐχή μέ τό στόμα ἀπενεργοποιοῦνται καί καταδυναστεύονται οἱ δαίμονες καί ἀκινητοποιοῦνται.
«Ἔλεγε καί ὁ γερο-Ἀρσένιος ὁ Σπηλαιώτης: ὅταν κάνω κομποσκοίνι ὄρθιος, αἰσθάνομαι ἔντονη εὐωδία θεϊκή, ἐνῶ ὅταν λέω τήν εὐχή καθιστός, ἐλάχιστη εὐωδία αἰσθάνομαι. Παρόλο πού ἦταν τότε ἐνενήντα πέντε χρονῶν, ὁ γέροντας ἀγωνιζόταν συνέχεια φιλότιμα καί συνέχεια πλουτιζόταν πνευματικά καί ἄς εἶχε πολλά ἀποταμιευμένα πνευματικά κεφάλαια»[6]. Βλέπουμε καί πάλι πόση Χάρη παίρνει κανείς ὅταν προσεύχεται καί πόση ἔτσι δύναμη δίνει ἡ προσευχή στόν ἄνθρωπο. Καί ὄχι μόνο ἡ ἀτομική προσευχή, ἀλλά καί ἡ κοινή προσευχή.
- «Γέροντα», ρώτησαν κάποτε τόν Ἅγιο Παΐσιο, «μερικές φορές νιώθω τήν ἀνάγκη νά μείνω στό κελλί καί νά κάνω πνευματικά παρά νά πάω στήν ἀκολουθία.
- Αὐτό πού θά γίνει στήν ἀκολουθία μπορεῖ νά γίνει ἄλλη ὥρα; Δέν μπορεῖ νά γίνει. Ἐνῶ αὐτό πού θά κάνεις στό κελλί μπορεῖ νά γίνει καί ἄλλη ὥρα.
- Στήν ἐκκλησία, γέροντα, δέν νιώθω, πάντα τήν ἀλλοίωση πού νιώθω στό κελλί.
- Ἡ κατ' ἰδίαν προσευχή εἶναι προετοιμασία γιά τήν κοινή. Ἡ κοινή προσευχή ἀπό ἄποψη ποιότητας μπορεῖ νά εἶναι κατώτερη ἀπό τήν κατ' ἰδίαν, γιατί στόν ναό δέν μπορεῖς νά κινηθεῖς ἐλεύθερα ὅπως ὅταν εἶσαι μόνος. Ἀπό ἄποψη ὅμως ἰσχύος εἶναι ἀνώτερη καί ἄλλου ἡ προσευχή ἔχει πιό πολύ δύναμη, πιό πολύ θέρμη κ.λπ. Αὐτές τίς δύο-τρεῖς ὧρες πού γίνεται ἡ ἀκολουθία πρέπει νά εἶσαι καί ἐσύ ἐκεῖ στήν ἐκκλησία, γιά νά προσευχηθεῖς μαζί μέ ὅλους. Τί εἶπε ὁ Χριστός; «Ὅπου εἶναι δύο ἤ τρεῖς συνηγμένοι στό ἐμόν ὄνομα ἐκεῖ ἐμοί μέσῳ αὐτῶν»[7].
- Γέροντα μέ ἀναπαύει πιό πολύ νά μένω στό κελλί, ἐπειδή στήν ἀκολουθία ἔχω περίσπαση.
- Ἡ ἀνάπαυση πού νιώθεις ἐκείνη τήν ὥρα στό κελλί δέν εἶναι πραγματική ἀνάπαυση. Ἄν κάνεις καί τόν ἀγῶνα σου μέσα στήν ἐκκλησία καί προσπαθεῖς νά συγκεντρωθεῖς καί νά λές τήν εὐχή, τότε θά κάνεις σωστή δουλειά καί θά βρεῖς τήν πραγματική ἀνάπαυση. Νά κάνεις μιά προσπάθεια νά ξεπεράσεις τίς δυσκολίες μέσα στίς δυσκολίες. Αὐτό πολύ θά σέ βοηθήσει. Εἶναι σάν νά ἐκπαιδεύεσαι στόν στρατό μέ πραγματικές σφαῖρες, πράγμα πού σέ κρατᾶ σέ ἐγρήγορση»[8]. Γιατί πράγματι ἡ πνευματική μάχη δίνεται μέσα στήν ἀκολουθία. Ἐκεῖ ὁ διάβολος, ρίχνει ὅλες του τίς δυνάμεις γιά νά ἀποσπᾶ τήν προσοχή μας γιά νά μᾶς ρίχνει σέ μιά ὑπνηλία.
- «Γέροντα στήν ἀκολουθία ζορίζομαι, γιατί δέν μπορῶ νά λέω τήν εὐχή καί νά παρακολουθῶ συγχρόνως τίς ἀναγνώσεις καί τά ψαλτικά.
- Γιατί ζορίζεσαι; Βλέπω ὅτι ἔχεις ἀγωνία, λές θέλω νά προχωρήσω στήν νοερά προσευχή, θέλω νά πλουτίσω, αὐτό ἔχει μέσα κρυφό ἐγωισμό, ὑπερηφάνεια. Ὄχι ὅτι δέν ἀγωνίζεσαι, ἐγώ σοῦ τά λεώ καί λίγο ὑπερβολικά. Ἔχεις καλή διάθεση καί ὁ Χριστός θά σέ βοηθήσει. Στάσου σάν παιδάκι μπροστά στόν Θεό καί μήν σκέφτεσαι τίποτε. Κινήσου ἁπλά καί θά δεῖς πόση Χάρη θά σοῦ δώσει ὁ Χριστός καί ἡ Παναγία. Μπαίνοντας στήν ἐκκλησία, νά σκέφτεσαι πώς μπῆκες μέσα στό καράβι καί ἄφησες τόν ἑαυτό σου στά χέρια τοῦ Θεοῦ νά σέ πάει ὅπου θέλει.
- Ὁ ὕπνος, Γέροντας, μέ κλέβει στίς ἀκολουθίες καί μερικές φορές δέν μπορῶ νά παρακολουθήσω καθόλου. Ὕστερα μοῦ λέει ὁ λογισμός: Τί ἔγινε πού πῆγες στήν ἀκολουθία ἀφοῦ δέν προσευχήθηκε;
- Καί ὅταν νυστάζεις καί ὅταν σέ κλέβει ὁ ὕπνος τό καράβι ταξιδεύει»[9], ἀπάντησε ὁ Γέροντας. Βλέπουμε πόσο ὁ Ἅγιος τονίζει τήν ἀνάγκη τῆς κοινῆς προσευχῆς, τῆς κοινῆς λατρείας. Γιατί αὐτή ἡ προσευχή εἶναι ὄντως ἡ πιό δυνατή, ἐπειδή ἑνώνονται πολλές προσευχές μεμονωμένες καί γίνεται μιά δυνατή βοή μπροστά στόν Θεό. Καί ὅταν συγκεντρώνονται οἱ πιστοί φανερώνεται τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἡ Ἐκκλησία. Ὅπου εἶναι δύο ἤ τρεῖς συνηγμένοι, ἐκεῖ εἶναι καί ὁ Χριστός. Γι' αὐτό δέν ἐπιτρέπεται νά ἀπουσιάζουμε ἀπό τίς κοινές συνάξεις, ἀπό τήν κοινή λατρεία καί μάλιστα ἀπό τήν Θεία Λειτουργία τῆς Κυριακῆς καί τῶν μεγάλων ἑορτῶν.
«Ὅταν νυστάζεις, ὅταν σέ κλέβει ὁ ὕπνος τό καράβι ταξιδεύει. Μέσα στό καράβι, ἄλλος χαζεύει, ἄλλος νυστάζει, ἄλλος κοιμᾶται, ἀλλά τό καράβι προχωράει γιά τόν προορισμό του. Ἐσύ νά προσπαθεῖς νά μήν κοιμᾶσαι»[10]. Ἔτσι πολύ ἁπλά τό λέει ὁ Ἅγιος, νά παραμένουμε μέσα στήν ἐκκλησία, νά προχωροῦμε πρός τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.
- «Γέροντα, ἄν ὁ νοῦς στήν ἀκολουθία δέν ἀσχοληθεῖ μέ τήν προσευχή, εἶναι κουραστική ἡ ἀκολουθία.
- Ναί, γιατί τότε δέν τρέφεται ὁ ἄνθρωπος. Ὅταν ὁ νοῦς δέν εἶναι στά θεῖα νοήματα, ἡ ἀκολουθία εἶναι ἁπλῶς μιά σωματική ἄσκηση, ἕνας κόπος γιά τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Πάντως καί αὐτός πού νυστάζει στήν ἐκκλησία καί ἀγωνίζεται νά μήν τόν πάρει ὁ ὕπνος, ἔχει μεγάλο μισθό. Μήπως δέν εἶχε κρεβάτι στό κελλί του νά πάει νά κοιμηθεῖ; Δύο κοσμικοί πῆγαν στό Ἅγιον Ὄρος σέ μιά ἀγρυπνία, κοιμήθηκαν πρῶτα, καί κατέβηκαν στόν ναό στούς αἴνους. Ἕνας καλόγερος στό στασίδι νύσταζε καί ἀγωνιζόταν νά μήν κοιμηθεῖ. Ὁ ἕνας ἀπό τούς δύο κοσμικούς ὅταν τόν εἶδε, λέει στόν διπλανό, «Κοίτα οἱ καλόγεροι, κοιμοῦνται». Τότε ὁ ἄλλος τοῦ ἀπάντησε σάν τόν καλό λῃστή, «Δέν ντρέπεσαι; Ἐμεῖς κοιμηθήκαμε τόσες ὧρες καί τώρα ἤρθαμε! Δέν θά μποροῦσε κι αὐτός νά πάει στό κελλί του νά κοιμηθεῖ; Στρώμα μπορεῖ νά μήν ἔχει, ἄλλα ἕνα ξυλοκρέβατο θά ἔχει.
- Τήν ἀκολουθία, Γέροντα, δέν τήν χαίρομαι.
- Ὅλο χαρά νά ζητᾶμε; Βρίσκεσαι στόν ναό γιά τόν Χριστό. Στέκεσαι στό στασίδι, ἀκουμπᾶς κιόλας τά χέρια καί ξεκουράζεσαι λίγο. Νά σκέπτεσαι, ὁ Χριστός εἶχε ἁπλωμένα τά χέρια στόν Σταυρό, ἐνῶ ἐγώ ξεκουράζομαι κιόλας. Ἔτσι θά νιώσεις ἀνάπαυση»[11]. Ὁ χριστιανός καί ὁ μοναχός πρέπει νά εἶναι σταυρωμένος, δηλαδή πάντοτε νά πολεμᾶ τήν φιλαυτία καί τήν τάση πού ὑπάρχει στόν ἄνθρωπο γιά ραθυμία, γιά ἄνεση καί καλοπέραση.
- «Γέροντα, στήν ἀκολουθία μποροῦμε νά καθόμαστε;
- Ὅποιος ἔχει κάποια δυσκολία, μπορεῖ νά καθίσει λίγο. Ὅποιος ὅμως ἔχει τό κουράγιο, καλό εἶναι νά στέκεται ὄρθιος. Ἀλλά αὐτό νά τό αἰσθάνεστε καί νά τό κάνετε ἀπό μέσα σας. Ὄχι νά λέτε τώρα θά πάω στήν ἐκκλησία, θά σταθοῦμε ἔτσι, μέ σκυμμένο τό κεφάλι, δέν θά κουνηθοῦμε. Αὐτό εἶναι ἕνα πράγμα τυπικό, ἐξωτερικό. Ὅπως ἔλεγε καί ὁ Κύριος «ἔλεον θέλω, οὐ θυσία»[12]»[13]. Δηλαδή θέλω εὔσπλαχνη διάθεση, θέλω ἀγάπη καί ὄχι μιά ἐξωτερική θυσία.
- «Πολλές φορές, Γέροντα, δέν μπορῶ νά συγκεντρωθῶ μέσα στήν ἐκκλησία, ἐπειδή πονοῦν τά πόδια μου ἀπό τήν ὀρθοστασία.
- Νά θυμᾶσαι τό τιμωρητικό ξύλο, στό ὁποῖο ἔβαλαν τά πόδια τοῦ Χριστοῦ καί νά λές «Δόξα τῷ Θεῷ πού πονάω». Τότε θά ξεχνᾶς τόν δικό σου πόνο καί ἡ καρδιά σου θά γλυκαίνεται καί θά λές καρδιακά τήν εὐχή»[14]. Βλέπουμε πῶς ὁ Ἅγιος συνεχῶς διδάσκει τήν αὐταπάρνηση καί τήν προσπάθεια νά ξεπερνοῦμε τόν ἑαυτό μας πού εἶναι γεμάτος μέ δειλία πολλές φορές καί ἀνόητες φοβίες.
Τῷ δέ Θεῷ ἡμῶν δόξα πάντοτε νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης
[1] Βίος καί Λόγοι, Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Β΄ ἔκδοση, Ἱ.Μ. Χρυσοπηγῆς (στό ἑξῆς: Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου).
[2] Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου.
[3] Ὅ.π.
[4] Ἁγιορεῖται Πατέρες καί Ἁγιορείτικα, Γέροντος Παϊσίου, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος, Σουρωτή Θεσ/κης.
[5] Ὅ.π.
[6] Ὅ.π.
[7] Ματθ. 18, 20.
[8] Περί Προσευχῆς, Ἁγίου Παϊσίου Ἀγιορείτου, Λόγοι Στ΄, Ἱ. Ἡ. "Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος", Σουρωτή Θεσ/νικης (στό ἑξῆς: Περί Προσευχῆς, Ἁγίου Παϊσίου).
[9] Ὅ.π.
[10] Ὅ.π.
[11] Ὅ.π.
[12] Ματθ. 9, 13.
[13] Περί Προσευχῆς, Ἁγίου Παϊσίου.
[14] Ὅ.π.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου