Ποιμαντική καί ἐκκοσμίκευση

Πρωτοπρεσβυτέρου πατρός Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου, 

Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο «Ἐκκλησία καί Ἐκκοσμίκευση», ἐκδόσεις Μυριόβιβλος.

Ὁρισμοί

Ἡ Ἐκκλησία μας σαρκώνεται καί ζεῖ μέσα στόν κόσμο. Προσλαμβάνει τόν κόσμο καί ἁγιάζει τόν κόσμο. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ὁρίζει προσφυέστατα: «Τό ἀπρόσληπτον καί ἀθεράπευτον». Ὁ διττός αὐτός στόχος ὁρίζει τήν ποιμαντική τῆς Ἐκκλησίας. Πρόσληψη καί θεραπεία. Ἡ ἔννοια τῆς προσλήψεως δέν ἀρνεῖται τήν παρουσία τῆς Ἐκκλησίας μέσα στόν κόσμο, ἀρνεῖται, ὅμως, τήν ἀντίστροφη κίνηση, τήν πρόσληψη τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τόν κόσμο. Διαφέρει ἡ πρόσληψη τοῦ κόσμου ἀπό τήν Ἐκκλησία, συγκρινόμενη μέ τήν ἐκκοσμίκευση καί τόν συσχηματισμό.

Ἡ ἔννοια τῆς θεραπείας δέν ἀρνεῖται τή χρησιμοποίηση θεραπευτικῶν μέσων, ἀντιτάσσεται, ὅμως, στή χρησιμοποίηση μή ἐκκλησιαστικῶν μέσων θεραπείας...

Ἡ προοιμιακή αὐτή τοποθέτηση προσδιορίζει, ἤδη, τήν ἐκκοσμίκευση τῆς ποιμαντικῆς στήν λανθασμένη θεώρηση τῶν δύο ἀφετηριακῶν ὁρισμῶν τῆς προσλήψεως καί τῆς θεραπείας.

Ἡ ἐκκοσμίκευση στήν πρόσληψη

Ἡ πρόσληψη τοῦ κόσμου καί τῶν μεγεθῶν του ἀποτελοῦν ἕνα καίριο σημεῖο ἀναφορᾶς τῆς ποιμαντικῆς της Ἐκκλησίας. Ἀφοῦ ἡ πρόσληψη γίνεται πρός θεραπεία, πρέπει νά γίνει σαφής διάκριση ἀνάμεσα στόν προσλαμβανόμενο καί στά στοιχεῖα τῆς ζωῆς του. Ἡ πρόσληψη ἀφορᾶ πάντοτε πρόσωπα καί ὄχι ἀντικείμενα. Ἡ Ἐκκλησία προσλαμβάνει πάντα τήν οὐσία τοῦ ἀνθρώπου καί ὄχι τήν περιουσία του.

Ἡ ἐκκοσμίκευση θά ἦταν ἡ πρόσληψη ἑνός ἀξιωματούχου τῶν ἀνωτέρων κοινωνικῶν τάξεων μέ παράλληλη ἐξάρτηση ἀπό τή ἰσχύ τοῦ ἀξιώματος καί τή δύναμη τῶν οἰκονομικῶν του συντελεστῶν. Ἡ ἔμφαση στήν περιουσία τοῦ προσλαμβανόμενου μπορεῖ νά καταστρέψει καί τήν οὐσία τῆς σωτηριώδους θεραπευτικῆς τοῦ προσώπου.

Ἀκρότατη ἐκκοσμίκευση θά ἦταν, κατ' ἐπέκταση, ἡ πρόσληψη μόνο τῆς περιουσίας χωρίς τήν ὁποιαδήποτε παρουσία τοῦ προσώπου στό χῶρο τῆς πρόσληψης. Οἱ παροχές ἀπό ἀπρόσωπο μηχανισμό, ὅπως ἀναπτυξιακά προγράμματα ἐπιχειρήσεων, μόνο ἐξαρτήσεις καί ὑποχρεώσεις θά φέρουν στήν Ἐκκλησία. Ἡ ἀπουσία προσώπου - οὐσίας δίνει τήν ἐντύπωση πώς ἡ «δραστηριότητα» τῆς Ἐκκλησίας μετατοπίζεται ἀπό τό πρόσωπο στήν κεφαλαιική ἐπιφάνεια πού παρέχουν οἱ ἀπρόσωποι μηχανισμοί. Ὅπως δέν ὑπάρχει στό χῶρο τῆς Ὀρθοδόξου ἁγιογραφίας εἰκόνα χωρίς πρόσωπο, ἄλλο τόσο δέν μπορεῖ νά ὑπάρχει ποιμαντική χωρίς πρόσωπο.

Ἡ ποιμαντική τῆς Ἐκκλησίας ἔχει ἄξονα της τό «μηδέν ἔχοντες καί τά πάντα κατέχοντες» τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Ἡ καθολικότητα τῆς Ἐκκλησίας ἀπαιτεῖ αὐτήν τήν ἔμφαση στό τά πάντα κατέχοντες. Θέλει πάντας τούς ἀνθρώπους νά σωθοῦν. Ἡ τραγωδία τῆς χρηματικῆς ἀξιολόγησης τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας, τῶν λειτουργῶν, τῶν ὀνομάτων τῆς προσκομιδῆς, τῶν τρισαγίων καί μνημοσύνων, προβάλλουν μιά ἀγωνία γιά κτήση καί κατάκτηση. Ἡ Ἐκκλησία δωρεάν λαμβάνει καί δωρεάν δίνει. Θέλει τά πρόσωπα καί ὄχι τά χρήματα τούς. Ἡ ἐκκοσμίκευση τῆς ποιμαντικῆς ἔχει σ' αὐτό τό σημεῖο ὑποδείξει δείγματα περιφρονήσεως τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ καί, φυσικά, τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας. Ὅλα πληρώνονται καί ὅλα γίνονται θέατρο καί προβολή.

Ἡ ἐκκοσμίκευση φανερώνει τό πρόσωπό της καί στήν προσπάθεια χρησιμοποιήσεως «μοντέλων» οἰκονομικῆς ἀναπτύξεως γιά τήν ἀξιολόγηση τῆς ἐκκλησιαστικῆς περιουσίας. Οἱ μέθοδοι τοῦ σύγχρονου ἐπιστημονικοῦ τρόπου λειτουργίας τῶν μικροοικονιμικῶν μεγεθῶν ἀγνοοῦν ἤ περιφρονοῦν τόν ἄνθρωπο καί στοχεύουν στό μέγιστο κέρδος. Ἡ διοικητική δομή τῆς Ἐκκλησίας δέν ἐπιτρέπεται νά προσλάβει τέτοιες μεθοδολογίες πού ὑποτάσσουν τό πρόσωπο σέ σκοπιμότητες κερδοφόρων ἐπενδύσεων. Ἡ ἐπένδυση τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ λαός της καί ὄχι οἱ κερδοφόροι ὁρίζοντες τῶν σύγχρονων, ἀπρόσωπων, πολυδύναμων ἀνώνυμων ἑταιρειῶν.

Ἡ ἐκκοσμίκευση στό χῶρο τῆς προσλήψεως γεννιέται πάντοτε μέσα ἀπό ποικιλόμορφους ἐγωισμούς. Ἡ δύναμη, τό κέρδος, ἡ προβολή, τό «ἐπιτελούμενον ἔργον», μέ ὅλες τίς διαφημιστικές του προεκτάσεις, ἀλλοτριώνουν τά κέντρα τῆς ποιμαντικῆς καί τά μετατρέπουν σέ φορεῖς κοσμικῆς ἐξουσίας. Ἡ Ἐκκλησία δέν θέλει νά δείξει πώς εἶναι «καλή» πού «προσφέρει». Τό μυστήριο τῆς μεταμορφώσεως τῆς κοινωνίας καί τοῦ ἁγιασμοῦ τῶν ἀνθρώπων δέν μπορεῖ νά χωρέσει σέ σχήματα αὐτοκαταφάσεως καί κοσμικῆς προβολῆς. Ἡ Ἐκκλησία «πληροφορεῖ» τή διακονία της φέροντας σέ πληρότητα ἀληθείας τά ἀνατεθέντα σ' αὐτήν ἀπό τόν Ζωοδότη Κύριο. Δέν προσπαθεῖ νά ἀποδείξει, νά πείσει, νά ἀναγνωριστεῖ. Ὅλα αὐτά γίνονται, ὅταν πρέπει καί «ὅπως» πρέπει, κατά τήν δωρεά τοῦ Παρακλήτου. Ἡ Ἐκκλησία δέν ἔχει μεθοδολογίες, συστήματα καί ἐξαντλητικά ὀργανωτικά σχήματα. Καταθέτει τό ἀνθρώπινο καί κατευθύνεται ἀπό τό Θεό. Ζεῖ ὡς μηδέν ἔχουσα καί τά πάντα κατέχουσα.

Ἡ ἐκκοσμίκευση ἀναδύεται ἀπό τήν προσπάθεια νά χρησιμοποιήσουμε τά «καλά» τοῦ κόσμου προκειμένου νά ζήσουμε. Ἐμεῖς ὅμως θέλουμε νά μάθουμε νά πεθαίνουμα καί ταυτόχρονα αὐτός ὁ θάνατος νά κυοφορεῖ ζωή.

Ἡ ἐκκοσμίκευση ἀπαιτεῖ νά ὑπάρχει μία Ἐκκλησία πού νά ἀποδεικνύει πώς ζεῖ. Κρύβει μ' αὐτό τόν τρόπο προσπάθειες, γιά νά πεισθεῖ ὁ κόσμος νά ἔλθει στήν Ἐκκλησία. Ἡ ἴδια ἡ «πειθώ» εἶναι ἐκκοσμίκευση.

Ἡ Ἐκκλησία προσλαμβάνει τόν κόσμο γιά θεραπεία καί ἁγιασμό. Δέ λαμβάνει ὅμως τά μέσα μέ τά ὁποῖα οἱ διάφορες δομές καί δυνάμεις τοῦ κόσμου προσεγγίζουν τούς ἀνθρώπους καί το λαό. Ὁ κόσμος προσεγγίζει το λαό γιά νά κολακεύσει. Γι' αὐτό ἀκριβῶς ὁμιλεῖ συνέχεια γιά το λαό. Ἡ Ἐκκλησία δέν κάνει λαοκρατικά κηρύγματα γιά τη «βάση» της πού εἶναι ὁ λαός, οὔτε κάνει λαοκρατία καί δημοφική προράμματα πού θά ἐνθουσιάζουν τόν κόσμο καί θά προσελκύουν μέ τούς στόχους κοινωνικῶν παροχῶν. Ἡ Ἐκκλησία διακονεῖ το λαό καί θυσιάζεται γι' αὐτόν. Καί ἄν, ἀκόμη, προβεῖ σέ κοινωνικές παροχές δέν τίς ἀνακοινώνει καί δέν τίς διαφημίζει. Τά «πεπραγμένα» ἐκκλησιαστικῶν προσφορῶν εἶναι ἕνας ἀνοικτός δρόμος γιά ἐκκοσμίκευση στήν ποιμαντική.

Ἡ ἐκκοσμίκευση στήν θεραπεία

Τά θεραπευτικά μέσα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ ἴδια ἡ ζωή της, ἡ ἀποκάλυψη καί ἡ βίωση τοῦ μυστηρίου τῆς ζωῆς, ἡ βίωση μέσα στά μυστήρια τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας δέ δέχονται ὁρισμούς, περιορισμούς, μεθοδολογίες, ὀργάνωση, σύστημα, κατάταξη, ἀξιολόγηση. Δέ βελτιώνονται, δέ διορθώνονται, δέν τροποποιοῦνται, δέν ὑποβοηθοῦνται, δέ ὑποτάσσονται σέ ἀνθρώπινα θεραπευτικά σχήματα. Τά μυστήρια οἰκονομοῦνται, χαριτώνουν, ἁγιάζουν, μεταμορφώνουν, θεραπεύουν, φωτίζουν.

Ἡ χρησιμοποίηση ἀνθρώπινων μεθοδολογιῶν στήν ἀποκάλυψη τῆς ἐν μυστηρίῳ ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας, ἀποτελεῖ βέβηλη παρέμβαση στό ἔργο τῆς Θείας Οἰκονομίας, ἡ ὁποία ἀποκαλύπτεται μέσα στό «νῦν καί ἀεί» τῆς Ἐκκλησίας.

Δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει «καλή» ἤ «κακή» Θεία Λειτουργία. Οἱ πιστοί μποροῦν νά ἀποκρίνονται ἤ ὄχι στό «στῶμεν καλῶς». Ἡ Λειτουργία λειτουργεῖ καί δέν βελτιώνεται. Ἐμεῖς «πᾶσαν τή ζωή ἡμῶν» παραθέτομεν καί ἡ λειτουργία γίνεται ζωή μας. Οὔτε ὁ ἱερέας, οὔτε ὁ ψάλτης, οὔτε τά φῶτα, οὔτε τά ἄμφια κάνουν μιά καλή Λειτουργία. Ἀντίθετα ὅλα αὐτά μαζί μπορεῖ νά γίνουν ἐκκοσμικευμένες παρεμβάσεις μέσα στή Θεία Λειτουργία. Μπορεῖ νά καταργοῦν τό ταπεινό, τό λιτό, τό ἡσύχιο, τό πρᾶο, τήν αὔρα τή λεπτή τῆς κατανυκτικῆς ἀποκαλύψεως τοῦ λειτουργοῦντος τελεταρχικοῦ Πνεύματος.

Ἐπιδεικτικές λειτουργικές κινήσεις, προβολή τῶν φωνητικῶν ἱκανοτήτων, δυναμικές ἐξάρσεις πρός ἐντυπωσιασμό καί λαϊκή ἐξέγερση καί ἄλλα πολλά θέτουν το λίθο τῆς ἐκκοσμίκευσης στό μυστήριο τῆς ζωῆς.

Παράλληλα ἀνθρώπινα ἐγωϊστικά σχήματα μποροῦν νά θέλουν νά φτιάξουν ἕνα τρόπο ἐξομολογήσεως. Τό μυστήριο τῆς μετάνοιας τελεῖται μέσα στή χάρη καί το φωτισμό τοῦ Παρακλείτου. Δέν ὑπάρχουν ἐκεῖ ψυχοθεραπευτικές δεξιοτεχνίες δέν ὑπάρχουν ψυχαναλυτικές ἀναζητήσεις ἤ ψυχοθεραπευτικές μεθοδολογίες. Ἡ μετάνοια εἶναι μυστήριο καί ἡ ἄφεση παραμένει μυστήριο. Χωρίς νά κράζει στίς καρδιές μας ὁ Παράκλητος «ἀββᾶ ὁ Πατήρ» μεταμόρφωση ζωῆς δέ γίνεται. Ὁ πνευματικός διακονεῖ τό μυστήριο τῆς παρουσίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κατά τήν ἐντολή τοῦ Χριστοῦ «λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον». Ὁ πνευματικός δέν ἔχει μέθοδο, δέν εἶναι δικαστῆς ἤ ἀναλυτής, εἶναι «οἰκονόμος» τοῦ μυστηρίου. Δέν ἔχει δικό του «τρόπο ἐξομολογήσεως». Τιμᾶ τά πρόσωπα πού προσέρχονται, προσεύχεται γιά τή μετάνοια τούς, ἀνοίγει τό στόμα του γιά νά λειτουργήσει τό σῶμα τοῦ Θεοῦ καί μόνο, στίς καρδιές τῶν ἀνθρώπων. Δέν ἔχει δικές του θεωρίες, ἀλλά γίνεται θεωρός τοῦ μυστηρίου τῆς μετανοίας καί θεᾶται τό θαῦμα πού ἀποκαλύπτεται μπροστά του.

Σέ ὅλα τά μυστήρια ὁ πνευματικός ἀκολουθεῖ τήν τάξη τῆς Ὀρθόδοξης παραδόσεως, δέν ἔχει δικό του τυπικό. Γνωρίζει πώς δέν μπορεῖ νά κάνει δικές του μεθοδολογίες μέσα στά μυστήρια. Δέν ἀξιολογεῖ τίς εὐχές ὡς ἀπαραίτητες καί μή ἀπαραίτητες. Ἐγκαταλείπεται στά χέρια τῆς σοφίας τῶν θεοφόρων Πατέρων πού συγκρότησαν τίς ἀκολουθίες. Δέν ἀναζητᾶ λειτουργικές ἀναγεννήσεις μέ τήν ἀλλαγή, προσθήκη ἤ ἀφαίρεση κειμένων. Προσεύχεται γιά τήν ἄνωθεν γέννηση τοῦ κάθε πιστοῦ.

Ἐκκοσμίκευση καί πρόβλημα

Ἡ ἐκκοσμίκευση στήν ποιμαντική ὑπάρχει, ὅταν δέν ἐπιτρέπουμε τήν φανέρωση τοῦ μόνου προβαλλόμενου μέσα στήν Ἐκκλησία, πού εἶναι ἡ παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Κι αὐτό εἶναι τό πρόβλημα. Πόσο ἐπιτρέπουμε νά προβάλλεται ὁ Παράκλητος στή ζωή τῶν πιστῶν ἤ οἱ δικές μας ἀνάρμοστες τεχνικές.

Ἡ ποιμαντική τῆς Ἐκκλησίας μας δέν πάσχει ἀπό νέες ἰδέες, ἀλλά ἀπό τήν στάση τῶν προβαλλόμενων προβληματικῶν λειτουργῶν της σέ σχέση μέ τόν Προβαλλόμενον Χορηγό ζωῆς, Παράκλητο, Πνεῦμα Ἀληθείας, Πανταχοῦ Παρόντα, Πληροῦντα τά πάντα, Θησαυρόν τῶν ἀγαθῶν, Βρύον προφητείας καί ἱερέας τελειοῦντα.

Ὅλα αὐτά σημαίνουν τέλος, πώς ἡ ἐκκοσμίκευση στήν ποιμαντική ὁρίζεται ὡς ἡ προσπάθεια νά δημιουργήσουμε συνθῆκες ἤ ἐντυπώσεις τελειότητας στό χῶρο πού τά πάντα τελειοῦνται δια τῆς ἄνωθεν χάριτος καί βοηθείας.

http://www.orthodoxia-ellhnismos.gr/2022/11/blog-post_24.html#more