ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: Ποιό εἶναι συνοπτικά τό νόημα ὅλης τῆς Θείας Λειτουργίας (Ἁγίου Νικολάου Καβάσιλα)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ (Α΄ΜΕΡΟΣ)

 «Ἡ Θεία Λειτουργία ἀποτελεῖ τὸ κέντρο τῆς ὀρθόδοξης λατρείας. Εἶναι τὸ μεγαλύτερο μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας μας, τὸ μυστήριο τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ ἀνάμεσά μας. Γι' αὐτὸ καὶ παραμένει πάντα ἡ μοναδικὴ ἐλπίδα ἀληθινῆς ζωῆς γιὰ τὸν ἄνθρωπο»[1].

 Σχόλιο:  Ἡ Θεία Λειτουργία εἶναι ὁ Χριστός ἀνάμεσά μας ἀλλά καί μέσα μας. Ὁ Χριστός μας εἶναι ἡ Ζωή. «Ἐγώ εἰμί ἡ Ζωή» μᾶς λέγει. Ἡ Θεία Λειτουργία μᾶς φέρνει τόν Χριστό δηλ. τήν ἀληθινή Ζωή. Ἑπομένως γιά νά Ζήσουμε πραγματικά τήν ἀληθινή καί ὄχι μιά χαμοζωή χρειάζεται νά μετέχουμε ὅσο γίνεται συχνότερα, εἰ δυνατόν καί κάθε ἡμέρα στήν Θεία Λειτουργία. Ἡ Θεία Λειτουργία εἶναι τελικά ἡ Ζωή μας.
Ὅποιος δέν λειτουργεῖται τό πολύ γιά τρεῖς συνεχόμενες Κυριακές, πεθαίνει πνευματικά (ἀφορίζεται σύμφωνα μέ τόν ἱερό κανόνα τῆς Ἐκκλησίας μας).

Ὅπως τό σῶμα μας ἔτσι καί ἡ ψυχή μας ἔχει ἀνάγκη νά τραφεῖ. Χωρίς τήν Θεία Χάρη, πού πηγάζει ἀπό τήν μετοχή στήν Θεία Λειτουργία ἡ ψυχή δέν ἀντέχει περισσότερο ἀπό τρεῖς ἑβδομάδες. Ὅπως χωρίς σωματική τροφή τό σῶμα μας δέν ἀντέχει πάνω ἀπό 40-50 ἡμέρες. Εἶναι ἑπομένως ζήτημα ζωῆς καί θανάτου τό νά πηγαίνει κανείς τουλάχιστον στήν Κυριακάτικη Θεία Λειτουργία. Ἄν δέν τό κάνει ἡ ψυχή του ἀδυνατίζει, ἀρρωσταίνει καί τελικά πεθαίνει τόν πνευματικό θάνατο. Ἔτσι κατανοοῦμε πῶς ἔχουμε γεμίσει μέ ψυχικές ἀρρώστειες, κατάθλιψη, ἀκηδία, ἀνασφάλειες, φοβίες, ἄχρηστους ἀνθρώπους, κινούμενα πτώματα· πού ζοῦν βιολογικά-σωματικά ἀλλά εἶναι νεκρωμένοι πνευματικά, διότι εἶναι «ἀφορισμένοι», δηλ. χωρισμένοι ἀπό τήν Ἐκκλησία, τήν πηγή τῆς Ζωῆς. Βεβαίως δέν εἶναι ἡ Ἐκκλησία ἤ ὁ Χριστός Μας, πού τούς ξέκοψε (ξεχώρισε) ἀπό τό Σῶμα Του, ἀλλά τό ἔκαναν μόνοι τους. Στερήθηκαν ἑκούσια τήν ἀναγκαία γιά τήν ψυχή τους τροφή, πού εἶναι ἡ Θεία Χάρη καί γιαυτό νεκρώθηκαν. Τά νεκρά-ξερά κλαδιά ἀπό μόνα τους πέφτουν-κόβονται ἀπό τό ἀμπέλι, ἀφοῦ δέν δέχονται τούς ζωτικούς χυμούς, πού ἔρχονται ἀπό τόν κεντρικό κορμό. Ὅποιος «ἀφορίζεται», δηλ. ἑκούσια καί ἀδικαιολόγητα δέν πηγαίνει νά λειτουργηθεῖ, ἀλλά ξεχωρίζει τόν ἑαυτό του ἀπό τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἀναγκαστικά πεθαίνει.

Ὅμως..., δόξα τῷ Θεῷ, πού, χάρις στήν Θεία Φιλανθρωπία, ὑπάρχει ἡ μετάνοια δηλ. ἡ ἀνάσταση τοῦ νεκρωμένου πνευματικά ἀνθρώπου, διά τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἱερᾶς Μετανοίας-Ἐξομολογήσεως. Μπορεῖ καί ὁ «ἀλειτούργητος» ἐάν θελήσει, νά ἐπανενταχθεῖ στό Ἐκκλησιαστικό Σῶμα, διά τῆς συμμετοχῆς του στό Βάπτισμα τῶν Δακρύων, πού εἶναι ἡ Μετάνοια.

Ἄς λειτουργούμαστε λοιπόν ὅσο μποροῦμε συχνότερα καί ἄς κοινωνοῦμε, εἰ δυνατόν καί κάθε ἡμέρα, ὅπως οἱ πρῶτοι Χριστιανοί, μέ τήν ἄδεια βεβαίως τοῦ Πνευματικοῦ μας.

Ἄς ἀγνοήσουμε αὐτούς πού «σκανδαλίζονται», διότι κοινωνοῦμε τάχατες πολύ συχνά. Οἱ πρῶτοι Χριστιανοί κοινωνοῦσαν καθημερινά. Μακάρι νά ἐπιστρέψουμε στήν γνήσια Ὀρθόδοξη πρακτική ἐκείνων.

 Ὅταν κοινωνοῦμε συχνά δέν τό κάνουμε διότι εἴμαστε ἄξιοι, ἀλλά ἀκριβῶς γιά νά γίνουμε ἄξιοι. Τό κάνουμε διότι εἴμαστε ἀσθενεῖς καί χρειαζόμαστε τό πιό ἰσχυρό φάρμακο πού ὑπάρχει γιά τήν ψυχική θεραπεία μας: Τόν Ἴδιο τόν Κύριο Ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστό.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ (Β΄ ΜΕΡΟΣ) Συνοπτικός βίος ἁγ. Νικολάου Καβάσιλα.

«Στὸν πνευματικὸ χῶρο τῆς θείας Λειτουργίας μᾶς εἰσάγει ἀριστοτεχνικὰ ὁ ἅγιος Νικόλαος Καβάσιλας, μεγάλος μυστικὸς θεολόγος καὶ κορυφαῖος θεωρητικός τῆς λειτουργικοπνευματικῆς ζωῆς, ὁ σημαντικότερος ἐκπρόσωπος τοῦ ὀρθόδοξου ἀνθρωπισμοῦ τοῦ 14ου αἰώνα.  

Γεννήθηκε στὴ Θεσσαλονίκη γύρω στὰ 1322. Ἀνατράφηκε χριστιανικὰ ἀπὸ τὴν εὐσεβῆ μητέρα του, ἡ ὁποία μετὰ τὴ χηρεία της (1363) ἔγινε μοναχή. Ὁ Ἅγιος  διδάχθηκε τὰ ἐγκύκλια γράμματα ἀπὸ τὸν λόγιο θεῖο του Νεῖλο Καβάσιλα, ὁ ὁποῖος ἀργότερα ἀναδείχθηκε σὲ μητροπολίτη Θεσσαλονίκης (1361-1363).

Ὁ Ἅγιος Νικόλαος καλλιεργήθηκε πνευματικὰ μέσα στοὺς ἡσυχαστικοὺς κύκλους τῆς γενέτειράς του, ποὺ διευθύνονταν ἀπὸ τὸ μαθητὴ τοῦ ὁσίου Γρηγορίου τοῦ Σιναΐτη Ἰσίδωρο, τὸν κατοπινὸ οἰκουμενικὸ πατριάρχη (1347-1349).

 Γιὰ ἑφτὰ περίπου χρόνια (1335-1342) σπούδασε στὴν Κωνσταντινούπολη φιλοσοφία, θεολογία, ρητορική, νομική, μαθηματικὰ καὶ ἀστρονομία.

 Στὴν πατρίδα του ξαναβρέθηκε στὰ χρόνια τῆς ἐπαναστάσεως καὶ κυριαρχίας τῶν Ζηλωτῶν (1342-1349)[2], παίρνοντας ἐνεργὸ μέρος στὶς πολιτικὲς ζυμώσεις. Ἐπίσης ξαναβρέθηκε στήν Θεσσαλονίκη καὶ στὰ 1363-1364 γιὰ οἰκογενειακὲς ὑποθέσεις.

Τὸ ὑπόλοιπο καὶ μεγαλύτερο μέρος τῆς ζωῆς του τὸ πέρασε στὴ Βασιλεύουσα, ὅπου, πέρα ἀπὸ τὴν ἐνασχόλησή του μὲ τὰ κοινὰ πράγματα -κοντὰ στ ἄλλα διετέλεσε καὶ σύμβουλος τοῦ αὐτοκράτορα Ἰωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνοῦ (1347-1355)-, ἐπιδόθηκε σὲ περαιτέρω μελέτες καὶ στὴ συγγραφή. Τελικά, πάντως, ἀποσύρθηκε ἀπὸ τὰ ἐγκόσμια καί, καθὼς φαίνεται, ἔγινε μοναχός, ἴσως καὶ κληρικός. Κοιμήθηκε εἰρηνικὰ μετὰ τὸ 1391, πιθανότατα στὴ μονὴ τῶν Μαγγάνων.

 Στὴν τελευταία καὶ ὥριμη περίοδο τῆς ζωῆς τοῦ ἱεροῦ Καβάσιλα ἀνήκουν τὰ δυὸ κύρια πνευματικά του ἔργα, «Εἰς τὴν θείαν λειτουργίαν» καὶ «Περὶ τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς», ποὺ εἶναι ἀπὸ τὰ λαμπρότερα κείμενα τῆς χριστιανικῆς γραμματείας. 

Ὁ θεόπνευστος λόγος τοῦ ἁγίου ἀνοίγει τὰ πνευματικά μας μάτια, κάνοντάς μας ἱκανοὺς νὰ πλησιάσουμε μὲ αἴσθηση ψυχῆς τὴ Θεία Λειτουργία καὶ νὰ γίνουμε οὐσιαστικοὶ συμμέτοχοί της, ὄχι παθητικοὶ θεατές της. Ἔτσι θὰ μπορέσουμε ν ἀνταποκριθοῦμε μὲ ἐπίγνωση στὸ εὐφρόσυνο κάλεσμα ποὺ ἡ μητέρα μας Ἐκκλησία ἐπαναλαμβάνει σὲ κάθε εὐχαριστιακή της σύναξη: «Γεύσασθε καὶ ἴδετε ὅτι χρηστὸς ὁ Κύριος»[3].

Σχόλιο: Ἡ Θεία Λειτουργία δέν πρέπει νά εἶναι ἕνα ἁπλό ἀκρόαμα ἤ θέαμα.  Εἴμαστε λογικά πρόβατα τῆς ποίμνης τοῦ Χριστοῦ καί κύτταρα τοῦ Σώματός του. Ὁ ἱερουργός πού εἶναι εἰς τύπον καί τόπον Χριστοῦ, εἰκονίζει τόν Χριστό πού εἶναι ἡ Κεφαλή αὐτοῦ τοῦ Σώματος. Ἡ Λατρεία εἶναι πράξη ὅλου τοῦ Σώματος καί ὄχι μόνο τοῦ ἱερέα ἤ τοῦ ἱερέα καί τῶν ψαλτῶν. Στή Θεία Λειτουργία συλλειτουργοῦμε ὅλοι μέ τόν ἱερουργό καί δέν βλέπουμε ἤ ἀκοῦμε, ἁπλῶς τά τελούμενα γιαυτό καί δέν μποροῦν νά μετέχουν ἄνθρωποι, πού δέν εἶναι ὀργανικά ἐνταγμένοι στό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ (δηλ. ἀβάπτιστοι ἤ «ἀφορισμένοι» λόγῳ κάποιου ἐπιτιμίου). Συμπροσφέρουμε καί συμπροσφερόμεθα στόν Θεό Πατέρα καί ζοῦμε τό Μυστήριο τῆς Ἁγιοτριαδικῆς Θεοφάνειας, πού εἶναι ἡ Θεία Λειτουργία. Γιά τοῦτο ἀπαιτεῖται νά ἔχουμε ἀγωνιστική πορεία πνευματική καί νά ζοῦμε τουλάχιστον τήν κάθαρση, ἄν ὄχι τό φωτισμό στήν ζωή μας μέσα στήν Ἐκκλησία. Χρειάζεται προετοιμασία γιά νά μετάσχουμε σωστά στήν Θεία Ἱερουργία. (Βλ. Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου, Τί εἶναι ἡ Θεία Λειτουργία καί πῶς θά τή ζήσουμε, σελ. 91-129).

 ΠΡΟΟΙΜΙΟ (Ἐπιλογή ἀπό τό ἔργο τοῦ Ἁγίου Νικολάου: Εἰς τήν  Θείαν Λειτουργίαν).

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ

Ἔργο τῆς Θείας Λειτουργίας εἶναι ἡ μεταβολὴ τῶν δώρων ποὺ προσφέρουν οἱ πιστοί – τοῦ ἄρτου καὶ τοῦ οἴνου – σὲ Σῶμα καὶ Αἷμα Χριστοῦ. Καὶ σκοπὸς της εἶναι ὁ ἁγιασμὸς τῶν πιστῶν, οἱ ὁποῖοι μὲ τὴ Θεία Μετάληψη ἀποκομίζουν τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν τους, τὴν κληρονομία τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν καὶ κάθε πνευματικὸ ἀγαθό.

Σ΄ αὐτὸ τὸ ἔργο καὶ τὸ σκοπὸ συμβάλλουν οἱ προσευχές, οἱ ψαλμωδίες, τὰ ἁγιογραφικὰ ἀναγνώσματα καὶ ὅλα ἐκεῖνα ποὺ τελοῦνται καὶ λέγονται στὴ διάρκεια τῆς Λειτουργίας. Μέσα σὲ αὐτὰ εἶναι σὰν νὰ βλέπουμε σὲ ἕνα πίνακα ζωγραφισμένη ὁλόκληρη τὴ ζωὴ τοῦ Χριστοῦ, ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ὡς τὸ τέλος της. Γιατί ὁ καθαγιασμὸς τῶν δώρων, ἡ ἴδια δηλαδὴ ἡ θυσία, διακηρύσσει τὸν θάνατο, τὴν ἀνάσταση καὶ τὴν ἀνάληψή Του, καθὼς τὰ δῶρα αὐτά μεταβάλλονται στὸ ἴδιο τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου· (ἡ Θεία Λειτουργία διακηρύσσει) τὴν ἔλευσή Του στὸν κόσμο, τὴ δημόσια ἐμφάνισή Του, τὰ θαύματα καὶ τὴ διδασκαλία Του. Κι ἐκεῖνα ποὺ ἕπονται τῆς θυσίας, συμβολίζουν τὴν κάθοδο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στοὺς Ἀποστόλους, τὴν ἐπιστροφὴ τῶν ἀνθρώπων στὸ Θεὸ καὶ τὴν κοινωνία τους μαζί Του.

Οἱ πιστοὶ ποὺ ἐκκλησιάζονται καὶ συμμετέχουν σὲ ὅλα αὐτὰ μὲ προσηλωμένο τὸ νοῦ, γίνονται πιὸ σταθεροὶ στὴν πίστη, πιὸ θερμοὶ στὴν εὐλάβεια καὶ τὴν ἀγάπη τους πρὸς τὸν Θεό. Μὲ τέτοιες λοιπὸν διαθέσεις ἀξιώνονται νὰ πλησιάσουν καὶ τὴ φωτιὰ τῶν μυστηρίων καὶ νὰ μεταλάβουν μὲ κάθε ἀσφάλεια καὶ οἰκειότητα.

Αὐτὸ εἶναι συνοπτικὰ τὸ νόημα τῆς Θείας Λειτουργίας».

Δίδαγμα: Ἡ Θεία Λειτουργία εἶναι ἡ σπουδαιότερη πράξη πού μπορεῖ νά κάνει ὁ ἄνθρωπος στή ζωή του. Δι’ αὐτῆς καθαρίζεται, φωτίζεται καί θεώνεται· σταθεροποιεῖται στήν πίστη καί προοδεύει στήν εὐλάβεια καί τήν ἀγάπη πρός τόν Θεό. Ἄς τό κάνουμε σκοπό κύριο στή ζωή μας νά μετέχουμε ὅσο πιό τάκτικά εἶναι δυνατόν.

ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ Τῼ ΘΕῼ ΔΟΞΑ!

π. Σάββας

http://hristospanagia.blogspot.com/

---

[1] Πηγή κειμένου: Ἱερά Μονή Παρακλήτου.

[2] Γιά τό τί ἦταν οἱ Ζηλωτές δές στό: http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/metallinos_14c.html

[3] Πηγή κειμένου: Ἱερά Μονή Παρακλήτου.