«Μακαρισμός πρῶτος» μέρος α΄. Π. Ἀθανάσιος Μυτιληναῖος

π. Ἀθανασίου Μυτιληναίου

Ἀγαπητοί μου, ἄν θά θέλαμε νά εἴμαστε ὁλοκληρωμένοι πνευματικά ἄνθρωποι, ὅπως μᾶς θέλει ὁ Χριστός, θά ἔπρεπε νά μελετᾶμε, ἀλλά καί νά ζοῦμε, τήν ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλία τοῦ Κυρίου μας, καί εἰδικότερα τούς ἐννέα μακαρισμούς, πού νομίζω ὅτι εἶναι γνωστοί σέ ὅλους. Ἐπί πλέον ἐδῶ, ἔχουμε ἀσφαλῶς καί τόν Νομοθέτη, πού εἶναι τό τέλειο ὑπόδειγμα, τόν ἸησοῦΧριστό. Καί ἐπειδή ὁ Κύριος ἔγινε τέλειος ἄνθρωπος, αὐτό σημαίνει ὅτι καί ὁ ἄνθρωπος ἔχει τή δυνατότητα νά κάνει πράξη ὅσα εἶπε Ἐκεῖνος.

Ἡ ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλία λοιπόν εἶναι τέλειος νόμος, ἀνθρώπινα ἐφικτός, δηλαδή πραγματοποιήσιμος. Δέν μπορεῖ νά πεῖκανείς ὅτι αὐτός ὁ νόμος ἀποτελεῖ ὑπεράνθρωπη κατάθεση ἐκ μέρους τοῦ νομοθέτου, καί εἶναι ὑπεράνθρωπος καίἀκατόρθωτος στήν ἐφαρμογή του. Ὄχι· εἶναι ἀνθρώπινα ἐφικτός νόμος, ἀλλά καί σωτήριος.

Ὅταν ὁ Χριστός ὁλοκλήρωσε τούς μακαρισμούς, πού περιλαμβάνονται στήν ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλία Του, εἶπε: «Ἔσεσθε οὖνὑμεῖς τέλειοι, ὥσπερ ὁ πατήρ ὑμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς τέλειός ἐστίν»¹. Αὐτό πού φαίνεται πολύ μακρινό, κι ὅμως εἶναι ἀληθινό,δηλαδή ἡ τελειότητα, εἶναι δυνατόν νά ἐπιτευχθεῖ! Τό λέει ὁ Κύριος: «Νά γίνετε τέλειοι, ὅπως καί ὁ Πατέρας σας ὁ οὐράνιοςεἶναι τέλειος»! Αὐτό ὅμως δείχνει καί τό πόσο μακριά εἴμαστε ἀπό τήν πραγματικότητα τοῦ νά βιώσουμε τό Εὐαγγέλιο.

Μέ τόν νόμο Του αὐτόν ὁ Κύριος μᾶς δίνει τή δυνατότητα νά φτάσουμε στό καθ᾿ ὀμοίωσιν, πού μετά ἀπό τήν πτώση μαςστόν Παράδεισο, δέν μπορέσαμε νά τό κάνουμε πράξη.

Ὁ Θεός μᾶς ἔκανε κατ᾿ εἰκόνα Του. Αὐτό βέβαια εἶναι ἔξω ἀπό τή θέλησή μας, καί συνιστᾶ τήν ὕπαρξη πού λέγεταιἄνθρωπος. Ἀλλά τό καθ᾿ ὁμοίωσιν μᾶς τό ἔδωσε ὡς δυνατότητα γιά νά μποροῦμε νά φτάσουμε τό κατ᾿ εἰκόνα καί νάμποροῦμε νά τό ἀξιοποιήσουμε. Αὐτό ὅμως δέν τό κάναμε. Καί ἔτσι ἔρχεται ὁ Κύριος νά μᾶς βοηθήσει νάπραγματοποιήσουμε αὐτό τό καθ᾿ ὁμοίωσιν.

Τόν λόγο Του αὐτόν τόν ἐκφώνησε ὁ Κύριος σέ κάποια πλαγιά χαμηλοῦ λόφου ἤ σέ κάποιο χαμηλό ὀροπέδιο, γι᾿ αὐτό καίδώσαμε τήν ἐπωνυμία ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλία.

Στό εὐαγγέλιο τοῦ Ματθαίου ἡ ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλία ἐκτείνεται σέ τρία κεφάλαια, καί ἀρχίζει μέ τούς γνωστότατους σέ μᾶςἐννέα μακαρισμούς. Λέγονται μακαρισμοί γιατί σέ κάθε πρόταση προτάσσεται ἡ λέξη ἤ ὁ χαρακτηρισμός μακάριος ἤ μακάριοι·ὅπως «μακάριοι οἱ πενθοῦντες...», «μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ πνεύματι...» καί οὕτω καθ᾿ ἑξῆς. Καί τοῦτο γιατί ἄν βιωθοῦν αὐτές οἱἐννέα προτάσεις πού ὁ Κύριος μᾶς εἶπε, καθιστοῦν τόν ἄνθρωπο μακάριο, δηλαδή εὐτυχῆ.

Μακάριος σημαίνει εὐτυχής. Παράγεται ἀπό τή λέξη μᾶκος –εἶναι δωρικός τύπος τῆς λέξεως μῆκος– πού σημαίνει μάκρος.Γιά τόν ἄνθρωπο ἀποδίδεται ὡς μέγας, ψηλός στό ἀνάστημα, καί κατ᾿ ἐπέκταση ἐπίσημος, ἰσχυρός, ἱκανοποιημένος,εὐτυχής. Ὡστόσο ἡ ἐτυμολογία τῆς λέξεως εἶναι ἀμφισβητούμενη. Ἀπό τήν ἴδια ρίζα βγαίνει καί παράγεται καί ἡ λέξη ὁΜακεδών, πού ἐκφράζει τόν μακρύ, δηλαδή τόν ψηλό ἄνδρα –διότι οἱ Μακεδόνες ἦταν ὑψηλοί, ἰσχυροί– τόν ἰσχυρό ἄνδρα,ἀλλά καί ἡ Μακεδονία εἶναι ἡ χώρα πού κατοικεῖται ἀπό τούς Μακεδόνες, πού εἶναι ψηλοί ἄνδρες.

Ἡ μακαριότητα ἀνταποκρίνεται στόν βαθύτερο πόθο τῆς πραγματικῆς εὐτυχίας. Ὁ ἄνθρωπος πλάσθηκε γιά νά εἶναι εὐτυχής· ἔχασε ὅμως αὐτή του τή δυνατότητα ἐξαιτίας τῆς ἁμαρτίας του.

Ὁ Χριστός λοιπόν ἔρχεται νά ἀποκαταστήσει αὐτή τή μακαριότητα· γι᾿ αὐτό στόν πρῶτο μακαρισμό συνοπτικά λέει «ὅτιαὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν»², δική τους εἶναι ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν, δηλαδή ἡ πλήρης ἀπολαβή τῆς ἀληθινῆς,τῆς ἄφθαρτης καί αἰώνιας εὐτυχίας καί μακαριότητος. Χάσαμε τόν Παράδεισο, ἀλλά ἔρχεται τώρα νά ἀποκαταστήσει αὐτήτήν ἀπώλεια ὁ Κύριος καί νά μᾶς δώσει τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, λέγοντας τόν πρῶτο μακαρισμό.

«Μακαρισμός πρῶτος»

μέρος α΄

Μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ λοιπόν, ἄς ἀρχίσουμε σήμερα μέ αὐτόν. Λέει:

«Μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν».

Νά τό μεταφράσω: Εὐτυχισμένοι ὅσοι εἶναι πτωχοί “τῷ πνεύματι” –δέν μεταφράζω αὐτή τή δοτική– γιατί σ᾿ αὐτούς ἀνήκει ἡβασιλεία τῶν Οὐρανῶν.

Ἐκ πρώτης ὄψεως φαίνεται περίεργο τό πῶς μακαρίζονται οἱ «πτωχοί τῷ πνεύματι». Μήπως πρόκειται γιά τούς ἀνόητους,δηλαδή αὐτούς πού, κατά μία ἔκφραση, εἶναι “φτωχοί στό πνεῦμα”; Αὐτοί λοιπόν εἶναι μακάριοι, ἐπειδή πιθανῶς, μέ τήνἀργοστροφία τοῦ πνεύματός τους, δέν θά τούς δινόταν ἡ εὐκαιρία νά ἁμαρτήσουν; Ὁ Θεός νά φυλάξει! Βεβαίως ὄχι.

Ὁ Θεός ἔκανε τόν ἄνθρωπο εὔστροφο, καί δέν Τοῦ ἀρέσει ἡ ἀνοησία, δέν τή θέλει. Καί ἄν θέλετε, θά σᾶς ἀναφέρω, ἔτσι,δειγματοληπτικά, πῶς ὁ Κύριος ἀντιμετώπιζε τέτοιες περιπτώσεις. Κάποτε, μέ κάποια ἀφορμή, εἶπε στούς μαθητές Του:«ἀκμήν καί ὑμεῖς ἀσύνετοί ἐστε;»³, ὥστε κι ἐσεῖς εἶστε ἀνόητοι; Καί σέ ἄλλη περίπτωση εἶπε: «οὔπω νοεῖτε, οὐδέ μνημονεύετε;»⁴,δέν καταλαβαίνετε καί δέν θυμᾶστε; Καί ἀκόμα στούς δύο μαθητές πρός Ἐμμαούς εἶπε: «Ὦ ἀνόητοι καί βραδεῖς τῇ καρδίᾳ»⁵, ᾦἄμυαλοι καί βραδυκίνητοι στόν νοῦ, ἀργόστροφοι! Ὅλα αὐτά δείχνουν ὅτι ὁ Θεός δέν ἀγαπάει τόν ἀνόητο ἄνθρωπο. Ὁ Θεόςἔκανε τόν ἄνθρωπο εὐφυῆ, εὔστροφο, τόν ἔκανε νά ἔχει γρήγορη ἀντίληψη.

Τότε τί ἐννοεῖ ὅταν λέει «μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ πνεύματι»; Πρόκειται γιά ἐκείνους πού ἔχουν μικρή, φτωχή ἰδέα γιά τόν ἑαυτότους. Προσέξτε ὅμως, γιατί ἔχει καί ἄλλη μιά σημασία, πού θά τή δοῦμε πρός τό τέλος τοῦ θέματός μας.

Ὁ Κύριος, ὅμως μᾶς λέει ὁ προφήτης Ἡσαΐας, «ἦλθε εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς»⁶, ἦλθε γιά νά φέρει εὐχάριστα νέα στούςφτωχούς. Μήπως ἐννοεῖ στό βαλάντιο, στήν τσέπη φτωχοί; Ἦλθε δηλαδή νά πεῖ: «Ξέρετε, ἐδῶ στή σύναξη πού ἔχουμε δένδέχομαι νά ὑπάρχουν πλούσιοι. Θέλω νά ὑπάρχουν φτωχοί, γιατί ἦρθα νά μιλήσω καί νά πῶ χαρούμενα πράγματα στούςφτωχούς»! Αὐτό εἶναι; Ὄχι.

Ποιοί λοιπόν εἶναι αὐτοί οἱ πτωχοί; Εἶναι ἐκεῖνοι πού ἔχουν τήν αἴσθηση τῆς πνευματικῆς καί ἠθικῆς τους ἀνεπάρκειας, ἀπόθρησκευτικῆς πλευρᾶς βέβαια, ὄχι διανοητικῆς! Αὐτοί θά ἀποδέχονταν τό Εὐαγγέλιο. Αὐτή εἶναι ἡ φυσιολογηκήτοποθέτηση. Θά δέχονταν τό Εὐαγγέλιο, διότι ἁπλούστατα, θά εἶχαν ταπείνωση.

Γι᾿ αὐτό οἱ Φαρισαῖοι καί οἱ Γραμματεῖς, πού αἰσθάνονταν πνευματική καί ἠθκή ἐπάρκεια –νόμιζαν ὅτι δέν εἶχαν ἀνάγκη, γιατί ἦταν ἐντάξει ἄνθρωποι ἦταν φτασμένοι– αὐτοί δέν δέχθηκαν τό Εὐαγγέλιο.

Βλέπετε λοιπόν ὅτι φτωχός εἶναι ἐκεῖνος πού ἔχει φτωχή ἰδέα γιά τόν ἑαυτό του.

Ἐδῶ ὅμως θά ἤθελα νά σᾶς πῶ ὅτι φτωχός δέν εἶναι ἐκεῖνος πού πάσχει ἀπό αἰσθήματα μειονεκτικότητος, γιατί αὐτό εἶναιτό ἄλλο ἄκρο στόν ἄξονα τοῦ ἐγωισμοῦ. Ὁ ἄξονας τοῦ ἐγωισμού ἔχει δύο πόλους· ὁ ἕνας εἶναι τά αἰσθήματαμειονεκτικότητος. Ἀλλοίμονο ἄν θά λέγαμε ὅτι ἐδῶ μακαρίζονται αὐτοί πού ἔχουν αἰσθήματα μειονεκτικότητος! Νάφυλάξει ὁ Θεός! Αὐτοί εἶναι νοσηροί ἄνθρωποι. Τό ὑπογραμμίζω. Θά μακάριζε ποτέ ὁ Κύριος τούς νοσηρούς ἀνθρώπους;....Δέν εἶναι ποτέ δυνατόν.

Λοιπόν, πτωχεία εἶναι ἡ αἴσθηση τῆς πνευματικῆς καί ἠθικῆς ἀνεπάρκειας, τό νά αἰσθάνομαι δηλαδή ὅτι δέν εἶμαιἀνεβασμένος ἄνθρωπος, ὅτι ὑπολείπομαι. Αὐτό ὅμως μπορῶ νά τό κάνω μόνο ὅταν ἔχω αὐτογνωσία. Ἡ αὐτογνωσία εἶναισπουδαῖο στοιχεῖο, καί βγαίνει ἀπό ἕνα ταπεινό καί εἰλικρινές κοίταγμα τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ὅταν κοιτάξουμε μέ εἰλικρίνειατόν ἑαυτό μας, τότε θά μποροῦμε νά μιλᾶμε γιά σωστή αὐτογνωσία. Γενικά θά λέγαμε πώς αὐτό εἶναι ἡ ταπείνωση. Ὅτανἔχουμε ταπείνωση, θά βλέπουμε μέ ἀκρίβεια καί μέ εἰλικρίνεια τόν ἑαυτό μας, καί δέν θά θέλουμε νά τόν δικαιολογοῦμε. Καίταπείνωση βέβαια δέν εἶναι τό σκυμμένο κεφάλι –μερικοί σκύβουν τό κεφάλι, καί νομίζουμε ὅτι εἶναι ταπεινοί!– ἀλλά τόσκυμμένο φρόνημα· καί ἀκριβέστερα εἶναι ἡ ἀληθινή γνώση τῆς καταστάσεως τῆς ψυχῆς μας.

Ὁ μέγας Βασίλειος λέει ὅτι ταπείνωση εἶναι: «Ἡ ἀπόθεσις τοῦ ματαίου φρονήματος καί ἡ ἀπό τοῦ ἐπάρματος καί ὕψουςἀλαζονικοῦ καί οἰήματος διακένου πρός τήν οἰκείαν ἀξίαν ἐπάνοδος»⁷, δηλαδή νά ἀποθέσεις τό μάταιο φρόνημα, νά φύγεις ἀπόἐκείνη τήν ἀλαζονική ἔπαρση, τήν οἴηση, τήν κούφια ὑπερηφάνεια, καί νά γυρίζεις σ᾿ ἐκεῖνο πού εἶσαι, ἐκεῖνο πού ἀξίζεις.

Ἐκεῖνο πού θά ἤθελα νά θυμᾶστε εἶναι οἱ τελευταῖες λέξεις: Ταπείνωση εἶναι ἡ «πρός τήν οἰκείαν ἀξίαν ἐπάνοδος», τό νάγυρίσεις πίσω στόν πραγματικό ἑαυτό σου, καί νά πεῖς “εἶμαι αὐτό”. Νά ἔχεις ἀκριβῆ γνώση τοῦ ἑαυτοῦ σου. Ἄν σοῦζητήσουν νά κάνεις κάτι καί τό μπορεῖς, τότε νά πεῖς “ναί θά τό κάνω”. Δέν εἶναι ὑπερηφάνεια, ἀφου ξέρεις ὅτι μπορεῖς νά τόκάνεις. Ἄν πεῖς στόν ἑαυτό σου “μπορῶ” καί στούς ἄλλους πεῖς “δέν μπορῶ”, αὐτό πολλές φορές δέν εἶναι ταπείνωση, ἀλλάαἴσθημα μειονεκτικότητος, εἶναι ψευτοταπείνωση!

Καί στό βιβλίο τῶν Παροιμιῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἀναφέρεται: «οἱ ἑαυτῶν ἐπιγνώμονες σοφοί»⁸, σοφοί εἶναι αὐτοί πούξέρουν τόν ἑαυτό τους.

Καί ἀκόμη στή Φιλοκαλία –ἀπό τούς Πατέρες– διαβάζουμε: «Αρχή προόδου τό ἐπιγνῶναι τινα ἑαυτόν». Ἡ ἀρχή τῆς προκοπῆςεἶναι τό νά γνωρίζει κανείς τόν ἑαυτό του. Εἶναι ἐκεῖνο τό «γνῶθι σαυτόν»⁹, πού ἔλεγε ὁ Σωκράτης, καί τό ὁποῖο εἶχε πέρει ἀπότή μετώπη τοῦ ναοῦ τοῦ Ἀπόλλωνος στούς Δελφούς. Ὅλη του ἡ φιλοσοφία, ἡ λεγόμενη σωκρατική φιλοσοφία, ἡπλατωνική, ἐκεῖ κινεῖται, πάνω στό «γνῶθι σαυτόν», δηλαδή στό περίφημο ἀνθρωπολογικό λεγόμενο πρόβλημα, στό τί εἶναιὁ ἄνθρωπος, στό ποιός εἶμαι ἐγώ.

Ὅταν πέθαινε ὁ Σωκράτης, ἕνας μαθητής του ἐκδήλωσε ὅλη του τή λύπη γιατί ἔβλεπε ὅτι χάνεται ἕνας φιλόσοφος πού τάγνώριζε ὅλα. Ἀλλά ὁ φιλόσοφος Σωκράτης τοῦ ἀπάντησε: «Ἕν οἶδα, ὅτι οὐδέν οἶδα»¹⁰. «Ἀπατᾶσαι, ἀπατᾶσαι! Μόνο ἕναπράγμα γνωρίζω, ὅτι δέν ξέρω τίποτα»! Ὁ Σωκράτης εἶχε αὐτογνωσία, ἤξερε τί μποροῦσε νά μαθαίνει ἕνας ἄνθρωπος καί τίμποροῦσε νά γνωρίζει ὁ ἴδιος. Καί μόνο γιατί εἶχε αὐτή τή γνώση τῆς πνευματικῆς, τῆς διανοητικῆς ἀνεπάρκειάς του, αὐτότόν καθιστοῦσε πράγματι σπουδαῖο καί σοφό. Ὁ Σωκράτης πάνω στό «γνῶθι σαυτόν» ἔκτισε τή φιλοσοφία του.

Συνεχίζεται...

Τέλος καί τῷ Βασιλεῖ τῶν αἰώνων

ἀφθάρτῳ ἀοράτῳ μόνῳ σοφῷ Θεῷ

τιμή καί δόξα εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων.

Ἀμήν.

Ἀπό τό βιβλίο: “ΟΙ ΜΑΚΑΡΙΣΜΟΙ”

π. Ἀθανασίου Μυτιληναίου

Ἐκδόσεις: “ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ”

1Ματθ. 5 : 48.

2Ματθ. 5 : 3

3Ματθ. 15 : 16.

4Ματθ. 16 : 9.

5Λουκ. 24 : 25.

6Ἡσ. 61 : 1.

7Μ. Bασίλειος, Λόγος είς τόν προφήτην Ἡσαΐαν, LTG 2.86.16,

8Παρ. Σολ. 13 : 10.

9Βλ. Plutarchi moralia, vol. 6, 2, Adversus Colotem, TLG 1118, C, 7 – 11. «....καί τῶν ἐν Δελφοῖς γραμμάτων θειότατον ἐδόκει τό “γνῶθι σαυτόν”· ὅ δή καί Σωκράτει τῆς ἀπορίας καίζητήσεως ταύτης ἀρχήν ἐνέδωκεν, ὡς Ἀριστοτέλης ἐν τοῖς Πλατωνικοῖς εἴρηκε...». Platonis opera, Alcibiades ii, TLG 124, a.7-b.1. «...ἀλλ᾿ , ὦ μακάριε, πειθόμενος ἐμοί τε καί τῷ ἐνΔελφοῖς γράμματι, γνῶθι σαυτόν, ὅτι οὗτοι...».

10Epicteti, dissertationes ab Arriano digestae, Περί ἀνομολογίας, TLG 2, 21, 10. ἔκδ. Teubner, Leipzig 1916. «ἔχω ἥν δεῖ συναίσθησιν τόν μηδέν εἰδότα, ὅτι οὐδέν οἶδα», κ.ἄ