Βασικές ἀλήθειες τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεώς μας:Περί Θεοῦ Πατρός. Ἅγιος Κύριλλος Ἱεροσολύμων

ΚΑΤΗΧΗΣΕΙΣ ΑΓΙΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ 

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΠΙΣΤΕΩΣ ΜΑΣ 

Περί Θεού Πατρός [Κατήχησις Φωτιζομένων Στ’] 

Ευλογητός να είναι ο Θεός και Πατέρας του Κυρίου μας Ιησού Χριστού[πρβ.Β΄Κορ.1,3: «Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς καὶ πατὴρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ πατὴρ τῶν οἰκτιρμῶν καὶ Θεὸς πάσης παρακλήσεως(: ας είναι ευλογημένος και δοξασμένος ο Θεός, ο Οποίος είναι Πατέρας του Κυρίου μας Ιησού Χριστού ως προς τη θεία Του φύση, αλλά και Θεός Του ως προς την ανθρώπινή Του φύση. Ας είναι δοξασμένος, διότι Αυτός είναι Πατέρας και πηγή ελέους και ευσπλαχνίας, και Θεός που χορηγεί κάθε παρηγοριά)»]· Ευλογητός και ο Μονογενής Υιός Του[πρβλ. Ρωμ.9,5: «ὧν οἱ πατέρες, καὶ ἐξ ὧν ὁ Χριστὸς τὸ κατὰ σάρκα, ὁ ὢν ἐπὶ πάντων Θεὸς εὐλογητὸς εἰς τοὺς αἰῶνας· ἀμήν(:χωρίστηκαν από τον Μεσσία αυτοί που έχουν ως εθνική κληρονομιά τους μακαριστούς πατέρες και από τους οποίους κατάγεται ο Χριστός ως προς την ανθρώπινη φύση Του, ο Οποίος είναι Θεός εξουσιαστής όλων άξιος να υμνείται στους αιώνες)»]. 

Φέρνοντας λοιπόν στον νου μας τον Θεό, πρέπει να Τον εννοούμε και Πατέρα για να δοξολογείται ταυτόχρονα και αδιαίρετα ο Πατέρας και ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα. Γιατί δεν έχει άλλη δόξα ο Πατέρας και άλλη ο Υιός, αλλά μία και την ίδια με το Άγιο Πνεύμα. Επειδή είναι Μονογενής Υιός του Θεού-Πατέρα και όταν δοξάζεται ο Πατέρας, δοξάζεται μαζί με Αυτόν και ο Υιός. Η δόξα του Υιού προέρχεται από την τιμή του Πατέρα Του[πρβλ. Παροιμ. 17,6: «στέφανος γερόντων τέκνα τέκνων, καύχημα δὲ τέκνων πατέρες αὐτῶν(:δόξα και καμάρι των γερόντων είναι τα καλά παιδιά και τα εγγόνια τους. Τιμή δε και καύχημα των τέκνων είναι οι καλοί πρόγονοί τους)»]. Και πάλι όταν δοξολογείται ο Υιός, δέχεται ανάλογη τιμή και ο Πατέρας του Υιού, δια του Οποίου Υιού χαρίστηκε στο ανθρώπινο γένος η σωτηρία, το μέγιστο αγαθό. 

Και η μεν διάνοια αντιλαμβάνεται με αμεσότητα και πληρότητα, η γλώσσα όμως χρειάζεται πολλά λόγια και εκτεταμένη αφήγηση για να περιγράψει όσα ο νους εννοεί. Διότι και το μάτι με ένα βλέμμα ατενίζει στον έναστρο ορίζοντα ένα σημαντικό τμήμα του ουρανού. Όταν όμως θελήσει κανείς να διηγηθεί αναλυτικά τι είναι ο Φωσφόρος, τι είναι ο Έσπερος και τι το καθένα από τα αστέρια, χρειάζεται πολλά λόγια. Και πάλι με μια σκέψη περιλαμβάνει η διάνοια τη γη, τη θάλασσα και όλα τα πέρατα του κόσμου.
Αλλά εκείνο που αντιλαμβάνεται η διάνοια με μία κίνηση του νου, αυτό για να το διηγηθεί κανείς, χρειάζονται πολλά λόγια. Το παράδειγμα που είπα είναι μεγάλο, αλλά παραμένει ακόμη ασθενικό και ανίσχυρο για να αποδώσει αυτό που θέλουμε να πούμε. Βέβαια, σχετικά με τον Θεό δεν λέμε όσα πρέπει να πούμε- γιατί αυτό το γνωρίζει μόνο Εκείνος- αλλά λέμε όσα μπορεί να χωρέσει η ανθρώπινη φύση μας και όσα η αδυναμία μας μπορεί να βαστάζει. Δεν εξηγούμε τι είναι Θεός, αλλά ομολογούμε με ευγνωμοσύνη ότι δεν γνωρίζουμε ακριβώς την ουσία Του· διότι είναι μεγάλη γνώση σε ό,τι έχει σχέση με τον Θεό, να ομολογούμε την αγνωσία μας. «Μεγαλύνατε τὸν Κύριον σὺν ἐμοί, καὶ ὑψώσωμεν τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐπὶ τὸ αὐτό(:υμνείστε μαζί μου το μεγαλείο του Κυρίου, και ας διακηρύξουμε όλοι μαζί το ανέκφραστο ύψος της άπειρης τελειότητας που εκφράζει το Όνομά Του)»[Ψαλμ. 33,4], όλοι μαζί με μία φωνή. Επειδή ο ένας, μονάχος του, δεν έχει τη δύναμη. Ή καλύτερα και αν όλοι μαζί συναχθούμε, δεν θα κάνουμε εκείνο που πρέπει και καθώς πρέπει. Και δεν εννοώ μόνο εμάς εδώ, που είμαστε τώρα παρόντες, αλλά και αν συγκεντρωθούν όλα τα πρόβατα της Εκκλησίας, από ολόκληρη την οικουμένη, και όσα τώρα ζουν και όσα θα ζήσουν στο μέλλον, δεν θα μπορέσουν να υμνήσουν τον Ποιμένα επάξια και σύμφωνα με την άπειρη μεγαλοσύνη Του. 

Μεγάλος και πολύ τιμημένος ήταν ο Αβραάμ. Αλλά ήταν μεγάλος σε σύγκριση με τους ανθρώπους. Όταν όμως έφτασε ενώπιον του Θεού, τότε διακήρυξε με ευγνωμοσύνη την πραγματικότητα: «Ἐγὼ δέ εἰμι γῆ καὶ σποδός(:εγώ είμαι γη και στάχτη)»[Γέν.18,27].Δεν είπε «γη» και να σταματήσει, για να μην αποδώσει στον εαυτό του διαστάσεις όμοιες με τις διαστάσεις της γης. Αλλά πρόσθεσε «και στάχτη», για να κάνει φανερή τη σαθρότητα και το ευκολοδιάλυτο του εαυτού του. Υπάρχει τίποτα μικρότερο ή λεπτότερο από τη στάχτη; Σύγκρινε τη στάχτη με ένα σπίτι. Και το σπίτι με μία πόλη. Την πόλη με μία επαρχία και την επαρχία με ολόκληρη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία με ολόκληρη τη γη, απ’ άκρη σε άκρη. Και ολόκληρη τη γη με ολόκληρο τον ουρανό, που σαν θόλος την περιβάλλει, και η οποία γη έχει την ίδια σχέση με τον ουρανό, με εκείνη που έχει το κέντρο ενός τροχού προς ολόκληρη την περιφέρειά του. Αυτή είναι συγκριτικά η σχέση της γης με τον ουρανό. Και εννόησε ότι ο πρώτος αυτός ουρανός που φαίνεται είναι μικρότερος από τον δεύτερο και τον τρίτο[πρβλ. Β΄Κορ.12,2: «οἶδα ἄνθρωπον ἐν Χριστῷ πρὸ ἐτῶν δεκατεσσάρων· εἴτε ἐν σώματι οὐκ οἶδα, εἴτε ἐκτὸς τοῦ σώματος οὐκ οἶδα, ὁ Θεὸς οἶδεν· ἁρπαγέντα τὸν τοιοῦτον ἕως τρίτου οὐρανοῦ(:γνωρίζω έναν άνθρωπο που βρίσκεται σε στενή σχέση και επικοινωνία με τον Χριστό. Ο άνθρωπος αυτός πριν από δεκατέσσερα χρόνια αρπάχτηκε και ανυψώθηκε μέχρι τον τρίτο ουρανό, όπου διαμένουν οι αγγελικές δυνάμεις. Δεν γνωρίζω όμως εάν ήταν με το σώμα του την ώρα εκείνη ή ήταν σε έκσταση, έξω από το σώμα του. Ο Θεός ξέρει)»)]· διότι μέχρι τον τρίτο ουρανό μάς αναφέρει η Αγία Γραφή. Όχι βέβαια γιατί υπάρχουν τόσοι μόνο, αλλά γιατί συνέφερε τόσους μόνο εμείς να γνωρίσουμε. 

Και όταν βάλεις με τον νου σου όλους τους ουρανούς και πάλι ούτε οι ουρανοί δεν μπορούν να υμνήσουν επάξια τον Θεό, πώς και πότε είναι δυνατόν η γη και η στάχτη, το πιο μικρό και το πιο ευτελές από τα όντα, να αναπέμψει επάξιο ύμνο στον Θεό, ή να μιλήσει με πληρότητα και σαφήνεια για τον Θεό, ο Οποίος κατέχει ολόκληρη τη γη, ως ελάχιστο και ασήμαντο ουράνιο σώμα, και όσους την κατοικούν τούς έχει σαν ευτελή έντομα,τις ακρίδες;[πρβλ. Ησ. 40,22: «ὁ κατέχων τὸν γῦρον τῆς γῆς, καὶ οἱ ἐνοικοῦντες ἐν αὐτῇ ὡς ἀκρίδες, ὁ στήσας ὡς καμάραν τὸν οὐρανὸν καὶ διατείνας ὡς σκηνὴν κατοικεῖν(:ο Θεός είναι Εκείνος, που κατέχει όλη τη σφαίρα της γης, ενώ όσοι κατοικούν σε αυτήν είναι σαν ακρίδες. Ο Θεός είναι Εκείνος που έστησε και θεμελίωσε τον ουρανό ως πελώρια καμάρα, που τον άπλωσε σαν σκηνή, για να κατοικούν κάτω από αυτήν οι άνθρωποι)»]. 

Αν κάποιος επιχειρεί να μιλήσει σχετικά με τον Θεό, πρώτα ας μιλήσει για όσα υπάρχουν απ’άκρη έως άκρη της γης. Κατοικείς πάνω στη γη και δεν γνωρίζεις την άκρη της κατοικίας σου, της γης; Πώς λοιπόν θα μπορέσεις να εννοήσεις άξια τον Δημιουργό της; Βλέπεις τα αστέρια, μα δεν μπορείς να δεις τον Δημιουργό τους. Μέτρησε, αν μπορείς, αυτά που φαίνονται και τότε προσπάθησε να μιλήσεις και για τον αόρατο Θεό. Αυτόν που γνωρίζει και τον αριθμό και το πλήθος των αστέρων και το καθένα με το όνομά του χωριστά[πρβλ. Ψαλμ.146,4: «ὁ ἀριθμῶν πλήθη ἄστρων, καὶ πᾶσιν αὐτοῖς ὀνόματα καλῶν(:Αυτός ξέρει ονομαστικά όλους τους διασκορπισμένους Ισραηλίτες· διότι είναι Αυτός που με κάθε ευκολία μετρά τα αναρίθμητα πλήθη των αστεριών που έχει πλάσει για μας τους ανθρώπους, και τα γνωρίζει τόσο καλά, σαν να έχει δώσει σε κάθε αστέρι όνομα)»]. 

Μερικές σταγόνες βροχής, που έφερε τώρα τελευταία μία ορμητική μπόρα, λίγο έλειψε να μας καταστρέψουν. Μέτρησε μόνο τις σταγόνες που έπεσαν σε αυτήν την πόλη ή καλύτερα ας μην πω στην πόλη, αλλά μέτρησε, αν μπορείς,τις σταγόνες που έπεσαν στο διάστημα μιας ώρας στην ταράτσα σου. Επειδή λοιπόν δεν μπορείς να το κάνεις αυτό, έλα σε συναίσθηση της αδυναμίας σου. Γνώρισε από αυτό τη δύναμη του Θεού· διότι Εκείνος μπορεί να μετρήσει τις σταγόνες της βροχής[Ιώβ 36,27: «ἀριθμηταὶ δὲ αὐτῷ σταγόνες ὑετοῦ, καὶ ἐπιχυθήσονται ὑετῷ εἰς νεφέλην(:στην παντοδυναμία Του έχει τη δυνατότητα και αυτές τις σταγόνες της βροχής να μετρήσει, τις σταγόνες οι οποίες χύνονται ασυγκράτητες μέσω της βροχής από τα σύννεφα)»] όσες έπεσαν σε ολόκληρη τη γη, όχι μόνο τώρα αλλά και όσες έχουν πέσει από τότε που δημιουργήθηκε η γη. 

Δημιούργημα του Θεού είναι ο ήλιος και μάλιστα πολύ μεγάλο. Αν όμως το συγκρίνεις με ολόκληρο τον ουρανό είναι ελάχιστο. Κοίταξε με γυμνό οφθαλμό πρώτα τον ήλιο και μετά πάρε το θάρρος να ασχοληθείς ερευνητικά και εξηγητικά με τον Κύριο και Θεό μας, ο Οποίος δεσπόζει του Σύμπαντος. Μη ζητάς τα βαθύτερα και μην εξετάζεις τα ισχυρότερα από εσένα. «ἃ προσετάγη σοι, ταῦτα διανοοῦ, οὐ γάρ ἐστί σοι χρεία τῶν κρυπτῶν(: εκείνα για τα οποία έχεις λάβει εντολή και μπορείς να τα εκτελέσεις, αυτά να σκέπτεσαι πάντοτε· διότι δεν υπάρχει καμία ανάγκη να ερευνάς τις κρυπτές βουλές του Θεού)»[Σοφ. Σειρ.3,22]. 

Κάποιος θα μπορούσε να κάνει και να διατυπώσει τη σκέψη: «Εφόσον δεν είναι κατανοητός ο τρόπος ύπαρξης του Θεού, τότε γιατί εσύ μιλάς για τέτοια θέματα; Και τότε απαντώ με τη σειρά μου: «Άραγε επειδή δεν μπορώ να πιω ολόκληρο το ποτάμι, δεν θα πιω με μέτρο εκείνο που μου χαρίζεται; Ή επειδή έχω μπει σε μεγάλο κήπο και δεν μπορώ να φάω όλους τους καρπούς του, θέλετε να ξαναβγώ έξω τελείως νηστικός και πεινασμένος; Αινώ και δοξάζω τον Δημιουργό μας, διότι αυτό είναι εντολή του Θεού». «Πᾶσα πνοὴ αἰνεσάτω τὸν Κύριον(:καθετί που έχει ζωή και αναπνέει ας αινέσει τον Κύριο)»[Ψαλμ.150,6]. Αυτό που τώρα λοιπόν επιχειρώ είναι να δοξάσω τον Κύριο και όχι να Τον εξηγήσω. Ξέρω καλά ότι δεν είμαι ικανός να Τον δοξάσω όπως Του πρέπει και με το που επιχειρώ αυτό το έργο, φανερώνω μόνο την ευσέβειά μου. Ο Κύριος με παρηγορεί για την αδυναμία μου με αυτό που είπε: «Θεὸν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε(:και ήταν φυσικό από τον Χριστό να λάβουμε την τέλεια αποκάλυψη της αλήθειας· διότι τον Θεό δεν τον έχει δει κανείς ποτέ)»[Ιωάν.1,18]. 

Αλλά θα μου πει κανείς: «Μα δεν είναι γραμμένο στην αγία Γραφή ότι «οι άγγελοι των μικρών και ελάχιστων βλέπουν συνεχώς το πρόσωπο του ουράνιου Πατέρα μου»;[Ματθ.18,10]. Βλέπουν οι Άγγελοι, δεν βλέπουν όμως τον Θεό όπως είναι, αλλά όσο η φύση τους μπορεί να χωρέσει. Ο ίδιος ο Ιησούς μάς είπε ότι «Κσνείς δεν είδε τον Πατέρα, παρά μονάχα Εκείνος που είναι ομοούσιος με Αυτόν, Εκείνος έχει δει τον Πατέρα[Ιωάν. 6,46: «οὐχ ὅτι τὸν πατέρα τις ἑώρακεν, εἰ μὴ ὁ ὢν παρὰ τοῦ Θεοῦ, οὗτος ἑώρακε τὸν πατέρα(:βέβαια το ότι οι άνθρωποι διδάσκονται από τον Θεό δεν σημαίνει ότι συνομιλούν προσωπικώς μαζί Του ή έρχονται σε άμεση επικοινωνία μ’ Αυτόν˙ ούτε ότι έχει δει κανείς άλλος τον Πατέρα. Κανείς δεν Τον έχει δει τον Πατέρα, παρά μόνον εκείνος που όχι μόνο στάλθηκε, αλλά και γεννήθηκε από τον Θεό. Αυτός μόνο έχει δει τον Πατέρα)». Βλέπουν λοιπόν οι άγγελοι όσο είναι δυνατόν να χωρέσει η φύση τους και οι Αρχάγγελοι όσο μπορούν. Οι Θρόνοι και οι Κυριότητες βλέπουν μεν περισσότερο από τις πρώτες τάξεις των Αγγέλων και των Αρχαγγέλων, αλλά δεν έχουν την πλήρη θεωρία. 

Ο Μόνος που βλέπει εντελώς καθαρά και απόλυτα τον Θεό-Πατέρα είναι-παράλληλα με τον Υιό, το Άγιο Πνεύμα. Γιατί «ἡμῖν δὲ ὁ Θεὸς ἀπεκάλυψε διὰ τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ· τὸ γὰρ Πνεῦμα πάντα ἐρευνᾷ, καὶ τὰ βάθη τοῦ Θεοῦ(:σε εμάς όμως ο Θεός τα φανέρωσε αυτά με το Πνεύμα Του. Και μόνο από το Πνεύμα ήταν δυνατό να γίνει η φανέρωση αυτή· διότι το Πνεύμα ερευνά και γνωρίζει τα πάντα, και αυτά ακόμα τα βαθύτερα και μυστηριώδη ιδιώματα και σχέδια του Θεού)»[Α΄Κορ. 2,10].Όπως ακριβώς και ο Υιός ο Μονογενής γνωρίζει απόλυτα τον Θεό-Πατέρα, συγχρόνως και παράλληλα με το Άγιο Πνεύμα. «Οὐδὲ τὸν πατέρα τις ἐπιγινώσκει (:ούτε τον Πατέρα κανείς άλλος δεν γνωρίζει στο βάθος και την ουσία Του)», όπως λέει η Αγία Γραφή, «εἰ μὴ ὁ υἱὸς καὶ ᾧ ἐὰν βούληται ὁ υἱὸς ἀποκαλύψαι (:παρά μόνον ο Υιός, περιορισμένα όμως Τον γνωρίζει κι εκείνος στον οποίο ο Υιός θα θελήσει να τον αποκαλύψει)»[Ματθ.11,27]. Διότι ο Υιός βλέπει τον Θεό-Πατέρα απόλυτα και όπως ακριβώς είναι και Τον αποκαλύπτει δια του αγίου Πνεύματος στους ανθρώπους, ανάλογα με τη δεκτικότητα του καθενός. Και αυτό επειδή ο Υιός ο Μονογενής, μαζί με το Άγιο Πνεύμα, είναι κοινωνός της θεότητας του Πατέρα. 

Ο Υιός που γεννήθηκε απαθώς, προαιώνια, γνωρίζει τον Θεό-Πατέρα από τον Οποίο γεννήθηκε· και ο Θεός-Πατέρας γνωρίζει τον Υιό τον Οποίο γέννησε. Και αφού οι Άγγελοι δεν Τον γνωρίζουν-γιατί όπως είπαμε ανάλογα με τη δυνατότητα που ο κάθε Άγγελος έχει, του αποκαλύπτει τον Θεό-Πατέρα ο Μονογενής Υιός δια του Αγίου Πνεύματος και μαζί με το Άγιο Πνεύμα- τότε ας μην ντρέπεται κανένας άνθρωπος να ομολογεί την άγνοιά του. Κατά καιρούς κάνω και εγώ και μερικοί άλλοι ομιλίες αλλά το πώς μιλάμε δεν μπορούμε να το εξηγήσουμε. Πώς λοιπόν θα μπορέσω να διηγηθώ και να εξηγήσω Εκείνον που δίνει τη λαλιά στον άνθρωπο; Εγώ που έχω ψυχή και δεν μπορώ να εξηγήσω τα χαρακτηριστικά της ψυχής, πώς θα μπορέσω να μιλήσω για τον Θεό, που δημιούργησε και έδωσε σε μένα την ψυχή; 

Αρκεί για την ευσέβειά μας μόνο αυτό, το να γνωρίζουμε ότι έχουμε Θεό που υπάρχει άναρχα, αΐδια και αιώνια και που είναι άτρεπτος και αναλλοίωτος. Είναι «απάτωρ»(και αμήτωρ) και κανένας δεν είναι πιο δυνατός από Αυτόν. Κανένας δεν μπορεί να Τον διαδεχτεί ή να Τον βγάλει από τη Βασιλεία Του. Χαρακτηρίζεται με πολλά ονόματα, είναι παντοδύναμος και έχει πάντοτε μία και την αυτή υπόσταση. Δεν είναι διαφορετικός ή ξέχωρος, επειδή ονομάζεται αγαθός, δίκαιος, Παντοκράτορας και Σαβαώθ. Αλλά είναι Ένας και ο Αυτός και εκπέμπει μυριάδες ενέργειες της θεότητας. Δεν είναι σε ένα σημείο μεγαλύτερος και σε άλλο μικρότερος, αλλά χωρίς να υφίσταται οιανδήποτε μερική ή ολική αλλοίωση, «εν εαυτώ και καθ’ εαυτόν και μένων αναλλοίωτος». Δεν είναι μεγάλος μόνο στη φιλανθρωπία και μικρός κατά τη σοφία, αλλά έχει ισοδύναμη και τη σοφία και τη φιλανθρωπία. 

Δεν βλέπει μόνο προς μια κατεύθυνση και κατά τα άλλα στερείται την όραση, αλλά είναι όλος οφθαλμός και όλος ακοή και όλος νους. Δεν είναι όπως εμείς, ικανός να εννοεί κατά ένα μέρος και κατά άλλο να μη γνωρίζει- γιατί αυτός ο λόγος θα ήταν βλάσφημος και ανάξιος να χαρακτηρίζει τη θεία υπόσταση. Είναι προγνώστης των όντων και Άγιος και Παντοκράτορας, ο μόνος Αγαθός, ασυγκρίτως, προς πάντας ο μόνος Μέγας, ο μόνος Σοφός. Δεν μπορούμε να ορίσουμε ούτε την αρχή Του, ούτε να εκφράσουμε τη μορφή και το είδος Του. Γιατί, όπως λέει η αγία Γραφή: «οὔτε φωνὴν αὐτοῦ ἀκηκόατε πώποτε οὔτε εἶδος αὐτοῦ ἑωράκατε(:εσείς όμως ούτε τη φωνή Του έχετε ακούσει ποτέ έως τώρα, ούτε τη μορφή Του έχετε δει˙ διότι ο Θεός είναι αόρατος και δεν Τον αντιλαμβάνεται κανείς με τις σωματικές του αισθήσεις. Συνεπώς και τη μαρτυρία του για μένα θα έπρεπε να την αναζητήσετε στην Αγία Γραφή)»[Ιωάν.5,37]. Γι’ αυτό και ο Μωυσής λέει στους Ισραηλίτες: «καὶ φυλάξεσθε σφόδρα τὰς ψυχὰς ὑμῶν, ὅτι οὐκ εἴδετε ὁμοίωμα ἐν τῇ ἡμέρᾳ, ᾗ ἐλάλησε Κύριος πρὸς ὑμᾶς ἐν Χωρὴβ ἐν τῷ ὄρει ἐκ μέσου τοῦ πυρός(:προσέξτε λοιπόν πάρα πολύ τον εαυτό σας, διότι δεν είδατε καμία εικόνα, κανένα ομοίωμα κατά την ημέρα που μίλησε προς εσάς στο όρος Χωρήβ εκ μέσου του πυρός)»[Δευτ.4,15]. Και εφόσον δεν μπορούμε να φανταστούμε κάποια ενδεχόμενη ομοιότητα του Θεού προς κάποιο άλλο πρόσωπο, είναι ποτέ δυνατόν με τον νου μας να προσεγγίσουμε την υπόστασή Του; 

Φαντάστηκαν πολλοί κατά καιρούς πολλά περί του Θεού και όλοι τους απέτυχαν. Άλλοι νόμισαν ότι ο Θεός είναι φωτιά[πρβλ. Σοφ.Σολ.13,2: «ἀλλ᾿ ἢ πῦρ ἢ πνεῦμα ἢ ταχινὸν ἀέρα ἢ κύκλον ἄστρων ἢ βίαιον ὕδωρ ἢ φωστῆρας οὐρανοῦ πρυτάνεις κόσμου θεοὺς ἐνόμισαν(:αλλά θεώρησαν θεούς, κυβερνήτες και άρχοντες του κόσμου, τη φωτιά ή τον άνεμο ή τον λεπτό και ευκίνητο αέρα ή τους κύκλους των αστέρων ή το ορμητικό νερό ή τους φωστήρες του ουρανού, τον ήλιο και τη σελήνη)»]. 

Άλλοι Τον φαντάστηκαν σαν άνθρωπο με φτερά, εξαιτίας αυτούς που πολύ καλά λέει η αγία Γραφή, αλλά που πολύ κακώς το κατανόησαν μερικοί, δηλαδή του ψαλμικού χωρίου: «ἐν σκέπῃ τῶν πτερύγων σου σκεπάσεις με(:σκέπασέ με κάτω από τη σκέπη της κραταιάς Σου δυνάμεως και προστασία, όπως σκεπάζει η κλώσσα τα μικρά πουλιά της, κρύβοντάς τα από καθέναν που πλησιάζει για να επιβουλευτεί τη ζωή τους)»[Ψαλμ.16,8]. Ξέχασαν αυτό που κατά παρόμοιο τρόπο είπε και ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, ο Μονογενής Υιός του Θεού, όταν αναφερόταν στον εαυτό Του και απευθυνόταν στην Ιερουσαλήμ: «Ποσάκις ἠθέλησα ἐπισυναγαγεῖν τὰ τέκνα σου ὃν τρόπον ἐπισυνάγει ὄρνις τὰ νοσσία ἑαυτῆς ὑπὸ τὰς πτέρυγας, καὶ οὐκ ἠθελήσατε(:πόσες φορές θέλησα να μαζέψω τα παιδιά σου με μια στοργή σαν εκείνη που έχει η όρνιθα όταν περιμαζεύει τα πουλιά της κάτω από τα φτερά της˙ και δεν θελήσατε)»[Ματθ.23,37]. Επειδή αυτοί δεν κατάλαβαν ότι παρομοίασε τη φρουρητική δύναμή Του με πτέρυγες, η σκέψη τους έφυγε από το επίπεδο που αρμόζει στον Θεό και σχημάτισαν με ανθρώπινα κριτήρια αντιλήψεις για τον ανεξιχνίαστο Θεό. Άλλοι τόλμησαν να πουν ότι ο Θεός έχει επτά μάτια, επειδή έχει γραφεί στην Αγία Γραφή: «ἑπτὰ οὗτοι ὀφθαλμοὶ Κυρίου εἰσὶν οἱ ἐπιβλέποντες ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν(:οι επτά άγρυπνοι οφθαλμοί της πρόνοιας του Κυρίου επιβλέπουν σε ολόκληρη τη γη)»[Ζαχ.4,10]. Αν όμως ο Θεός έχει μονάχα επτά μάτια, άρα βλέπει μονάχα σε περιορισμένη ακτίνα και δεν είναι παντεπόπτης. Αυτό όμως αν το ισχυριστούμε για τον Θεό είναι βλάσφημο. 

Πρέπει να πιστεύουμε ότι ο Θεός είναι κατά πάντα τέλειος, όπως μας είπε και ο Σωτήρας μας: «Ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς τέλειός ἐστιν(:ο ουράνιος Πατέρας σας είναι τέλειος)»[Ματθ.5,48]. Τέλειος στο να βλέπει, τέλειος στο να μπορεί, τέλειος στη μεγαλοσύνη, τέλειος στη φιλανθρωπία. Δεν είναι σε έναν τόπο περιορισμένος, αλλά είναι δημιουργός των τόπων. Βρίσκεται ανάμεσα σε όλα και δεν περικλείεται σε τίποτα. Θρόνος Του είναι ο ουρανός, αλλά ξεπερνάει τον θρόνο Εκείνος που κάθεται πάνω του. Υποπόδιο έχει τη γη[πρβ. Ησ.66,1: «Οὕτως λέγει Κύριος· ὁ οὐρανός μοι θρόνος, ἡ δὲ γῆ ὑποπόδιον τῶν ποδῶν μου(:αυτά λέγει ο Κύριος· “ο απέραντος ουρανός είναι θρόνος μου, ενώ η γη υποπόδιο των ποδών μου”)»], αλλά η δύναμή Του φτάνει μέχρι τα καταχθόνια. 

Είναι Ένας, πανταχού παρών. Βλέπει τα πάντα, εννοεί τα πάντα, όλα τα δημιουργεί δια του Χριστού· γιατί «πάντα δι᾿ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἓν ὃ γέγονεν(:όλα τα δημιουργήματα δημιουργήθηκαν δι’ Αυτού, σε συνεργασία με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα˙ και χωρίς Αυτόν δεν έγινε το παραμικρό απ’ όλα όσα έχουν γίνει)»[Ιω.1,3]. Είναι πολύ μεγάλη πηγή κάθε αγαθού και ασταμάτητη. Είναι ποτάμι που ξεχύνει ευεργεσίες, φως παντοτινό που αστράφτει αδιάκοπα. Είναι δύναμη ανίκητη, που μας συντρέχει στις αδυναμίες μας. Αυτού το Όνομα δεν αντέχουμε ούτε και να το ακούσουμε. Πάνω σε αυτό λέει ο Ιώβ: «ἦ ἴχνος Κυρίου εὑρήσεις ἢ εἰς τὰ ἔσχατα ἀφίκου, ἃ ἐποίησεν ὁ Παντοκράτωρ;(:μήπως και μπορείς να βρεις τα ίχνη από τα πόδια του Κυρίου ή να φτάσεις έως τα πέρατα των έργων, τα οποία έκανε ο Παντοκράτορας;)»[Ιώβ.11,7]. Και αν δεν είναι στον άνθρωπο δυνατόν να κατανοήσει τα βάθη αυτών που δημιούργησε ο Θεός, άραγε μπορεί να κατανοήσει τον ίδιο τον Δημιουργό τους; «ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδε καὶ οὖς οὐκ ἤκουσε καὶ ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη, ἃ ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν(:αυτά που ετοίμασε ο Θεός για αυτούς που Τον αγαπούν μάτι δεν τα είδε και αυτί δεν τα άκουσε και ανθρώπινος νους δεν τα φαντάστηκε)»[Α΄Κορ. 2,9]. Και αν όσα ετοίμασε ο Θεός δεν μπορούν να χωρέσουν στον νου μας, άραγε η διάνοιά μας μπορεί να χωρέσει Εκείνον που τα ετοίμασε; «Ὦ βάθος πλούτου καὶ σοφίας καὶ γνώσεως Θεοῦ! ὡς ἀνεξερεύνητα τὰ κρίματα αὐτοῦ καὶ ἀνεξιχνίαστοι αἱ ὁδοὶ αὐτοῦ! (:Ω! Πόσο είναι το βάθος του πλούτου και της σοφίας και της γνώσεως του Θεού! Πόσο ανεξερεύνητες είναι οι κρίσεις και οι αποφάσεις Του και ανεξιχνίαστοι οι τρόποι που σώζει τους ανθρώπους!)»[Ρωμ.11,33], λέει ο απόστολος Παύλος. Και αν είναι οι κρίσεις και οι αποφάσεις και οι οδοί του Θεού ακατάληπτες, πώς μπορεί άραγε να κατανοηθεί ο Θεός; 

Ενώ λοιπόν, όπως είπαμε, ο Θεός είναι τόσο Μέγας και Μεγαλειώδης και ακόμα μεγαλύτερος- γιατί δεν θα μιλήσω αντάξια γι’ Αυτόν και αν ακόμα η ύπαρξή μου όλη γινόταν γλώσσα και λαλιά και αν όλη μου τη ζωή και όλη μου την ύπαρξη την αφιέρωνα γι’ Αυτόν, κι αν ακόμα συγκεντρώνονταν με τον σκοπό αυτό όλοι οι Άγγελοι- και ενώ ο Θεός είναι τόσο αγαθός και μεγάλος, ο άνθρωπος έφτιαξε για τον Θεό άγαλμα και είπε στο λιθάρι: «Θεός μου εἰς σύ(:Εσύ είσαι ο Θεός μου)»[Ησ.44,17]. Πόσο πολύ μειώθηκε η διανοητική αντίληψη των ανθρώπων, πόσο ξέπεσε από τα ύψη στα οποία είχε φτάσει, σε τέτοια και τόση ευτέλεια! Το ξύλο που φύτεψε ο Θεός και η βροχή το αύξησε και το οποίο μετά κάηκε και έγινε αναμμένα κάρβουνα, αυτό αποκαλείται θεός και ο αληθινός Θεός καταφρονείται. Πάνω στην ειδωλολατρία προστέθηκε και η πονηρία και προσκυνήθηκαν ως θεοί ο γάτος, ο λύκος και ο σκύλος... Και το ανθρωποφάγο λιοντάρι προσκυνήθηκε αντί για τον τόσο φιλάνθρωπο Θεό. Προσκυνήθηκαν το φίδι και ο δράκοντας που είναι όμοιοι με αυτόν που μας έβγαλε από τον Παράδεισο και καταφρονήθηκε Εκείνος που φύτεψε τον Παράδεισο. Ντρέπομαι να το πω, αλλά θα το πω. Έφτασαν μερικοί να προσκυνήσουν και τα κρεμμύδια! Το κρασί δόθηκε για να ευφραίνει την καρδιά του ανθρώπου[πρβ. Ψαλμ.103,15: «καὶ οἶνος εὐφραίνει καρδίαν ἀνθρώπου τοῦ ἱλαρῦναι πρόσωπον ἐν ἐλαίῳ, καὶ ἄρτος καρδίαν ἀνθρώπου στηρίζει(:για να βγάζει ο άνθρωπος το ψωμί του από τη γη και το κρασί, που ευφραίνει την καρδιά του και δίνει δύναμη στο σώμα του)»] και προσκυνήθηκε ο Διόνυσος αντί για τον Θεό. 

Ο Θεός δημιούργησε το σιτάρι όταν είπε: «βλαστησάτω ἡ γῆ βοτάνην χόρτου σπεῖρον σπέρμα κατὰ γένος καὶ καθ᾿ ὁμοιότητα (:ας φυτρώσουν και ας αναπτυχθούν στην ξηρά χλόη και ποώδεις θάμνοι, που το κάθε είδος από αυτά θα έχει το δικό του σπέρμα, για να διαιωνίζεται επί της γης)»[Γέν.1,11], ώστε να γίνει «ἄρτος καρδίαν ἀνθρώπου στηρίζει(: το ψωμί που στηρίζει την καρδιά και δίνει δύναμη στο σώμα του ανθρώπου)»[Ψαλμ. 103,15]. Από πού και ως πού λοιπόν προσκυνήθηκε η Δήμητρα; Η φωτιά μέχρι σήμερα γίνεται με τη σύγκρουση δύο πετρών. Από πού και ως πού λοιπόν ο Ήφαιστος είναι δημιουργός της φωτιάς; 

Πώς όμως και γιατί οδηγήθηκαν οι αρχαίοι Έλληνες σε αυτήν την πλάνη της πολυθεΐας; Ο Θεός είναι ασώματος. Πώς λοιπόν κατηγορούνται αυτοί οι λεγόμενοι θεοί για μοιχείες; Δεν αναφέρω τις μεταβολές του Δία σε κύκνο. Ντρέπομαι και να αναφέρω τις μεταμορφώσεις του σε ταύρο, γιατί είναι ανάξια για ένα «θεό» τα μουγκρίσματα. Μοιχός συνελήφθη ο «θεός» των αρχαίων Ελλήνων και δεν ντρέπονται. Αν λοιπόν είναι μοιχός, να μη λέγεται θεός. Διηγούνται ακόμα και θανάτους και ξεπεσμούς και κεραυνοπληξίες των θεών τους. Βλέπεις πού κατάντησαν μετά από τόση μεγαλοσύνη; 

Μήπως λοιπόν κατέβηκε ματαίως ο Υιός του Θεού από τον ουρανό ή κατέβηκε για να θεραπεύσει ένα τόσο βαρύ τραύμα; Μήπως ματαίως κατέβηκε ο Υιός ή κατέβηκε για να γνωρίσουν οι άνθρωποι τον Θεό-Πατέρα; Κατανόησες λοιπόν τώρα γιατί ο Μονογενής Υιός του Θεού, ο Οποίος βρισκόταν στα δεξιά του θρόνου του Θεού-Πατέρα, κατέβηκε στη γη; Ο Θεός-Πατέρας κατεφρονείτο από τους ανθρώπους· έπρεπε ο Υιός να διορθώσει την πλάνη. Έπρεπε λοιπόν Εκείνος, δια του Οποίου έγιναν τα πάντα, να προσφέρει τα πάντα στον Δεσπότη των πάντων. Έπρεπε να θεραπευτεί το τραύμα. Γιατί, τι ήταν χειρότερο από αυτήν την αρρώστια, από το να προσκυνηθεί ένα λιθάρι σαν θεός; 

ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ 

επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος 

ΠΗΓΕΣ: 

· Κατηχήσεις αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων, εκδόσεις «Ετοιμασία» Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Καρέας 1999[β΄έκδοση], μετάφραση: αρχιμανδρίτου Αντωνίου Ρωμαίου και των αδελφών της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Καρέας, σελίδες 179-191. 

· https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/09/mystagogiae.pdf

· Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014. 

· Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009. 

· Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005. 

· Π.Τρεμπέλα, Το Ψαλτήριον με σύντομη ερμηνεία(απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τρίτη, Αθήνα 2016. 

· http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm

· http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm