Ἡ κάθαρση ἀπό τά πάθη.Ἡ συνεχής προσπάθεια γιά ἐκκοπή τοῦ μετεωρισμοῦ καί καθαρά προσευχή

   ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

 ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΑ ΤΗ ΖΗΣΟΥΜΕ

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ:

ΠΩΣ ΘΑ ΕΧΟΥΜΕ ΓΝΗΣΙΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΤΟΥ

 ΘΕΟΥ ΣΤΗΝ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: 

ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 

Β) Ἡ κάθαρση ἀπό τά πάθη («παλαιός ἄνθρωπος»)

Ἐκτός ἀπό τήν πνευματική ἐργασία πού θά κάνουμε μία ὁρισμένη ὥρα στό δωμάτιο-κελλί μας πολύ βοηθεῖ στήν κάθαρση ἀπό τά πάθη τό νά γίνεται πνευματική προσπάθεια καί κατά τήν διάρκεια ὅλης τῆς ἡμέρας πού συνίσταται στήν :

4) Ἡ συνεχής προσπάθεια γιά ἐκκοπή τοῦ μετεωρισμοῦ καί καθαρά προσευχή.

«Μή μετεωρίζεσθε»⁹, μᾶς λέγει ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος. Ὁ ἀπ. Παῦλος, τό στόμα τοῦ Χριστοῦ, μᾶς διδάσκει: «Ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε»¹⁰. Εἶναι ἑπομένως ἐντολή τοῦ Θεοῦ νά μήν ἀφήνουμε τό νοῦ μας νά πηγαίνει ὅπουδήποτε ἀλλά νά τόν συγκεντρώνουμε στήν ἀδιάλειπτη προσευχή. Μέσα στήν οἰκογένεια ἡ προσπάθεια αὐτή θά φέρει πλούσια τήν Θεία Χάρη. Ἕνα σπίτι εἶναι εὐλογημένο ὅταν οἱ καθημερινές δουλειές γίνονται μέ προσευχή. Φαγητό μαγειρεμένο μέ ἀγάπη καί προσευχή εἶναι εὐλογία γιά ὅσους τό μοιράζονται. Ὅταν ντύνεσαι, μπορεῖς νά προσεύχεσαι: «Κύριε, ντύσε με μέ τή δικαιοσύνη σου». Ὅταν φεύγεις ἤ ἔρχεσαι στό σπίτι μπορεῖς νά λές: «Κύριε, εὐλόγησε τήν εἴσοδο καί τήν ἔξοδό μου». Παρόμοιες προσευχές μποροῦμε νά χρησιμοποιοῦμε καί γιά κάθε ἄλλη ἐργασία. Συνηθίζεται ἐπίσης νά κάνουμε τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ καί νά προσευχόμαστε κάθε φορά πού ξεκινᾶμε γιά ταξίδι. Νά ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό τόν πατέρα Ἰωάννη τῆς Κρονστάνδης:
«Προσπάθησε νά εὐαρεστεῖς στόν Θεό σέ ὅλα καί πάντοτε καί νά σκέπτεσαι τή σωτηρία τῆς ψυχῆς σου ἀπό τήν ἁμαρτία καί τό διάβολο καί τήν υἱοθεσία της ἀπό τόν Θεό. Ὅταν σηκώνεσαι ἀπό τό κρεβάτι, κάνε τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ καί λέγε: "Εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος". Ἐπίσης: "Καταξίωσον, Κύριε, ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ ἀναμαρτήτους φυλαχθῆναι ἡμᾶς· καί, δίδαξόν με τοῦ ποιεῖν τό θέλημά σου". Ὅταν πλένεσαι, εἴτε στό σπίτι σου εἴτε στά λουτρά, λέγε: "Ραντιεῖς μέ ὑσσώπῳ καί καθαρισθήσομαι· πλυνεῖς με καί ὑπέρ χιόνα λευκανθήσομαι". Ὅταν ντύνεσαι, σκέψου τήν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς καί ζήτησε ἀπό τόν Θεό καθαρή καρδιά: "Καρδίαν καθαράν κτίσον ἐν ἐμοί ὁ Θεός". Ἄν ἔραψες καινούργια ροῦχα, ὅταν τά φορᾶς, σκέψου τήν πνευματική ἀνακαίνιση καί λέγε: "Πνεῦμα εὐθές ἐγκαίνισον ἐν τοῖς ἐγκάτοις μου". Ὅταν βγάζεις τά παλιά ροῦχα καί τά παρατᾶς μέ περιφρόνηση, θυμήσου μέ μεγαλύτερη περιφρόνηση τήν παραίτηση τοῦ παλαιοῦ, τοῦ ἁμαρτωλοῦ, τοῦ ἐμπαθοῦς, τοῦ σαρκικοῦ ἀνθρώπου. Ὅταν γεύεσαι τή γλυκύτητα τοῦ ψωμιοῦ, θυμήσου τόν ἀληθινό Ἄρτο, ὁ ὁποῖος δίνει στήν ψυχή τήν αἰώνια ζωή, τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, καί νά αἰσθάνεσαι πεῖνα γι᾽ αὐτόν τόν Ἄρτο —δηλαδή, νά ἐπιθυμεῖς νά κοινωνεῖς ἀπ᾽ Αὐτόν συχνότερα. Πίνοντας νερό, τσάϊ, γλυκό κρασί ἤ ἄλλο ποτό, θυμήσου τό ἀληθινό ποτό, τό ὁποῖο σβήνει τή δίψα τῆς ψυχῆς πού φλέγεται ἀπό τά πάθη— τό πανάχραντο καί ζωοποιό Αἷμα τοῦ Σωτῆρος. Ὅταν ἀναπαύεσαι τήν ἡμέρα, θυμήσου τήν αἰώνια ἀνάπαυση, τήν ἑτοιμασμένη γιά ἐκείνους οἱ ὁποῖοι ἀγωνίζονται καί παλεύουν κατά τῆς ἁμαρτίας, κατά τῶν ἀερίων πνευμάτων τοῦ κακοῦ, κατά τῆς ἀνθρωπίνης ἀδικίας ἤ τραχύτητας καί ἀμάθειας. Ὅταν ξαπλώνεις γιά νά κοιμηθεῖς τή νύχτα, σκέψου τόν ὕπνο τοῦ θανάτου, ὁ ὁποῖος ἀργά ἤ γρήγορα ὁπωσδήποτε θά ἔρθει σέ ὅλους μας, καί τή σκοτεινή ἐκείνη, αἰώνια, φοβερή νύκτα, στήν ὁποία θά ριχθοῦν ὅλοι οἱ ἀμετανόητοι ἁμαρτωλοί. Ὅταν ἀντικρύζεις τό φῶς τῆς ἡμέρας, σκέψου τήν ἀνέσπερη μέρα, τήν αἰώνια, τή λαμπρότατη —τή λαμπρότερη κι ἀπό τήν πιό λαμπρή γήινη μέρα— τήν ἡμέρα τῆς βασιλείας τῶν Οὐρανῶν, κατά τήν ὁποία θά χαροῦν ὅλοι ὅσοι προσπάθησαν νά εὐαρεστήσουν στόν Θεό ἤ μετανόησαν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ γιά ὅλα ὅσα ἔκαναν κατά τή διάρκεια τῆς πρόσκαιρης αὐτῆς ζωῆς. Ὅταν πηγαίνεις κάπου, θυμήσου τή δίκαιη πνευματική πορεία ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί λέγε: "Τά διαβήματά μου κατεύθυνον κατά τό λόγιόν Σου καί μή κατακυριευσάτω μου πᾶσα ἀνομία". Ὅταν κάνεις κάτι, προσπάθησε νά τό κάνεις μέ τή σκέψη τοῦ Θεοῦ, τοῦ Δημιουργοῦ, ὁ ὁποῖος ἔκανε τά πάντα μέ τήν ἄπειρη σοφία, χάρη καί παντοδυναμία Του καί σέ δημιούργησε κατ᾽ εἰκόνα καί ὁμοίωσή Του. Ὅταν παίρνεις ἤ ἔχεις χρήματα ἤ θησαυρό, θυμήσου ὅτι ὁ ἀκένωτος θησαυρός μας, ἀπό τόν ὁποῖο ἀντλοῦμε ὅλους τούς θησαυρούς τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματός μας, ἡ ἀνεξάντλητη πηγή κάθε εὐλογίας, εἶναι ὁ Θεός. Εὐχαρίστησέ Τον μέ ὅλη τήν καρδιά σου, καί μήν κλείνεις τούς θησαυρούς σου μέσα σου, μήπως ἔτσι κλείσεις τήν εἴσοδο τῆς καρδιᾶς σου στόν ἀνεκτίμητο καί ζωντανό θησαυρό, τόν Θεό· ἀλλά μοίρασε μέρος τῆς περιουσίας σου σ᾽ αὐτούς πού ἔχουν ἀνάγκη, στούς ἄπορους, στούς φτωχούς ἀδελφούς σου, οἱ ὁποῖοι ἔχουν μείνει σ᾽ αὐτήν τή ζωή γιά νά φανερώσεις σ᾽ αὐτούς τήν ἀγάπη καί τήν εὐγνωμοσύνη σου στόν Θεό, καί νά ἀμειφθεῖς γι᾽ αὐτό στήν αἰωνιότητα ἀπό τόν Θεό. Ὅταν βλέπεις τή λευκή λάμψη τοῦ ἀργύρου, μή δελεασθεῖς ἀπό αὐτήν ἀλλά σκέψου ὅτι ἡ ψυχή σου ὀφείλει νά εἶναι λευκή καί νά λάμπει μέ τίς ἀρετές τοῦ Χριστοῦ. Ὅταν βλέπεις τή λάμψη τοῦ χρυσοῦ, μή σαγηνεύεσαι ἀπό αὐτήν ἀλλά θυμήσου ὅτι ἡ ψυχή σου πρέπει νά καθαρίζεται μέ τή φωτιά ὅπως ὁ χρυσός, καί ὅτι ὁ Κύριος ἐπιθυμεῖ νά σέ κάνει νά λάμπεις κι ἐσύ ὅπως ὁ ἥλιος, στήν αἰώνια, λαμπρή βασιλεία τοῦ Πατέρα Του. Θυμήσου ὅτι θά δεῖς τόν Ἥλιο τῆς Δικαιοσύνης, τόν Θεό, τήν Ἁγία Τριάδα, τήν Ὑπεραγία Παρθένο καί Μητέρα τοῦ Θεοῦ καί ὅλες τίς ἐπουράνιες δυνάμεις καί τούς ἁγίους νά λάμπουν πλημμυρισμένοι ἀπό τό ἀνέκφραστο φῶς τό ὁποῖο ξεχύθηκε ἐπάνω τους».¹¹

Ὁ μετεωρισμός λυπεῖ τόν Θεό. Δέν γνωρίζουμε πότε θά μᾶς ἐπισκεφθεῖ ὁ Θεός καί θά μᾶς δώσει αἴσθηση τῆς Χάρης Του

Ἔλεγε ὁ ἁγιασμένος Γέροντας Ἐφραίμ Κατουνακιώτης σχετικά μέ τό πότε θά ἔλθει ἡ Θεία Χάρις, ὅτι αὐτό ἐξαρτᾶται ἀπό τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, «αὐτό εἶναι ἡ κρίσις Του. Τό δικό μας εἶναι πάντοτε νά προσευχώμεθα. Ὅταν ὁ Θεός ἐπι­σκέ­πτεται τήν ψυχή μας, θέλει καί ἀπαιτεῖ νά τή βρίσκει σέ προσευχή. Νά μή βρίσκει τήν ψυχή μας καί τή διάνοιά μας μετεωριζομένη. Αὐτό λυπεῖ τό Θεό. Λυπεῖ τό Θεό. Μποροῦμε νά 'χουμε ὅλη τήν ἡμέρα αὐτοσυγκέντρωση; Αὐτό θά μᾶς βοηθήσει... Ἡ νοερά προσευχή ὀλίγον κατ' ὀλίγον φέρνει τόν ἄνθρωπο εἰς τήν πρώτη Χάρη τοῦ βαπτίσματος»¹². Ἡ ἐκκοπή τοῦ μετεωρισμοῦ εἶναι ἀπαραίτητη γιά τήν ἐξάσκηση τῆς εὐχῆς τοῦ Ἰησοῦ.

Οἱ Ἅγιοι Πατέρες μᾶς προτρέπουν: «Ἰησοῦ ὀνόματι μάστιζε πολεμίους». Διά τοῦ ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ, τοῦ παντοδυνάμου αὐτοῦ ὀνόματος, μαστίζονται οἱ δαίμονες κι’ ἔρχεται μιά μεγάλη παράκλησις (παρηγορία-χαρά-ἀγαλλίαση) μέσα στήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου. Ἐάν ὁ ἄνθρωπος ἐπιμείνει δημιουργεῖται μία ἀγαθή ἕξις μέσα του, ὅπως λέν οἱ ἅγιοι Πατέρες. Σύν τῷ χρόνῳ ἡ εὐχή ἀπαγγέλλεται καρδιακῶς μόνη της. Καί τότε ἔχουμε τήν «καρδιακή» προσευχή. Ἡ «καρδιακή» προσευχή, ἡ νοερά προσευχή, εἶναι αὐτή, πού ἐξαγιάζει τό νοῦ.

Σκοπός τοῦ ἀνθρώπου εἶναι νά ἐξαγιάσει τό νοῦ του. Στήν κυριολεξία ἄνθρωπος εἶναι αὐτός πού ἔχει τό νοῦ του στραμμένο πρός τόν Θεό: Ἄνω θρώσκει διά τοῦ νοῦ καί γεμίζει μέ Θεία Χάρη. Τόν ἄνθρωπο τόν χαρακτηρίζει ὁ κεχαριτωμένος νοῦς. «Ἐάν δέν ὑπάρχει κεχαριτωμένος νοῦς εἰς τόν ἄνθρωπο, ὁ ἄνθρωπος ἔχασε τά πάντα»¹³.

Ὅταν ὁ νοῦς βρίσκεται στήν καρδιά τότε χαριτώνεται διά τῆς καρδιακῆς προσευχῆς.

Ἐρωτήσαμε τόν Γέροντα π. Παΐσιο, γιατί δέν μποροῦμε νά αὐτοσυγκεντρωθοῦμε στήν προσευχή, ἀλλά μόλις ἀρχίσουμε νά προσευχόμαστε εἰσέρχονται στό νοῦ μας πολλά ἄλλα καί μᾶς παρασύρουν νά σκεπτόμαστε μᾶλλον αὐτά, παρά τά λόγια πού ἀπευθύνουμε πρός τόν Κύριο.

Σ' αὐτό, μᾶς εἶπε ὁ Γέροντας ὅτι, «Ὁ νοῦς εἶναι ὅπως τό μικρό παιδί. Τό παιδί ὅταν πάει κάπου νά παίξει καί τοῦ ἀρέσει, τότε ἐπιμένει νά πηγαίνει συνέχεια στό ἴδιο μέρος. Ἔτσι κι ἐμεῖς, ὅταν καταπιανώμαστε μέ πολλά ἄλλα θέματα καί μέ μέριμνες βιοτικές, εἶναι φυσικό ὅτι ὁ νοῦς ἐκεῖ συνεχῶς ἀρέσκεται νά τρέχει».

Μᾶς ἔλεγε πάλι ὁ γέρων Παΐσιος: «Ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ μαθαίνει νά ἐξαρτᾶ τόν ἑαυτό του ἀπό τήν Θεία Πρόνοια. Ἔτσι ἡ Θεία Πρόνοια κάνει ὅπως ἡ μητέρα, πού δέν εἶναι δυνατόν νά παραγνωρίσει ὅτι ἔχει ἕνα μικρό βρέφος μέσα στήν κούνια του, τό ὁποῖο καί ἐξαρτᾶ τόν ἑαυτό του τελείως ἀπό αὐτήν, καί ἄν καμμιά φορά ἀργήσει νά τό ἐπισκεφθεῖ καί νά καταπιασθεῖ μαζί του, αὐτό ἀρχίζει νά κλαίει γοερά καί συνταρακτικά, μέχρι νά τῆς σπάσει τ' αὐτιά, καί νά τήν ἐξαναγκάσει νά τρέξει πρός αὐτό. Ἔτσι πρέπει νά γίνουμε κι ἐμεῖς μέ τόν Θεό καί πατέρα μας».

Ὅσο κι ἄν μᾶς φαίνεται ἄσχετο, στήν πραγματικότητα ἡ καρδιά ξεκουράζει τόν κουρασμένο νοῦ. Μόλις αὐτός τήν ἐντοπίσει ποῦ εἶναι καί κτυπᾶ καί ὅταν ἐκεῖ λέγει τίς προσευχές, τότε καί ἡ ἐργασία τῆς προσευχῆς δέ θεωρεῖται ἔργο κοπιῶδες ἀλλά εὐχάριστο, γιατί ἡ καρδιά εἶναι ἡ οἰκία τοῦ νοῦ καί ὁ τόπος ἀναπαύσεώς του.

Ὁ νοῦς μπορεῖ νά κινεῖται μέσα στήν καρδιά κι αὐτή τόν αἰσθάνεται.Τό κέντρο τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ καρδία. Ἡ ψυχή ὅταν ἀντιληφθεῖ τήν ἐπιστροφή τοῦ νοῦ στήν καρδια ἀπό τήν περιπλάνησή του στόν κόσμο ἀμέσως εἰρηνεύει καί χαίρεται. Ἀγαλλιάζει ὅπως μιά γυναῖκα παντρεμένη, πού ἐνῶ κάποτε ἔβλεπε τόν σύζυγο της νά ξενογυρνάει , τώρα τόν βλέπει νά ἐπιστρέφει καί νά κατοικεῖ στό οἰκογενειακό του σπίτι.

Ὁ νοῦς εἶναι ὁ ἄνδρας, ἡ ψυχή ἡ γυναίκα. Ὁ σωστός νοῦς μοιάζει μέ τόν καλό σύζυγο καί οἰκογενειάρχη. Μένει στήν καρδιά καί κοιτάζει τήν ψυχή του καί τή φροντίζει καί εἶναι οἱ δύο ἀνδρόγυνο ἀγαπημένο.Εἶναι οἱ δύο σάρκα μία, καί προσεύχονται μαζί νοῦς καί ψυχή. Σύμφωνα δέ, μέ τό Λόγο τοῦ Κυρίου, ὅπου ὑπάρχουν δύο συνηγμένοι στό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, τότε ὅ,τι ζητήσουν ἀπό τόν Χριστό, πού εἶναι μαζί τους, ὁ Χριστός Μας, τούς τό δίδει. Ὅταν δηλαδή ὁ νοῦς καταπιάνεται μέ τήν ψυχή καί ὄχι μέ τόν κόσμο καί τήν ὕλη, τότε εἰσακούονται οἱ προσευχές μας. Αὐτά τά μέτρα, γράφουν οἱ πατέρες καί συμβουλεύουν καί οἱ σύγχρονοι Ἁγιορεῖτες καλλιεργητές τῆς νοερᾶς προσευχῆς, πρέπει νά φθάσουμε οἱ χριστιανοί γιά νά γίνουμε σάρκα μία καί ἕνα μέ τόν Κύριον.

Ἐρώτησε κάποιος τόν π.Παΐσιο: «- Γέροντα, μένει ψυχρή ἡ καρδιά μου στήν προσευχή.

Τότε ὁ Γέροντας ἀπάντησε:

- Εἶναι γιατί ὁ νοῦς δέ δίνει τηλεγράφημα στήν καρδιά. Ὕστερα στήν προσευχή χρειάζεται νά ἐργασθεῖ κανείς δέν μπορεῖ ἀπό τήν μιά στιγμή στήν ἄλλη νά φθάσει σέ κατάσταση, ὥστε νά μή φεύγει καθόλου ὁ νοῦς του. Θέλει ὑπομονή. Βλέπεις, ἄλλος χτυπάει τήν πόρτα, ξαναχτυπάει, περιμένει, καί μετά ἀνοίγει ἡ πόρτα. Ἐσύ θές νά χτυπήσεις μιά καί νά μπεῖς μέσα. Δέν γίνεται ἔτσι.

Στήν προσευχή χρειάζεται ἐπιμονή. «Καί παρεβιάσαντο αὐτόν» (Λουκ. 24, 25), λέει τό Εὐαγγέλιο γιά τούς δύο Μαθητές πού συνάντη­σαν τόν Χριστό στόν δρόμο πρός Ἐμμαούς. Ἔμεινε ὁ Χριστός μαζί τους, γιατί εἶχαν μιά συγγένεια μέ τόν Χριστό καί τό δικαιοῦνταν. Εἶχαν ταπείνωση, ἁπλότητα, καλοσύνη, θάρρος μέ τήν καλή ἔννοια, ὅλες τίς προϋποθέσεις, γι’ αὐτό καί ὁ Χριστός ἔμεινε μαζί τους»¹⁴. Ἔλεγε πάλι ὁ π. Παΐσιος: «Ὅταν τά μικρά παιδάκια περνοῦν μέ τούς γονεῖς τους ἔξω ἀπό κάποια βιτρίνα καί θέλουν κάτι πού τούς ἀρέσει, τότε κρατοῦν τήν μητέρα τους ἀπό τό φουστάνι καί τήν τραβᾶνε καί κλαῖνε καί κτυπιοῦνται, μέχρι νά τήν ἐξαναγκάσουν, νά τούς τό ἀγοράσει. Ἔτσι καί ἐμεῖς μέ ἐπιμονή καί ὑπομονή παραμένουμε στήν προσευχή μέχρι νά μᾶς ἀκούσῃ ὁ Θεός. Ἔτσι καί ἐσεῖς, κατά τό Εὐαγγέλιο, πού λέει νά ἐπιμένετε στήν προσευχή καί νά μήν ἀποκάμνετε, πρέπει νά προσεύχεσθε συνεχῶς καί ἀσταμάτητα μέχρι νά κερδίσετε αὐτό πού θέλετε, ἐνῶ ταυτοχρόνως μαθαίνετε νά προσεύχεσθε καί νά ἐπικοινωνεῖτε μέ τόν Θεόν. Ἀπό τήν ἐπίμονη προσευχή ἔχουμε ὀφέλη, γιατί μᾶς παραχωρεῖ ὁ Θεός αὐτό πού ζητοῦμε, ἐνῶ ταυτοχρόνως μαθαίνουμε νά προσευχόμαστε. Γι' αὐτό ἄς μήν ἀπελπιζόμαστε, ὅταν ὁ Θεός ἀργεῖ νά μᾶς εἰσακούσει. Πολλά καλά πηγάζουν ἀπό τήν ἀργοπορία αὐτή» .

 

Προδημοσίευση στό διαδίκτυο Γ΄ἔκδοσης (ἐπηυξημένης) τοῦ βιβλίου: (Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου)-Τί εἶναι ἡ Θεία Λειτουργία καί πῶς θά τή ζήσουμε

Σχῆμα μικρό ,Σελίδες: 162, Τιμή:5€, Παραγγελίες στό τηλέφωνο 6944577885 ἤ στό e- mail: hristospanagia@yahoo.gr  

9 Λκ. 12, 29.

10Α´ Θεσ. 5, 17.

11 My Life in Christ (Jordanville Holy Trinity Monastery, 1984), σελ. 155.

12 Γέροντας Ἐφραίμ Κατουνακιώτης, Λόγοι διδαχῆς: Προσευχή, σελ. 199.

13 Ἀρχιμανδρίτου Ἐφραίμ Βατοπεδινοῦ: Ὀρθόδοξη πορεία στή χριστιανική οἰκογένεια, http://www.gonia.gr/gonia.php?article=91.

14 π. Παϊσίου :«Η προσευχή ὅπλο ἰσχυρό» ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο: «Λόγοι Γέροντος Παϊσίου ἁγιορείτου τ. Β΄», Ἱερό Ἡσυχαστήριο «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Β΄ ἔκδοση 2000, Σουρωτή Θεσσαλονίκης, σελ. 307-8.