Ὀρθοδοξία ἀλὰ Λατινικά (ἤ Δυτικοῦ Τυπικοῦ).

Toῦ Βασίλειου Εὐσταθίου 

Δρ. Φυσικοῦ, πτ. Θεολογίας (Τμ.Κοιν.Θ.ΕΚΠΑ)

1. Ἱστορία τῆς Δυτικοῦ Τυπικοῦ Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας.

α) Στὴν Εὐρώπη.

Πρὶν τὸ σχίσμα τοῦ 1054 οἱ βυζαντινές ἐκκλησίες τῆς Ἀνατολῆς καὶ οἱ λατινικὲς ἐκκλησίες τῆς Δύσης ἦταν σὲ πλήρη κοινωνία, ὁμολογῶντας τὴν ἴδια Ὀρθόδοξη, καθολικὴ χριστιανικὴ πίστη. Τὸ βυζαντινὸ τυπικὸ ἦταν τὸ κυρίαρχο λειτουργικὸ τυπικὸ στὴν Ἀνατολὴ καὶ τὸ λατινικὸ τυπικὸ ἦταν τὸ κυρίαρχο τυπικὸ στὴ Δύση. Ἀμέσως μετὰ τὸ σχίσμα, μεγάλη περιοχὴ τῆς Νότιας Ἰταλίας, ποὺ παρέμενε ὑπὸ Βυζαντινὴ Κυριαρχία, καὶ ἐπομένως οἱ Ἐκκλησίες της, συνέχιζαν νὰ βρίσκονται σὲ κοινωνία μὲ τὶς Ἐκκλησίες τῆς Ἀνατολῆς, ὅπως καὶ συνέχιζαν νὰ χρησιμοποιοῦν τυπικὸ μὲ λατινικὲς ἐπιρροές, χωρὶς ὅμως βέβαια νὰ ἔχουν εἰσαγάγει τὸ Filioque στὸ σύμβολο τῆς πίστεως. Κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ πολέμου τῶν Βυζαντινῶν μὲ τοὺς Νορμανδούς, ἡ Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία ἔχασε τὰ ἐδάφη της στὴν Δύση, καὶ συγκεκριμένα ἡ ἀπώλεια της νότιας Ἰταλίας ὁλοκληρώθηκε μὲ τὴν κατάκτηση τοῦ Μπάρι τὸ 1071. Αὐτὸ εἶχε ὡς σοβαρὴ ἐκκλησιαστικὴ ἐπίπτωση τὴν ἐπιβολὴ τῆς Εκκλησιαστικῆς Ἡγεσίας της Ρώμης ἐπὶ τῶν Ἐκκλησιῶν τῆς πρώην Βυζαντινῆς Ἰταλίας καὶ τὴν ὑποχρεωτικὴ ἀποδοχὴ ἀπὸ Αὐτὲς τῆς προσθήκης τοῦ Filioque στὸ σύμβολο τῆς πίστεως κατὰ τὴν Σύνοδο τοῦ Μπάρι τὸ 1098, ποὺ σήμανε τὸ τέλος τῆς λατινικοῦ τυπικοῦ Ὀρθοδοξίας στη Δύση.

Τοὺς ἑπόμενους ἑπτὰ αἰῶνες, τὸ βυζαντινὸ τυπικὸ ἦταν ἀπόλυτα κυρίαρχο στὸν Ὀρθόδοξο κόσμο, ὥστε αὐτὸς νὰ συνηθίζεται νὰ ἀναφέρεται ὡς Ἀνατολικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, δηλαδὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία Ἀνατολικοῦ Τυπικοῦ. Γύρω στὴν 10ετία τοῦ 1840, ὁ Οὐίλιαμ Πάλμερ ἀλληλογραφοῦσε μὲ τὸν Μητροπολίτη Ἅγιο Φιλάρετο τῆς Μόσχας, καὶ τὸν π. Αλέξιο Στεφάνοβιτς Χομιάκοφ μὲ ἀντικείμενο τὴν μελέτη ἵδρυσης μιὰς Δυτικοῦ Τυπικοῦ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας στὴν Ἀγγλία, τὸ ὁποῖο...ἐκ τῶν πραγμάτων δὲν ἦταν τελικὰ δυνατὸν νὰ πραγματοποιηθεῖ τότε, λόγω ἔλλειψης οἰκονομικῶν πόρων.

Ὁ πρώην Ρωμαιοκαθολικὸς ἱερέας Ἰούλιος Ἰωσήφ Ὄβερμπεκ, ἀφοῦ μεταστράφει στὸν Λουθηρανισμό, μετὰ τὴν μελέτη τοῦ Αγγλικανισμοῦ καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας, τελικὰ τὸ 1865 εἰσήλθε διὰ τοῦ π. Εὐγενίου Ποπόφ στὴν Ὀρθοδοξία. Ἔκανε γνωστὸ τὸ αἴτημά του γιὰ μιὰ Δυτικοῦ Τυπικοῦ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μέσα στὸ βιβλίο του "Καθολικὴ Ὀρθοδοξία καὶ Ἀγγλο-Καθολικισμός" (τοῦ 1866), ὅπου στρεφόταν εὐθέως κατὰ τῶν ντόπιων «Δυτικῶν Ἐκκλησιῶν», ἐνῶ παράλληλα προωθοῦσε τὸ ὄνειρό του μέσα ἀπὸ τὸ περιοδικό του "Ὀρθόδοξη Καθολικὴ Επιθεώρηση". Τὸ 1870, τὸ αἴτημά του ἐγκρίθηκε ἀπὸ Συνοδικὴ Ἐπιτροπὴ στὴν Ἁγία Πετρούπολη, ποὺ εἶχε συστήσει ἡ Ἱερὴ Σύνοδο τῆς Ρωσικῆς Ἱεραρχίας καὶ ὁρίστηκε νὰ παρουσιάσει μιὰ ἀναθεωρημένη Δυτικὴ Λειτουργία, πράγμα ποὺ τὸ ἔκανε τὸ ἴδιο ἔτος, καὶ ἐγκρίθηκε γιὰ χρήση (συγκεκριμένα στὶς Βρετανικὲς Νήσους). Ἀρκετὰ ἀπὸ τὰ ἑπόμενα χρόνια ξοδεύτηκαν στὴν περαιτέρω ἀνάπτυξη τῶν δυτικῶν τελετουργιῶν γιὰ τὴν τέλεση τῶν ὑπολοίπων Μυστηρίων, ὅπως καὶ στὸ προσευχητάρι γιὰ τὴν ἀνάγνωση τῶν Ὡρῶν (τὸ «Divine Office»). Τὰ 1876 ὁ Ὀβερμπὲκ ἄρχισε νὰ κάνει ἐκκλήσεις σὲ ἄλλες Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες γιὰ τὴν ἀναγνώριση τοῦ σχεδίου του. Τὸ 1879 τὸν δέχθηκε σὲ ακρόαση ὁ Πατριάρχης Κων/λεως Ἰωακεῖμ Γ', ὁ ὁποῖος ἀναγνώρισε τὸ θεωρητικὸ δικαίωμα τῶν Δυτικῶν Χριστιανῶν νὰ ἔχουν μιὰ Δυτικοῦ Τυπικοῦ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Τρία χρόνια ἀργότερα, ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης καὶ ἡ Σύνοδος ἔδωσαν προσωρινὴ ἔγκριση γιὰ τὸ Δυτικὸ Τυπικὸ καὶ γιὰ τὶς λειτουργίες τῶν Βενεδικτίνων. Τελικὰ ὅμως, μέχρι καὶ τὴν ἀποβίωσή του τὸ 1905, οἱ προσπάθειές τοῦ Ὀβερμπὲκ δὲν κατέληξαν σὲ ἵδρυση μιὰς δυτικοῦ τυπικοῦ ὀρθόδοξης ἐκκλησιαστικῆς δομῆς. 

Τὸ 1911, ὁ Arnold Harris Matthew, πρώην Ρωμαιοκαθολικὸς ἱερέας, ἦρθε σὲ κοινωνία μὲ τὸ Ὀρθόδοξο Πατριαρχεῖο τῆς Αντιοχείας ὑπὸ τὸν Μητροπολίτη Γεράσιμο (Μεσαρά) τῆς Βηρυτοῦ, καὶ, τὸ 1912, μὲ τὸν Ὀρθόδοξο Πάπα τῆς Ἀλεξανδρείας Φώτιο, ποὺ ἔγραψε: «... Εὐχαριστήσαμε τὸν Θεὸ ... ποὺ παραλείψατε τὴν ρήτρα Filioque καὶ ποὺ δὲν δέχεστε χρήματα γιὰ τὶς λειτουργίες. Συμφωνούμε μαζί σας ὡς πρὸς τὴν τήρηση τῆς αὐτονομίας σας καὶ τοῦ λατινικοῦ τυπικοῦ στὴν πρακτικὴ χρήση, τόσο πολύ καὶ στὸ βαθμὸ ποὺ συμφωνοῦν μὲ τὰ ἅγια δόγματα καὶ μὲ τὶς κανονικὲς διατάξεις τῶν ἑπτὰ Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ποὺ ἀποτελοῦν τὴ βάση τῆς Ὀρθόδοξης Πίστης». Τελικὰ ἡ προσπάθεια εἶχε ἀποτέλεσμα διαρκείας μόνο λίγων μηνῶν.

Τὸ 1890, μιὰ ἐπισκοπιανὴ ἐνορία στὸ Green Bay, Wisconsin, στὴ Βόρεια Ἀμερική, ὑπήρξε ἡ πρώτη δυτικοῦ τυπικοῦ ὀρθόδοξη κοινότητα, ὑπὸ τὴν διαποίμανση τοῦ π. René Vilatte, ποὺ ἔγινε δεκτὸς ἀπὸ τὸν ἐπίσκοπο Βλαντιμὶρ Σοκόλοβσκι, μέχρι ὅμως ποὺ σύντομα ὁ Vilatte χειροτονήθηκε ἐπίσκοπος στοὺς Ἰακωβίτες.

Τὸ 1936, ἡ Ρωσικὴ Ἐκκλησία διὰ τοῦ Πατριάρχου Σεργίου Α΄ δέχθηκε μιὰ ὁμάδα ἀπὸ τὴν «Φιλελεύθερη Καθολικὴ Ἐκκλησία» (ἤ «Εὐαγγελικὴ Καθολικὴ Ἐκκλησία») μὲ ἐπικεφαλὴ τὸν ἐπίσκοπο τῆς Louis-Charles Winnaert (1880-1937), ποὺ εἶχε χειροτονηθεῖ ἱερέας στὴν «Ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία», καὶ λειτουργήσει ὡς Παλαιοκαθολικός. Τοὺς ἐπέτρεψε νὰ λειτουργοῦν μὲ τὸ δυτικὸ τυπικὸ καὶ ὀνομάστηκαν «Ἐκκλησία Ὀρθόδοξη Δυτικοῦ Τυπικοῦ» («l’ Église Orthodoxe Occidentale » -EOO). Ὁ Winnaert ἔγινε δεκτὸς ὡς ἀρχιμανδρίτης μὲ τὸ ὄνομα Εἰρηναῖος, ἀλλὰ σύντομα πέθανε.

Τὸ ἔργο τοῦ Winnaert συνεχίστηκε, ἀπὸ ἕναν ἀπὸ τοὺς ἱερεῖς του, τὸν Eugraph Kovalevsky (1905-1970) καὶ τὸν Lucien Chambault. Ὁ δεύτερος διαποίμανε μιὰ μικρὴ κοινότητα Ὀρθοδόξων Βενεδικτίνων στὸ Παρίσι. Μετά τὸ 1946, ὁ Kovalevsky ἄρχισε νὰ ἀνασυνθέτει μιὰ ἱεροτελεστία τῆς Γαλικίας μὲ βάση τὰ γράμματα τοῦ ἐπισκόπου Γερμανοῦ, ἐπισκόπου τοῦ Παρισιοῦ τοῦ 6ου αἰῶνα, πολυάριθμες πρώιμες δυτικὲς λειτουργίες καὶ μυστήρια, καὶ μερικὲς βυζαντινὲς τροποποιήσεις, καὶ ἑτοίμασε γιὰ τὸ δυτικὸ τυπικὸ τὴν θεία λειτουργία του Αγίου Γερμανού τοῦ Παρισιοῦ . 

Ὁ Ἀρχιμανδρίτης Alexis van der Mensbrugghe, πρώην Ρωμαιοκαθολικὸς μοναχός, παραμένοντας στὸ ἀνατολικὸ τυπικό, προσπάθησε νὰ ἀποκαταστήσει τὸ ἀρχαῖο ρωμαϊκὸ τυπικό, ἀντικαθιστῶντας τὶς μεσαιωνικὲς ἐπεμβάσεις μὲ γαλλικὲς καὶ βυζαντινὲς μορφές. Τελικά, ὁ Alexis χειροτονήθηκε ὡς ἐπίσκοπος τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας τὸ 1960, συνεχίζοντας τὸ ἔργο του στὸ δυτικὸ τυπικὸ ὑπὸ τὴν αἰγίδα τοῦ Πατριαρχείου τῆς Μόσχας. 

Τὸ 1953, μετὰ ἀπὸ πίεση τῆς Ρωσικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας νὰ υἱοθετήσει ἡ Δυτικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τὸ ἀνατολικὸ τυπικό, ἡ δεύτερη ἀποχώρησε παίρνοντας τὸν δικό της δρόμο, ἀλλάζοντας καὶ τὸ ὄνομά της σὲ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Γαλλίας. Μετὰ ἀπὸ ἀρκετά χρόνια ἀπομόνωσης, ἡ Ἐκκλησία αναγνωρίστηκε ὡς αὐτόνομη Ἐκκλησία ἀπὸ τὸν Μητροπολίτη Anastasy Gribanovsky τῆς ROCOR καὶ ἦταν σὲ κοινωνία μὲ τὴν ROCOR ἀπὸ τὸ 1959 ἔως τὸ 1966. Ὁ τότε ἐκπρόσωπος τῆς ROCOR στὴ Δυτικὴ Εὐρώπη Ἀρχιεπίσκοπος John Maximovich (Ἰωάννης Μαξίμοβιτς), ἔγινε ὁ ποιμενάρχης τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τῆς Γαλλίας, ἐνῶ ἄλλαξε τὸ ὄνομά της σὲ «Ἐκκλησία Ὀρθόδοξη Καθολικὴ τῆς Γαλλίας» («l'Église Orthodox Catholique de France» - ECOF). Ὁ Ἀρχιεπ. John Maximovich χειροτόνησε ἐπίσης τὸν Eugraph Kovalevsky (Κοβαλέφσκι) τὸ 1964 ὡς ἐπίσκοπο, δίνοντάς του νέο ὄνομα Ἰωάννης – Νεκτάριος. Ὁ θάνατος τοῦ Μαξίμοβιτς τὸ 1966 ἦταν ἕνα σοβαρὸ πλήγμα γιὰ τοὺς Δυτικοῦ Τυπικοῦ Ὀρθόδοξους Χριστιανοὺς στὴ Γαλλία.

Ἐνῶ τότε ἡ ἀποστολὴ δυτικοῦ τυπικοῦ τῆς Ρωσικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας δὲν εὐδοκίμησε ἄλλο, ὡστόσο ἡ Ὀρθόδοξη Καθολικὴ Ἐκκλησία τῆς Γαλλίας (ECOF) τὸ πέτυχε. Μετά τὸν θάνατο τοῦ Μάξιμοβιτς, ὁ Κοβαλέβσκι ἔμεινε ἐκτὸς κανονικῶν ὁρίων μέχρι τὸ θάνατό του τὸ 1970. Τὸ 1972, ἡ ECOF ξαναβρήκε τὴν κανονικότητά της ὑπὸ τὴν σκέπη τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τῆς Ρουμανίας. Τότε, ὁ Gilles Bertrand-Hardy χειροτονήθηκε ὡς ἐπίσκοπός της μὲ τὸ ὄνομα Γερμανὸς τοῦ Saint-Denis. Τὸ 1993, μετὰ ἀπὸ μακρόχρονη σύγκρουση μὲ τὴν Σύνοδο τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τῆς Ρουμανίας σχετικά μὲ θεωρούμενες κανονικὲς παρατυπίες ἐντός τῆς ECOF, ἡ πρώτη ἀπέσυρε τὴν εὐλογία της ἀπὸ τὴν δεύτερη καὶ ἔτσι διεκόπει ἡ μεταξύ τους κοινωνία. 

Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ρουμανίας ἀποφάσισε, πράγμα ποὺ ἀμφισβητήθηκε ἀπὸ τὴν ECOF, νὰ παύσει τὸν Bertrand-Hardy ἀπὸ ὅλα τὰ ἱερατικά του καθήκοντα. Αὐτὴ ἡ ἀπόφαση, ποὺ δὲν ἔγινε ποτέ ἀποδεκτὴ ἀπὸ τὸν ECOF, ἐφαρμόστηκε ἀπὸ τὶς κανονικὲς ἐπισκοπὲς τῆς Συνέλευσης Ὀρθοδόξων Ἐπισκόπων τῆς Γαλλίας (Assemblée des Evêques Orthodoxes de France -AEOF). Ἡ κύρωση ἐπιβεβαιώθηκε καὶ ἐξηγήθηκε τὸ 2001 ἀπὸ ἕνα ἄλλο ἔγγραφο, τὸ "Avis d'expertise canonique" τοῦ Γραμματέα τῆς Ρουμανικῆς Συνόδου, τὸ ὁποῖο ἡ ECOF θεωρεῖ ὅτι δὲν ἔχει καμιὰ ἀξία. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ρουμανίας δημιούργησε μιὰ ἱεραρχικὴ θέση ὑπὸ τὸν ἀδελφὸ τοῦ Bertrand-Hardy, Ἀρχιεπίσκοπο Γρηγόριο, γιὰ νὰ ὑπηρετήσει ἐκεῖνες τὶς ἐνορίες, ποὺ ἐπέλεξαν νὰ παραμείνουν σὲ ἐπικοινωνία μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ρουμανίας.

Τὸ 2001, σημαδεύτηκε μὲ τὸ σκάνδαλο τῆς αποκάλυψης ἐντὸς τῆς τοῦ ECOF τοῦ γάμου τοῦ Bertrand-Hardy τὸ 1995, ὁ ὁποῖος μετέπειτα ἀκυρώθηκε, ὁπότε δέκα ἐνορίες τοῦ ECOF χωρίστηκαν ἀπὸ αὐτό, δημιουργώντας τὴν Ένωση Ὀρθοδόξων Πολιτιστικών Συλλόγων Δυτικοῦ Τυπικοῦ (Union des Associations Cultuelles Orthodoxes de Rite Occidental -UACORO). Τὸ 2004 ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις μὲ τὴ Σερβικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία γιὰ νὰ ἀναγνωριστοῦν κανονικά, μὲ τὴν πρόθεση νὰ εἰσέλθουν στὴν Μητρόπολη της Γαλλίας καὶ της Δυτικής Ευρώπης. Τὸ 2006 οἱ λαϊκοί καὶ κληρικοί τῆς UACORO ἔγιναν ἀποδεκτοὶ στὴ γαλλικὴ ἐπισκοπὴ τῆς Σερβικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Αὐτὲς οἱ ἐνορίες εἶναι τώρα κυρίως βυζαντινοῦ τυπικοῦ, μὲ τὴν Λειτουργία τῆς Γαλικίας νὰ τελεῖται μόνο μερικὲς φορὲς τὸ χρόνο. Ἀπὸ τὶς κοινότητες ποὺ ἔφυγαν ἀπὸ τὸ ECOF οἱ μόνοι ποὺ διατηροῦν τώρα τὸ δυτικὸ τυπικὸ εἶναι ἐκείνοι ποὺ σχημάτισαν τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῶν Γαλατῶν .

β) Στὴν Ἀμερική.

Ὁ Ἅγιος Τύχων τῆς Μόσχας συνέβαλλε ἰδιαίτερα στὸ Δυτικὸ Τυπικό. Ἐνῶ ἦταν ἐπίσκοπος τῆς μητρόπολης τῆς Ρωσικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας στὴν Ἀμερική, ὁρισμένοι Ἐπισκοπιανοὶ ἐνδιαφέρθηκαν νὰ γίνουν μέλοι τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, διατηρῶντας παράλληλα κάποιες Ἀγγλικανικὲς λειτουργικὲς πρακτικές. Ὁ Τύχων ἔστειλε στὴ Ἱερὰ Σύνοδο τὸ ʺΒιβλίο Κοινῆς Προσευχῆςʺ τοῦ 1892 καὶ ρώτησε γιὰ τὴν λειτουργικότητα τῶν Ὀρθοδόξων ἐνοριῶν, ποὺ ἀποτελοῦνται ἀπὸ πρώην Ἀγγλικανοὺς καὶ χρησιμοποιοῦν Ἀγγλικανικὲς λειτουργικὲς πρακτικές. Τὸ 1904, ἡ Ἱερά Σύνοδος ἦρθε στὸ συμπέρασμα ὅτι οἱ ενορίες αὐτὲς μποροῦσαν νὰ γίνουν καὶ ὅρισε μιὰ λίστα μὲ δογματικὲς διορθώσεις τῶν προσευχῶν καὶ τελετουργιῶν στὸ ʺΒιβλίο Κοινῆς Προσευχῆςʺ, ἀπαραίτητες γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη ὁμολογία. Ἡ Ἱερά Σύνοδος συμπέρανε ἐπίσης ὅτι περισσότερο λεπτομερεῖς ἀλλαγὲς στὸ ʺΒιβλίο Κοινῆς Προσευχῆςʺ, ὅπως καὶ στὶς Ἀγγλικανικὲς λειτουργικὲς πρακτικές, μαζί μὲ συλλογὲς νέων προσευχῶν καὶ ὁλόκληρων τελετῶν, μποροῦν να πραγματοποιηθοῦν μόνο σὲ μέρη τῆς Ἀμερικῆς, καὶ ὄχι ἐκτὸς αὐτῆς. Ἐνῶ ὁ Τύχων δὲν ἔλαβε κανέναν Ἐπισκοπιανό, καθὼς κανένας δὲν τὸν πλησίασε γιὰ νὰ εἰσέλθει στὴν Ρωσικὴ Ἐκκλησία, ὡστόσο οἱ προσπάθειές του ἔθεσαν τὰ θεμέλια γιὰ τὴν μετέπειτα εἰσδοχὴ τῶν Ἐπισκοπιανῶν στὴν «Ἀντιοχειανὴ Δυτικοῦ Τυπικοῦ Ἐφημερία» («Antiochian Western Rite Vicariate»- AWRV) μετά τὴν αναθεώρηση τοῦ ʺΒιβλίου Κοινῆς Προσευχῆςʺ τὸ 1975.

Ἡ πιὸ ἐπιτυχὴ καὶ ἀμετάβλητη ὁμάδα ἐνοριῶν δυτικοῦ τυπικοῦ μέσα στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶχε τὴν ἀρχὴ της ὑπὸ τὸν Ἐπίσκοπο Aftimio Ofiesh τὴν δεκαετία τοῦ 1930 ὡς μέρος τῆς Ἀμερικανικῆς Ὀρθόδοξης Καθολικῆς Ἐκκλησίας. Τὸ 1932, ὁ Ἐπίσκοπος Aftimios χειροτόνησε ἕναν Ἐπισκοπιανὸ ἱερέα, Ignatius Nicholαs, ὡς βοηθὸ Ἐπίσκοπο στὴν Οὐάσινγκτον καὶ τὸν παρέδωσε στὶς ὀρθόδοξες ἐνορίες τοῦ Δυτικοῦ Τυπικοῦ. Ὡστόσο, λόγω καταγγελιῶν ἀπὸ Ἐπισκοπιανοὺς ὅτι ἡ ἐπισκοπιανὴ ἐκκλησία ἦταν ἡ «Ἀμερικανική» Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἡ Ἀμερικανικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στὴν ὁποία ἄνηκε ὁ Aftimios καὶ ὁ Nicholαs ἀποξενώθηκε ἀπὸ τὸ ποίμνιο, τὸ ὁποῖο ἀργότερα ἀποτέλεσε τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στὴν Αμερική (OCA) . Ἐπειδὴ στὴν συνέχεια, τόσο ὁ Aftimios, ὅσο καὶ ο Nicholαs, παντρεύτηκαν, μὴ τηρώντας ἔτσι τοὺς ἱεροῦς κανόνες τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, τὸ ποίμνιο ποὺ τοὺς ἀκολουθοῦσε ἔμεινε χωρὶς κανονικὴ ἀναγνώριση.

Τὸ 1932, ὁ Nicholαs ἵδρυσε τὴν «Κοινωνία τῶν Κοσμικῶν Κληρικῶν τοῦ Ἁγίου Βασιλείου» («Society of Clerks Secular of Saint Basil» - SSB) ὡς λατρευτικὴ κοινωνία κληρικῶν καὶ λαϊκῶν ἀφιερωμένη στὸ Δυτικὸ Τυπικό. Ὁ Nicholαs χειροτόνησε ἐπίσης τὸν Alexander Turner (Ἀλέξανδρο Τέρνερ) ὡς ἐπίσκοπο τὸ 1939. Ὁ Τέρνερ διαποίμανε μιὰ μικρὴ ἐνορία στὸ Ὄρος Βέρνον μέχρι τὸ θάνατο τοῦ Nicholαs τὸ 1947, ὁπότε ἀνέλαβε τὴν ἡγεσία τῆς «Κοινωνίας». Τελικὰ συμπέρανε ὅτι ἡ «Κοινωνία» τοῦ Ἁγίου Βασιλείου δὲν ἔχει μέλλον ἐκτός τῆς κανονικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ὁ Τέρνερ περιέγραψε τὴν κατάσταση στὴν οποία βρέθηκε ἡ «Κοινωνία» λέγοντας: «Ἦταν ... κατὰ τὴν διάρκεια τῶν θυελλωδῶν ἡμερῶν μετὰ τὴν Ἐπανάσταση τῶν Μπολσεβίκων ποὺ ἡ ʺΚοινωνίαʺ (SSB) ἱδρύθηκε ὡς ἱεραποστολικὸ ὄργανο τῆς νεοσύστατης ὁμοσπονδίας ἀμερικανικῶν ὀρθοδόξων ἀποικιῶν ὑπὸ ρωσικὴ ἐπικυριαρχία, ἄν καὶ τοπικῆς συριακῆς διοίκησης. Μὲ τὴν κατάρρευση αὐτοῦ τοῦ σχεδίου καὶ τὴν ὑποβολὴ τῶν ἐθνοτικῶν ὁμάδων στὶς Ἐκκλησίες τῶν πατρίδων τους, ἡ ʺΚοινωνίαʺ ἔμεινε ἀπομονωμένη».

Ὁ Τέρνερ προωθοῦσε τὴν Δυτικοῦ Τυπικοῦ Ὀρθοδοξία μέσω τοῦ περιοδικοῦ του Ὀρθοδοξία, ἐνῶ ξεκίνησε ἀνεπίσημο διάλογο μὲ τὸν Μητροπολίτη Antony Bashir μέσω τοῦ πατέρα Paul Schneirla. Τὸ 1961, ἡ «Κοινωνία», ποὺ εἶχε τρεῖς ἐνορίες, ἔγινε ἀποδεκτὴ ἀπὸ τὴν Συριακὴ Ἀρχιεπισκοπὴ τῆς Ἀντιόχειας μὲ βάση διάταγμα τοῦ Μητροπολίτη Antony τοῦ 1958. Τότε, ὁ Τέρνερ ἔγινε κανονικός ἱερέας τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τῆς Ἀντιόχειας, καθοδηγῶντας τὴν ὁμάδα ὡς γενικὸς ἐφημέριος μέχρι τὸν θάνατό του τὸ 1971. Στὴ συνέχεια τὸν διαδέχτηκε ὁ π. Paul Schneirla. Ὅμως, ὁ μοναδικὸς ἐν ζωὴ ἱερέας τῆς «Κοινωνίας», William Francis Forbes, ἐπέστρεψε στὴν Ἀμερικανικὴ Ὀρθόδοξη Καθολικὴ Ἐκκλησία, ὅπου καὶ χειροτονήθηκε ἐπίσκοπος τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1974. 

Ἐκτὸς ἀπὸ τὶς ἀρχικὲς κοινότητες ποὺ συνδέονταν μὲ τὴν Κοινωνία τοῦ Ἁγίου Βασιλείου, ἀρκετὲς ἄλλες ἐνορίες ἔγιναν ἀποδεκτὲς στὴν Δυτικοῦ Τυπικοῦ Ἐφημερία (Βικαριάτο) τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς τῆς Αντιόχειας (AWRV), ἰδιαίτερα καθὼς μέλη τῆς «Ἐπισκοπιανῆς Ἐκκλησίας» δυσαρεστήθηκαν μὲ τὶς λειτουργικὲς ἀλλαγὲς καὶ τὴν χειροτονία γυναικῶν. Ἡ πρώτη ἐπισκοπιανὴ ἐνορία ποὺ ἔγινε ἀποδεκτὴ στὴν AWRV ἦταν ἡ «ἐπισκοπιανὴ ἐκκλησία» τῆς Ἐνσάρκωσης στὸ Ντιτρόιτ τοῦ Μίτσιγκαν. Ἐπιπλέον, ἀρκετὲς Δυτικοῦ Τυπικοῦ ἀποστολὲς ἔχουν ἱδρυθεῖ ἐντὸς τῆς AWRV, ἀπὸ τὶς ὁποῖες κάποιες ἐξελίσσονται σὲ πλήρεις ἐνορίες. Ἐπίσης, ὅταν ἐνορίες τῆς «εὐαγγελικῆς ὀρθόδοξης ἐκκλησίας» (EOC) ἐντάχθηκαν στὴν Ἀρχιεπισκοπὴ τῆς Αντιόχειας τὸ 1987, μερικὲς ἀπὸ αὐτὲς ἔγιναν ἀποδεκτὲς ὡς Ἐκκλησίες Δυτικοῦ Τυπικοῦ, ἄν καὶ κάποιες στὴν συνέχεια μετέβαλαν τὸ τυπικό τους στὸ Βυζαντινό.

Μεταξὺ τῶν ὁμάδων τοῦ Παλαιοῦ Ἡμερολογίου (Old Calendarist), ἡ μόνη δικαιοδοσία ποὺ χρησιμοποιεῖ δυτικὸ τυπικὸ εἶναι ἡ Αὐτόνομη Ὀρθόδοξη Μητρόπολη (Autonomous Orthodox Metropolia) τῆς Βόρειας καὶ Νότιας Ἀμερικῆς καὶ τῶν Βρετανικῶν Νήσων, μὲ περίπου δώδεκα ἐνορίες. Σὲ αὐτὲς λόγω τῆς γενικὰ μεγαλύτερης αὐστηρότητάς τους, μόνο παλαιότερες τελετές, π.χ. τὸ Sarum, ἐπιτρέπονται.

Οἱ Ρωσικὲς καὶ Ἀντιοχειανὲς δικαιοδοσίες στὴ Βόρεια Ἀμερικὴ λειτουργοῦν κάτω ἀπὸ μιὰ δομὴ γνωστὴ ὡς "Vicariate" (Βικαριάτο) ἐντός τῶν ἀντίστοιχων πατριαρχείων τους. Ἡ δομὴ τῆς Ἀντιοχείας καλύπτει τὶς ἐνορίες δυτικοῦ τυπικοῦ κυρίως στὶς Ἠνωμένες Πολιτεῖες, ἐνῶ ἡ Ρωσικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία Ἐκτὸς Ρωσίας (ROCOR) ἔχει ἱδρύσει ἐνορίες, ἀποστολὲς καὶ μοναστήρια στὸ Ἠνωμένο Βασίλειο, στὴ Γερμανία καὶ στὴ Νορβηγία.

Τὸ 1995, ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἀντιοχείας ἵδρυσε ἐπίσης μιὰ Βρετανικὴ Ἱεραρχία στὴν διακονία τῶν προσήλυτων ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία της Αγγλίας, ὡστόσο ὅμως ἀπὸ αὐτὰ τὰ ποίμνια κανένα πλέον δὲν εἶναι δυτικοῦ τυπικοῦ.

γ) Σὲ ἄλλα μέρη τῆς οἰκουμένης.

Ἡ Ὀρθοδοξία Δυτικοῦ Τυπικοῦ, στὴν Αὐστραλία καὶ τὴ Νέα Ζηλανδία, ἐμφανίστηκε κυρίως ἀπὸ τὶς Ἀγγλικανικὲς κοινότητες. Ὁρισμένες κοινότητες ἔγιναν ἀποδεκτὲς στὸ ROCOR ἀπὸ τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Ἰλαρίωνα (Kapral) τῆς Ἐπισκοπής τοῦ Σίδνεϊ, Αὐστραλίας καὶ Νέας Ζηλανδίας. Ἄλλες ἐντάχθηκαν στὴν Ἐλληνικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ἀντιοχείας ἀπὸ τὸν Ἐπίσκοπο Gibran Ramlawi καὶ τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Paul Saliba, τῆς Ἀντιοχειανῆς Ὀρθόδοξης Ἀρχιεπισκοπῆς Αὐστραλίας, Νέας Ζηλανδίας καὶ Ὅλης τῆς Ὠκεανίας. Ὁ Saliba πρόσφατα ἔλαβε περίπου 30 ἐνορίες Δυτικοῦ Τυπικοῦ στὶς Φιλιππίνες.

Ὁρισμένες ἐνορίες Δυτικοῦ Τυπικοῦ εἶναι ἐπίσης μέρος τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν τῆς Ἀνατολῆς. Τὸ συριακὸ πατριαρχεῖο τῆς Ἀντιοχείας χειροτόνησε τὸν Antonio Francisco Xavier Alvares ὡς Ἀρχιεπίσκοπο τῆς Κεϋλάνης, Γκόα καὶ Ινδίας τὸ 1889, ἐγκρίνοντας μιὰ ἐπισκοπὴ ρωμαϊκοῦ τυπικοῦ ὑπὸ τὴν ἐπίβλεψὴ του. Ἐπίσης, τὸ 1891, οἱ Σύριοι χειροτόνησαν τὸν Vilatte ὡς ἀρχιεπίσκοπο γιὰ τοὺς Ἀμερικανοὺς Παλαιοκαθολικούς.

δ) Μιὰ σημαντικὴ σχετικὴ ἐξέλιξη στὴν Ρωσικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία Ἐκτός Ρωσίας

Στὶς 10 Ἰουλίου 2013, ἡ ἀναγνώριση καὶ τὸ καθεστῶς τῶν ἐνοριῶν δυτικοῦ τυπικοῦ στὴν ROCOR φάνηκε νὰ ἀλλάζει σημαντικά. Ἡ Σύνοδος τῶν Ἐπισκόπων τοῦ ROCOR ἔλαβε τὶς ἀκόλουθες ἀποφάσεις: 

1) Τὸ ROCOR δὲν θὰ χειροτονεῖ πιὰ κληρικοὺς γιὰ τὶς ἐνορίες τοῦ δυτικοῦ τυπικοῦ.

2) Ὁ ἐπίσκοπος Jerome Shaw τοῦ Μανχάταν θὰ κριθεῖ γιὰ μὴ ἐγκεκριμένες ἐκκλησιαστικὲς ὑπηρεσίες καὶ ἀναγκαστικὰ θὰ ἀποσυρθεῖ χωρὶς πλέον τὸ δικαίωμα νὰ ἐκτελέσει χειροτονίες.

3) Ὀρισμένες χειροτονίες ποὺ τελέστηκαν ἀπὸ τὸν Shaw δὲν θὰ ἀναγνωριστοῦν καὶ οἱ υποψήφιοι θὰ ἐξεταστοῦν διεξοδικὰ πρὶν τὴν κανονικὴ ἀποδοχὴ τους.

4) Μιὰ ἐπιτροπὴ θὰ ἐξετάσει πῶς νὰ ἐνσωματώσει τοὺς κληρικοὺς καὶ τὶς κοινότητες τοῦ δυτικοῦ τυπικοῦ στὴν Ρωσικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.

5) Οἱ κληρικοί καὶ οἱ κοινότητες τοῦ δυτικοῦ τυπικοῦ εἶναι ἀπαραίτητο νὰ υἱοθετήσουν τὴν τάξη τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν τῆς Ἀνατολικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, ἀλλά μποροῦν νὰ διατηρήσουν "ὁρισμένες ἰδιαιτερότητες τοῦ δυτικοῦ τυπικοῦ".

6) Ἀπαιτεῖται συμμόρφωση στοὺς κανόνες καὶ στὶς παραδόσεις εἰδικὰ τῆς Ρωσικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας.

Ἡ Ρωσικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία Ἐκτὸς τῆς Ρωσίας δημιούργησε μιὰ ἐπιτροπὴ ἐργασίας πρὸς ἀντιμετώπιση τῶν ἰδιαιτεροτήτων ποὺ ὁδήγησαν στὴν ἀπόφαση τοῦ Ἰουλίου τοῦ 2013. Μέσα στὸν ἐπόμενο χρόνο ἐγκαθιδρύθηκε μιὰ νέα δομὴ ἱεραρχίας, ποὺ τελικὰ ὁδήγησε στὴν καθιέρωση ἑνὸς ἀνανεωμένου Δυτικοῦ Τυπικοῦ Βικαριάτου ὑπὸ τὸ ὠμοφόριο τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ιλαρίωνα. Νέες ἐνορίες καὶ μοναστήρια δυτικοῦ τυπικοῦ συνεχίζουν νὰ ἱδρύονται ἀπὸ τὴν ROCOR καὶ οἱ ιερείς, διάκονοι καὶ ὑποδιάκονοι ἐντὸς τοῦ δυτικοῦ τυπικοῦ συνεχίζουν νὰ διακονοῦν ἀπὸ τὸ 2014 ἔως σήμερα σὲ διάφορα μέρη, συμπεριλαμβανομένης καὶ τῆς Σουηδίας καὶ τῶν Ἠνωμένων Πολιτειῶν. Στὶς 8 Σεπτεμβρίου 2018, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ἀμερικῆς ἵδρυσε μιὰ ἐνορία ἀποστολῆς δυτικῆς τελετῆς στὴν Ἀλμπέρτα τοῦ Καναδά.

2. Ενορίες καὶ Μοναστήρια Δυτικοῦ Τυπικοῦ.

α) Κανονικὲς Δυτικοῦ Τύπικου Ὀρθόδοξες Ἐνορίες σὲ ὅλον τὸν Κόσμο.

UNITED KINGDOM (Μεγάλη Βρετανία)

• Saint Aldhelm Community (ROCOR) - Poole, Dorset

• Saint Eanswythe Orthodox Mission (ROCOR) - Folkestone, Kent

• Saint Edmund the Martyr Orthodox Mission (ROCOR) - Nottingham,

London

• Saint Nectan Orthodox Mission (ROCOR) - Devon and Cornwall

FRANCE (Γαλλία)

• Sainte Geneviève – Saint Martin (Romanian Patriarchate) - Paris

SWITZERLAND (Ελβετία)

• Saint Maire et Saint Gregoire Palamas (Serbian Patriarchate) -

Lausanne

SWEDEN (Σουηδία)

• Holy Protection of the Mother of God Orthodox Church (ROCOR) - Stockholm 

• Saints Halvard and Nikolaus Orthodox Church (ROCOR) - Gothenburg 

CANADA (Καναδάς)

• Saint John the Wonderworker Orthodox Church (ROCOR) - Waterford, Ontario 

ANTIOCHIAN ORTHODOX PARISHES στις ΗΠΑ 

• Saint Michael Orthodox Church - Whittier, California

• Saint Augustine Orthodox Church - Denver, Colorado

• Saint Mark Orthodox Church - Denver, Colorado

• Saint Columba Orthodox Church - Lafayette, Colorado

• Saint Andrew the Apostle Orthodox Church - Eustis , Florida

• Our Lady of Regla Orthodox Church - Miami

• Mission in formation: Christ the King Mission - Omaha , Illinois

• Saint Michael the Archangel Orthodox Church - Park City, Kansas

• Saint John the Baptist Orthodox Church Lewistown – Maryland

• Saint Stephen Orthodox Church Springfield – Massachusetts

• Holy Incarnation Orthodox Church - Lincoln Park, Michigan

• Christ the Good Shepherd Church - St. Louis, Missouri

• Saint Vincent of Lerins Orthodox Church - Omaha, Nebraska

• Saint Peter Orthodox Church - Fort Worth, Texas

• Saint Paul Orthodox Church - Houston, Texas,

• Christ the Savior Orthodox Church - Jacksonville, Texas

• Our Lady of Walsingham Orthodox Church – Mesquite, Texas

• Saint Benedict of Nursia Orthodox Church - Wichita Falls, Texas

• Holy Trinity Orthodox Church - Lynchburg , Virginia

• Saint Patrick Orthodox Church - Warrenton, Virginia

• Saint Nicholas Antiochian Orthodox Church – Spokane, Washington

• Saint Gregory the Great Orthodox Church - Washington

• Church of the Advent - Atlanta, Georgia

• Christ the King Mission Station - Omaha, Illinois

• Saint Anthony Orthodox Church - New York

• Emmanuel Orthodox Catholic Church - MASSACHUSETTS

• Holy Apostles Antiochian Orthodox Church - Bullard

RUSSIAN ORTHODOX CHURCH OUTSIDE OF RUSSIA (ROCOR) στις ΗΠΑ 

• Christ the King Orthodox Church - Tullytown, Pennsylvania

• Christ the Saviour Orthodox Church - Northville, Michigan

• Holy Cross Orthodox Church - Seymour, Indiana

• Holy Trinity Orthodox Church (Assisting) - Virginia

• Holy Zion Orthodox Hermitage in Exile - Wisconsin

• Saint Cuthbert Orthodox Church - Pawtucket , Rhode Island

• Saint John the Wonderworker Orthodox Church - Iowa

• Saint Joseph of Arimathea Orthodox Church - La Porte, Indiana

• Saint Joseph the Betrothed Orthodox Church - Minnesota

• Saint Katherine of Alexandria Orthodox Church - Pelion , South Carolina

• Saint Nectarios Orthodox Church - South Bend, Indiana

• Saint Nicholas of Myra Orthodox Church - Bush, Louisiana

• Saint Scholastica Orthodox Mission - Pennsylvania

• Saints Aidan and Cuthbert Orthodox Church - Minnesota

• Saint Joseph the Wonderworker Orthodox Church - Marion, Massachusetts

• Saint Joseph’s Orthodox Church - Sarasota, Florida

• Saint John the Wonderworker Orthodox Church - Carlsbad, California

• Saint James of Jerusalem Orthodox Church - Hanceville , Alabama

• Saints Aidan & Cuthbert Orthodox Church - St Paul, Minnesota

• Saint Michael and All Angels Orthodox Church - San Antonio, Texas

• Saint Brigid of Kildare Orthodox Church - Starkville , Missisippi

• Saint Brigit Orthodox Church - Claremore, Oklahoma

• Saint Ambrose of Milan Orthodox Church - Putnam Valley, New York

• Saint John of Shanghai and San Francisco Orthodox Church - Peoria, Illinois

• Saint Paul the Apostle Orthodox Church Kenosha, Wisconsin

• Christ the King Orthodox Mission of Edmonton (OCA)

NEW ZEALAND (Νέα Ζηλανδία)

• Community of Saints Simon and Jude (Antiochian Church) - Rangiora

• Saint George’s Missionary Parish (Antiochian Church) - Wellington 

INDIA (Ἰνδία)

• Saint John Chrysostom (ROCOR) - Bangalore, India

β) Κανονικὰ Δυτικοῦ Τυπικοῦ Ὀρθόδοξα Μοναστήρια.

• Benediktinerkloster Mariae Himmelfahrt (Assumption of Mary Orthodox Monastery- ROCOR) - Eisbergen, Germany

• Christ the Savior Orthodox Monastery “Christminster” (ROCOR)

Western-Rite Orthodox Benedictine Community - Niagara Falls, New York

• The Monasteries of Our Lady and Saint Laurence (Antiochian) - Canon City, Colorado

• Monastery of the Assumption of Our Lady of Mount Royal “Holyrood”- Florida

• Saint Columba of Iona Orthodox Monastery (Romanian Patriarchate) - Massachusetts

γ) Μὴ κανονικὲς Δυτικοῦ Τυπικοῦ Ὀρθόδοξες Ἐνορίες.

• Diocese of Saint Denis - Charente, France

• Saint Eutropius of Saintes (chapel) - Soyaux, France

• Saint -Desire and Saint Patroclus (Parish) –Bourges, France

• Our Lady of Tides (parish) - Plougrescant, France

• The Exaltation of the Cross and ST Paulinus of Nola (parish) –Bordeaux, France

• Theophany (parish) - Montpellier, France 

• Saint Patrick (Parish) –Rennes, France

• Moutier Saint Martin (Parish) –Amboise, France

• Resurrection (parish) - Grenoble, France

• Trinidad and Saint Clair (Parish) – Nantes, France

• Saint Avit(parish) –Orleans, France

• Saint Loup meaning and St. Radegund(chapel) - La Grange, France

• Church of Our Lady of Trinottières – Angers, France

• Saint Clair and Sainte-Honorine (parish) -Village Périgny, France

• Saint –Chrysole (parish) - Nivelle, France

• Our Lady of the Angels (parish) –Pau, France

• Sainte- Marie and Saint -Jean (Parish) –Lyon, France

• Saint Irenaeus (Cathedral Parish) –Paris, France

• Saint Marcel and Saint Seraphim of Sarov (Parish) - 

Saint Marcel de Camps, France

• Saint Savin and Saint Cyprien (Parish) - Poitiers, France

• Sainte Genevieve (parish) - Juvisy, France

• Sainte Marie Madeleine (chapel) – Vienna, Austria

• Our Lady of Angels and St. Ansgar (Oratory) - Kiel, Germany

• Vicariate Argentine Eugraph Kovalevsky (parish) - Buenos Aires, Argentina

• Holy Spirit Paraclete - Oregon, USA

• Mission Saint Benedict – Southampton, USA

3. Περὶ Θείων Λειτουργιῶν Δυτικοῦ Τυπικοῦ.

Οἱ περισσότερες ἀπὸ τὶς σημερινὲς λειτουργίες δυτικοῦ τυπικοῦ ἔχουν ἀναπτυχθεῖ σύμφωνα μὲ τὶς ὁδηγίες ποὺ δώθηκαν ἀπὸ τὴν Ρωσικὴ Ἱερὰ Σύνοδο τὸ 1904/07 στὸν Ἅγιο Τύχων. Ὅπως προαναφέρθηκε, τὸ αἴτημα τοῦ Τύχων πρὸς τὴν Ἱερά Σύνοδο ἀφοροῦσε τὴν ἀποδοχὴ ἐπισκοπιανῶν ἐνοριῶν στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἐνῶ τοὺς ἐπέτρεπε νὰ διατηρήσουν τὶς λειτουργίες τοῦ Βιβλίου τῆς Κοινῆς Προσευχῆς. Ἐνῶ τὸ αἴτημα τοῦ Τύχων ἀφοροῦσε συγκεκριμένα τὴν εἰσδοχὴ τῶν Ἀγγλικανῶν, οἱ συστάσεις του ἐφαρμόστηκαν ἀπὸ ἐνορίες χωρὶς συγκεκριμένο Ἀγγλικανικὸ υπόβαθρο. Οἱ δύο πιὸ σημαντικὲς ἀπαιτούμενες ἀλλαγὲς περιελάμβαναν τὴν ἀπομάκρυνση τοῦ filioque ἀπὸ τὸ Σύμβολο Πίστεως τῆς Νικαίας καὶ τὴν προσθήκη τῆς εἰδικῆς ἐπίκλησης τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μὲ τὴν ἀναφορὰ γιὰ τὴν μετατροπὴ τοῦ ἄρτου καὶ τοῦ οἴνου ἀπὸ τὸ Ἁγίο Πνεῦμα στὸ Σώμα καὶ Αἷμα τοῦ Χριστοῦ.

Τὸ 1958 συγκλήθηκε, ἡ Ἀντιοχειανὴ Ἐπιτροπὴ Δυτικῆς Τελετῆς, ἀποτελούμενη ἀπὸ τοὺς π. Paul Schneirla, Stephen Upson, Alexander Schmemann καὶ John Meyendorff μὲ σκοπὸ τὸν καθορισμὸ τοῦ τρόπου ἀποδοχῆς ὁμάδων ποὺ ἐπιθυμοῦν νὰ χρησιμοποιήσουν τὸ δυτικὸ τυπικό, καὶ τοῦ χαρακτήρα τῶν τελετουργιῶν ποὺ θὰ χρησιμοποιοῦνται, ὅπως καὶ τῆς ἄδειας γιὰ τὴν χρήση τῶν ἐπισήμων λειτουργικῶν κειμένων. Οἱ προσθήκες ὴ διορθώσεις στὶς δυτικὲς λειτουργίες θὰ ἔπρεπε νὰ γίνουν σύμφωνα μὲ τὸ διάταγμα τῆς Ρωσικῆς Συνόδου τοῦ 1904, ὅπως καὶ τῆς συνοδικῆς ἀπόφασης τοῦ 1936. Οἱ Meyendorff, Schmemann καὶ Schneirla ἦταν ἤδη ἐξοικειωμένοι μὲ τὸ δυτικὸ τυπικό, ἔχοντας ἔρθει σὲ ἐπαφὴ μὲ μέλη τοῦ ECOF, ἐνῶ δίδασκαν στὸ Θεολογικὸ Ἰνστιτοῦτο τοῦ Ἁγίου Σεργίου. Τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1962, ἐκδόθηκε ὁ ἐπίσημος Κατάλογος Δυτικοῦ Τυπικοῦ, "καθιέρωσης λειτουργικῶν χρήσεων καὶ εθίμων καὶ τάξεως", στὴν βάση τῶν ἀρχῶν τῆς συνοδικῆς ἀπόκρισης τῆς Μόσχας τοῦ 1904 στὸν Ἅγιο Τύχων, τῆς ἄδειας γιὰ τὰ ἐπίσημα κείμενα τοῦ δυτικοῦ τυπικοῦ ἀπὸ τὸν Μητροπολίτη Gerassimos Messarah τῆς Βηρυτοῦ, καὶ τῆς ρωσικῆς συνοδικῆς ἀπόφασης τοῦ 1932 τοῦ Μητροπολίτη Sergius.

Οἱ ἐνορίες δυτικοῦ τυπικοῦ δὲν χρησιμοποιοῦν μιὰ κοινὴ γιὰ ὅλες λειτουργία, χρησιμοποιοῦν ὅμως συχνὰ μιὰ συγκεκριμένη λειτουργία ἀνάλογα μὲ τὸ ποὺ ἀνήκαν καὶ ποιὲς ἰδιαίτερες θρησκευτικὲς ἐπιρροὲς εἶχαν πρὶν ἀπὸ τὴν εἰσδοχή τους στὴν Ὀρθοδοξία. Πρὸς τὸ παρόν, γιὰ τὶς ενορίες δυτικοῦ τυπικοῦ ὑπάρχουν ἑννέα διαφορετικὰ λειτουργικὰ κείμενα:

1) Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ ἁγίου Τύχωνα. Αὐτὴ ἡ λειτουργία χρησιμοποιεῖται σήμερα ἀπὸ περίπου τὰ δύο τρίτα τῶν ἐνοριῶν στὴν AWRV. Τὰ τελετουργικὸ τοῦ Αγίου Τύχωνα ἀναπτύχθηκε χρησιμοποιῶντας τὸ ἀμερικανικὸ Βιβλίο Κοινῆς Προσευχῆς τοῦ 1928 καὶ τὸ Ἀγγλικανικὸ Missal. Τὸ Βιβλίο τῆς Κοινῆς Προσευχῆς τροποποιήθηκε ἀφαιρῶντας τὸ filioque ἀπὸ τὸ Σύμβολο Πίστεως τῆς Νικαίας, προσθέτοντας προσευχὲς γιὰ τοὺς νεκρούς, ἐπίκληση τῶν ἁγίων, ἐνισχύοντας τὴν ἐπίκληση ἐντὸς τῆς Εὐχαριστιακῆς προσευχῆς καὶ προσθέτοντας τὶς πρὸ τῆς κοινωνίας προσευχὲς ἀπὸ τὴν Βυζαντινὴ Θεία Λειτουργία. Χρησιμοποιεῖται κυρίως ἀπὸ ἀγγλικανικοῦ καὶ ἐπισκοπιανοῦ ὑποβάθρου ἐνορίες.

2) Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου. Χρησιμοποιεῖται ἀπὸ τὸ ὑπόλοιπο ποίμνιο τῆς AWRV, καθὼς καὶ ἀπὸ ὁρισμένες κοινότητες τῆς ROCOR . Ἀπὸ τὸ 2016, οἱ κοινότητες δυτικοῦ τυπικοῦ τῆς ROCOR χρησιμοποιοῦν μιὰ ἀποκατεστημένη Γρηγοριανὴ Λειτουργία, ποὺ προέρχεται ἀπὸ κείμενα προ-Τριδεντίνιας προέλευσης, ποὺ εἶχαν ἀνακαλυφθεῖ καὶ μεταφραστεῖ, χωρὶς βυζαντινὰ στοιχεῖα.

3) Ἡ Sarum Λειτουργία. Εἶναι Λειτουργία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου, βρετανικῆς χρήσης, ἡ ὁποία ἔχει διατηρήσει πολλά τοπικὰ αγγλοσαξονικά, γαλλικὰ καὶ κελτικὰ στοιχεῖα. Χρησιμοποιεῖται στὴν ROCOR ἀπὸ τὸ Ἑρημητήριο τοῦ St Bride καὶ ἀπὸ αὐτὸ τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Τὸ κείμενο βασίζεται σὲ μιὰ ἀγγλικὴ μετάφραση τοῦ δεκάτου ἑνάτου αἰῶνα τοῦ κειμένου τῆς Σάραλ Λειτουργίας (Saral Missal), τὸ ὁποῖο διορθώθηκε ἀπὸ τὶς παρεμβάσεις μετὰ τὸ σχίσμα. Περιλαμβάνεται καὶ μιὰ ἐπίκληση ἀπὸ τὴν Γκόθικ Λειτουργία (Gothic Missal). Οἱ ἐκδόσεις St Hilarion Press καὶ St Gregory's Press τῆς Sarum Liturgy εὐλογήθηκαν γιὰ κανονικὴ χρήση, τὸν Σεπτέμβριο καὶ τὸν Δεκέμβριο τοῦ 2008, ἀντίστοιχα.

4) Ἡ Ἀγγλικὴ Λειτουργία. Εἶναι ἡ Ρωσικὴ προσαρμογὴ τοῦ Ἀγγλικοῦ Βιβλίου Κοινῆς Προσευχῆς τοῦ 1549 σύμφωνα μὲ τὰ κριτήρια ποὺ ἔθεσε ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ρωσίας τὸ 1907. Αὐτὴ ἡ λειτουργία ἔχει ἐπαυξηθεῖ μὲ ὑλικὸ ἀπὸ τὴν Sarum Missal, τὴν Gothic Missal, τὸ York τελετουργικὸ καὶ τὴν Scottish Non-Juror Λειτουργία τοῦ 1718. Περιλαμβάνεται καὶ μιὰ ἐπίκληση ἀπὸ τὴν Gothic Missal. Αὐτὴ ἡ ιεροτελεστία διαφέρει ἀπὸ πολλὲς ἀπόψεις ἀπὸ τὴν Λειτουργία του Αγίου Τύχων.

5) Ἡ Λειτουργία τοῦ ἁγίου Γερμανοῦ. Χρησιμοποιεῖται ἀπὸ τὴ Γαλλικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῶν Γαλατῶν καὶ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Γαλλίας, ὅπως καὶ ἀπὸ ὁρισμένες ἐνορίες τῆς ROCOR καὶ τῶν Σερβικῶν καὶ Ρουμανικῶν Πατριαρχείων. Ἡ Λειτουργία τοῦ ἁγίου Γερμανοῦ εἶναι μιὰ ἀνακατασκευασμένη ἔκδοση τῆς Λειτουργίας τῆς Γαλικίας, συμπληρωμένη μὲ στοιχεῖα ἀπὸ τὰ βυζαντινά, κελτικὰ καὶ μοζαράβικα τελετουργικά.

6) Ἡ Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννη. Χρησιμοποιεῖται ἀπὸ ἕνα μοναστήρι τοῦ Πατριαρχείου τῆς Μόσχας καὶ κοινοποιεῖται στὴν ROCOR . Πρόκειται γιὰ μιὰ ἀνακατασκευασμένη ἔκδοση τῆς πρώτης χιλιετίας τῆς κελτικῆς τελετουργίας τῶν Βρετανικῶν Νήσων, ἀπὸ τὴν Stowe Missal καὶ ἄλλες πηγές, καὶ προορίζεται γιὰ σύγχρονη χρήση. 

7) Τὸ Mozarabic τελετουργικό. Ἡ χρήση αὐτοῦ τοῦ τελετουργικοῦ, ὅπως καὶ τοῦ Sarum, ἐπιτρέπεται ἀπὸ τὴν Αὐτόνομη Ὀρθόδοξη Μητρόπολη τῆς Βόρειας καὶ Νότιας Αμερικής καὶ τῶν Βρετανικῶν Νήσων, ὅπως καὶ ἀπὸ τὴν Ἱερὴ Σύνοδο τοῦ Μιλάνου.

8) Τὸ τελετουργικὸ τοῦ Ἀμβροσίου (Ambrosian Rite). Αὐτὸ τὸ τελετουργικὸ μπορεῖ νὰ χρησιμοποιηθεῖ σὲ δυτικοῦ τυπικοῦ ἐνορίες τοῦ ROCOR. Τὸ 2018, ἔγινε μιὰ ἀνακάλυψη μιὰς πολὺ ἀρχαίας λειτουργίας, ποὺ περιλάμβανε μιὰ σχεδὸν ὁλόκληρη Λειτουργία Τελετουργικοῦ τοῦ Ἀμβροσίου.

9) Τὸ Glastonbury τελετουργικό. Αὐτὸ τὸ τελετουργικὸ χρησιμοποιήθηκε κάποτε στὴν Κελτικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. 

Νὰ σημειώσουμε ὅτι, στὴ Γαλλία, ὁ επίσκοπος τῆς ROC Alexis van der Mensbrugghe, δημοσίευσε μιὰ λειτουργία τὸ 1962, ἡ οποία περιεῖχε τὸ ἀποκατεστημένο ἀπὸ αὐτὸν τελετουργικὸ τῆς, ὅπως καὶ τὸ ἀποκατεστημένο προ-Σελεστίνιο ἰταλικὸ τελετουργικό, ὅμως κανένα ἀπὸ αὐτὰ δὲν χρησιμοποιεῖται ἀπὸ Ὀρθόδοξες ὁμάδες. 

4. Συμπεράσματα περὶ τῆς χρήσης τοῦ Δυτικοῦ Τυπικοῦ στὴν Ὀρθοδοξία.

Θὰ λέγαμε μέσα ἀπὸ ὅλη τὴν ἱστορία τῶν Ὀρθόδοξων Δυτικοῦ Τυπικοῦ Ἐκκλησιῶν ποὺ παραθέσαμε συνοπτικὰ παραπάνω, ὅτι τὰ ποίμνια ποὺ ἀκολούθησαν καὶ ἀκολουθοῦν τὸ δυτικὸ τυπικὸ παρουσιάζονται στὴν πλειοψηφία τους νὰ εἶχαν ἤ νὰ ἔχουν μικρὴ ἀπήχηση, εἶτε κάποια ἄλλα νὰ ἔχουν δηλώσει τὴν ἀπεξάρτησὴ τους κάποτε, μετά τὴν ἔνταξή τους ὑπὸ τὴν σκέπη μιὰς κανονικῆς Ἐκκλησίας. Ἀποτέλεσμα τελικὰ εἶναι νὰ μὴν ἔχει δημιουργηθεῖ ἀκόμα μιὰ ὀργανωμένη δυτικοῦ τυπικοῦ ὀρθόδοξη ἐκκλησιαστικὴ δομή, παρόλα τὰ ὁράματα καὶ τὶς προσπάθειες τῶν Οὐίλιαμ Πάλμερ καὶ τοῦ Ἰούλιου Ἰωσήφ Ὄβερμπεκ καὶ τῶν διαδόχων τους (Louis-Charles Winnaert, Eugraph Kovalevsky, Alexander Turner καὶ λοιπῶν), ὅμως μὲ τὴν βοήθεια ἀνθρώπων, ὅπως ὁ Ἅγιος Τύχων τῆς Μόσχας, ὁ Ἅγιος Ἰωάννης Μαξίμοβιτς, ὁ Μητρ. Ἀναστάσιος (Gribanovsky), ὁ Μητρ. Ἀντώνιος (Bashir) κ.α., διατήρησαν καὶ διατηροῦν μέχρι σήμερα ζωντανὸ τὸ ὅραμα καὶ συνεχίζουν τὴν προσπάθεια τους, τὴν ἄλλες φορὲς λιγότερο καὶ ἄλλες φορὲς περισσότερο ἐπιτυχή. Γιὰ τὸν Ὀβερμπὲκ καὶ τὸ ὄραμα του, ποὺ τὸν ὁδήγησε στὸ σχετικὸ αἴτημά του, ὁ π.Γεώργιος Φλωρόφσκυ εἶχε σχολιάσει: "δὲν ἦταν ἁπλῶς ἕνα φανταστικὸ ὄνειρο. Τὸ ζήτημα ποὺ ἐγέρθηκε ἀπὸ τὸν Ὀβερμπὲκ ἦταν εὔλογο, ἀκόμα καὶ ἄν ἡ πρότασή του εἶχε συλληφθεῖ συγκεχυμένα, καὶ πιθανότατα τὸ ὅραμά του Ὀβερμπὲκ νὰ ἦταν μεγαλύτερο καὶ ἀπὸ τὴν προσωπικὴ του ἐρμηνεία".

Τὸ αἴτημα τοῦ παραπάνω ὁράματος λοιπὸν, δηλαδὴ μιὰ ὀργανωμένη δυτικοῦ τυπικοῦ ὀρθόδοξη ἐκκλησιαστικὴ δομή, ὑπὸ τῶν ἀναγκαίων πάντα ὅρων καὶ προϋποθέσεων, πρώτα πρώτα ὅσον ἀφορὰ τὴν ἱεροτελεστία τοῦ κεντρικοῦ μυστηρίου, τῆς Θείας Λειτουργίας, παραμένει ἀνικανοποίητο. Περὶ τῆς θείας Λειτουργίας εἰδικὰ νὰ σημειώσουμε, ὅτι αὐτὴ ποὺ ἑτοίμασε ὁ ἁγίος Τύχων, οἱ κύριες μέριμνές του, τόσο ἡ παρουσία τοῦ κατὰ Νικαία ὀρθοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως χωρὶς τὸ Filioque, ὅσο καὶ ἡ διαφύλαξη τῆς ἐπίκλησης τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ ὅλης τῆς Ἁγίας Ἀναφορᾶς, ποὺ εἶναι ὁ πυρήνας τοῦ ὅλου μυστηρίου, δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ εἶναι σὲ ὅλες τὶς περιπτώσεις στοιχεῖα ἀδιαπραγμάτευτα, ὅπου ἐντὸς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας δὲν μπορεῖ νὰ νοηθεῖ ἡ παραμικρὴ διαφοροποίηση ὡς πρὸς αὐτά. Πέρα ἀπὸ τὴν Θεία Λειτουργία, τὸ ἀμέσως ἐπόμενο μυστήριο ποὺ χρήζει διαφύλαξης στὸν πυρήνα του εἶναι αὐτὸ τοῦ Βαπτίσματος, ὅπου ὁ μόνος κανονικὸς καὶ ἀποδεκτὸς τύπος κατὰ τὸ Ἅγιον Εὐαγγέλιο καὶ τοὺς Ἱεροὺς Κανόνες εἶναι αὐτὸς τῶν τριῶν καταδύσεων στὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Γενικῶς ἡ οὐσία καὶ ὁ τύπος καὶ τῶν ἑπτὰ μυστηρίων εἶναι ἀδιαπραγμάτευτα.

Κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο θὰ πρέπει νὰ διαφυλάττεται ἀκέραια ἡ πίστη σὲ ὅλους τοὺς δογματικοῦς ὅρους τῶν Ἁγίων Οἰκουμενικῶν Συνόδων καὶ νὰ τηροῦνται, μὲ τὸ κατάλληλο κατὰ περίπτωση μέτρο τῆς διάκρισης μεταξὺ ἀκρίβειας καὶ οἰκονομίας, οἱ ἱεροῖ κανόνες ποῦ θέσπισαν οἱ Ἁγίοι Πατέρες σὲ αὐτές. Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὶ εἶχε γράψει τὸ 1912 ὁ Πατριάρχης τῆς Ἀλεξανδρείας Φώτιος στὸν Μάτθιου: «Συμφωνοῦμε μαζί σας ὡς πρὸς τὴν τήρηση τῆς αὐτονομίας σας καὶ τοῦ λατινικοῦ τυπικοῦ στὴν πρακτικὴ χρήση, τόσο πολύ καὶ στὸ βαθμὸ ποὺ συμφωνοῦν μὲ τὰ ἅγια δόγματα καὶ μὲ τὶς κανονικὲς διατάξεις τῶν ἑπτὰ Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ποὺ ἀποτελοῦν τὴ βάση τῆς Ὀρθόδοξης Πίστης».

Σὲ ποιὰ πεδία ὅμως μπορεῖ νὰ ὑπάρχει ἡ ὅποια ἐλευθερία διαφοροποίησης ἀπὸ τὸ ἀνατολικὸ ἤ βυζαντινὸ τυπικό, ὥστε νὰ μποροῦν νὰ βροῦν χῶρο νὰ υἱοθετηθοῦν μέσα στὴν Ὀρθοδοξία αὐτὰ τὰ στοιχεῖα, τὰ ὁποία θὰ συνιστοῦν αὐτὸ ποὺ εἶναι τὸ ζητούμενο ἐν προκειμένω, τὸ ὁποῖο θὰ ὀνομάζεται Δυτικὸ Τυπικό; Διαφοροποίηση μπορεῖ νὰ ὑπάρξει σὲ ἐξωτερικὰ θέματα, ὅπως ἡ γλώσσα, ἡ ψαλμωδία, τὰ ἄμφια, ἡ ναοδομία. Εἶναι πράγματα στὰ ὁποία ἤδη ὑπάρχουν διαφοροποιήσεις ἀπὸ τὴν βυζαντινὴ παράδοση, ὡς γνωστόν (οἱ διαφοροποιήσεις τῶν Σλάβων ἀδελφῶν λαῶν), χωρὶς αὐτὸ νὰ τοὺς καθιστὰ ἀναγκαία λιγότερο Ὀρθόδοξους. Ἄν συμφωνοῦν στὴν πίστη, στοὺς ἱεροῦς κανόνας καὶ στὴν οὐσία καὶ τὸν βασικὸ τύπο τῶν μυστηρίων, ἀλλὰ ζητοῦν νὰ ἔχουν τὴν δική τους ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ καὶ τὰ δικά τους ἄμφια, ὅπως τιάρα ἀντὶ βυζαντινὴ μίτρα ἤ πάλλιον ἀντὶ ὠμοφορίου (βλ. ἐπιπλέον καὶ στὰ ἄμφια Sarum), μποροῦμε νὰ τοὺς ἀρνηθοῦμε νὰ μετέχουν τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας; 

Γιατὶ ὅμως ἡ προσπάθεια στηρίζεται ἀπό τὴν Ρωσία καὶ τὴν Αντιόχεια, ἀλλὰ δὲν ὑπάρχει ἀνταπόκριση ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο; Ἐὰν λάβουμε ὑπόψιν μας ὅτι στὶς μέρες μας αὐτὸ προωθεῖ τὴν ἔνωση μὲ τὸ Βατικανό (προπορεύεται πολὺ μπροστὰ ἀπὸ ὅλες τὶς ἄλλες αὐτοκέφαλες ἐκκλησίες σὲ αὐτό), καὶ ὄχι μόνο, τότε ἄν δέχεται τοὺς Δυτικοὺς ὅπως εἶναι, μὲ τὸ πρωτεῖο καὶ τὸ Filioque, τότε πὼς θὰ ἐπιδιώξει καὶ θὰ προωθήσει τὴν εἰσδοχὴ Δυτικῶν στὴν Ἐκκλησία, οἱ ὁποίοι ἀπαρνοῦνται τὸ Filioque καὶ ἀποστρέφονται τὰ πρωτεία ἐξουσίας, σὰν τοῦ Πάπα, καὶ ἔτσι ὑποδεικνύουν τὴν γνήσια ὁδὸ ἐπιστροφῆς στὴν Ὀρθοδοξία καὶ γίνονται παράδειγμα σὲ αὐτή, ἐκθέτοντας ὅλη τὴν κίνηση τοῦ Οἰκουμενισμοῦ; Καὶ βέβαια ὅλους αὐτοῦς ποὺ θέλουν νὰ ἐπιστρέψουν ἀπὸ τὴν κανονική, παραδοσιακὴ καὶ σωτήρια ὁδὸ στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, πολὺ μποροῦν νὰ τοὺς βλάψουν ὅλες αὐτὲς οἱ ὑποχωρήσεις στὴν πίστη πρὸς τοὺς μὴ Ὀρθοδόξους ἀπὸ τοὺς θιασώτες τῆς σύγχρονης οἰκουμενικῆς κίνησης καὶ προωθητὲς τῆς ἔνωσης ἄνευ ὅρων καὶ προϋποθέσεων, ὅπως τὶς γνωρίζουμε αὐτὲς ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία τῶν τελευταίων δύο χιλιετιῶν, τὶς 7(+2) Οἰκουμενικὲς Συνόδους καὶ τοὺς ἁγίους Πατέρες. Ὅμως ἄν καὶ ὡς πρὸς τὸ ζήτημα αὐτό, δηλαδὴ τοῦ νὰ βοηθήσουμε τοὺς ἄλλους στὴν πίστη μὲ τὴν σωστὴ προβολή της καὶ ὁμολογία της, ἡ ὅλη σημερινὴ κατάσταση παρουσιάζεται νὰ μὴν ὑπόσχεται πολλὰ καὶ νὰ μὴν ἐμπνέει αἰσιοδοξία, ὅμως ἅς μὴν χάνουμε τὴν ἐμπιστοσύνη μας στον Θεό, ὁ ὁποῖος ἀναπληρώνει τὰ ἐλλείποντά μας καὶ δὲν καταισχύνει ὅποιον ἐλπίζει σὲ Αὐτόν. Εἶναι βέβαιο ὅτι ἄν ἔχουμε κοινὴ πίστη, ὅλοι ἔχοντας τὴν ὀρθὴ πίστη, τότε καὶ νὰ ὑπάρχει ἕνας ἐξωτερικὸς πλουραλισμὸς μέσα σὲ κάποια ἐπιτρεπτὰ ὅρια, τὰ ὁποία ἤδη ἐξηγήσαμε παραπάνω, αὐτὸς τότε δὲν θὰ ὁδηγεῖ στὸν κατακερματισμό, ἀλλὰ ἐνῶ θὰ ἔμπλουτίζει τὴν θρησκευτικὴ ἔκφραση καὶ τὴν λατρευτικὴ ζωή, θὰ ἀποτελεῖ παράγοντα θετικὸ γιὰ τὴν ἐνότητα, ὅταν αὐτὴ ἀπορρέει ἀπὸ τὴν κοινὴ πίστη ἐν Χριστῶ. 

5. Πηγὲς.

1. en.wikipedia.org

2. orthodoxwiki.org

3. orthodoxwesternrite.wordpress.com

4. westorthodoxhistory.blogspot.com

5. www.westernorthodox.info

6. anglicanhistory.org/orthodoxy/abramtsov.pdf

7. orthodoxchristianwest.blogspot.com

8. www.westernorthodox.com

9. www.orthodoxwest.com

10. westernriteorthodoxuk.org.uk

11. www.rwrv.org

12. www.antiochian.org/western-rite

13.oca.org

14. aeof.fr

15. www.allmercifulsavior.com

16. www.eugraph-kovalevsky.fr

17. www.englishorthodoxy.com

http://www.orthodoxia-ellhnismos.gr/2020/05/blog-post_448.html