Πῶς ἔζησα τὸ δρᾶμα τῶν ἀπαγχονισθέντων! Τοῦ Μακαριστοῦ Παπαντώνη Ἐρωτόκριτου

Ὁ ἀπαγχονισμός τῶν τριῶν νέων μαρτύρων, ἤτοι τοῦ Στέλιου Μαυρομμάτη, Ἀνδρέα Παναγίδη καὶ Μιχαὴλ Κουτσύφτα, ἔγινε μετὰ τὸ μεσονύκτιον τῆς 20ῆς πρὸς τὴν 21ην Σεπτεμβρίου 1956, ἕνα μῆνα σχεδὸν μετά τον ἄπαγχονισμόν τοῦ Ζάκου. Χαριλάου καὶ Πατάτσου. 

Μετὰ τὴν ἐπιστροφήν μου ἔκ τῶν Φυλακῶν, ὕστερα ἄπό τὴν ἔκτέλεσίν των, καὶ ἄφού συνῆλθα ὀλίγον ἄπό το νυκτερινὸν ἐκεῖνο δρᾶμα, ἄλλά κατεχύμενος εἰσέτι ἄπό ἄγανάκτησίν διὰ τὸ ἔπαναληφθέν διὰ τρίτην κατὰ συνέχειαν φορὰν ἄνοσιούργημά τῶν "Ἄγγλων, ἔγραψα σχετικὸν σημείωμα, τὸ ὅποιον θὰ παραθέσω ἐνταῦθα μετὰ τὴν σκιαγράφησιν τῶν τριῶν μαρτύρων. 

Ὁ Μαυρομμάτης ἤτο πολύ αἰσθηματικὸς τύπος, ἀλλά δραστήριος καὶ ἐνεργητικὸς καὶ γεμᾶτος πατριωτικὸν ἔνθουσιασμόν. Ἤτο πολὺ μεγαλόψυχος καὶ ἐδείκνυε συμπάθειαν πρὸς ὅλους, καὶ πρὸς ἐκείνους ἀκόμη ποῦ ἔκαμαν ἀποκαλύψεις. Δὲν φταίει, μοῦ ἔλεγε γιὰ κάποιον συγκρατούμενόν του ποῦ τὸν συναντοῦσε στὴν αὐλὴ ὅταν τοὺς ἔβγαζαν γιὰ λίγο νὰ ξεμουδιάσουν. Τὰς ἀποκαλύψεις ποῦ ἔκαμε ὕστερα ἄπό φρικτὰ βασανιστήρια τὲς ἔκαμαν καὶ ἄλλοι, καὶ προσπαθοῦσε νὰ τὸν ἐμψυχώση καὶ νὰ τοῦ δώση θάρρος, παρ' ὅλον ποῦ αὐτὸς τοῦ ἔλεγε, φτύσε μου, Στέλιο, γιατί δὲν ἀξίζω. 

Μὲ συγκρατημένο παράπονο μοῦ λέγει: 

Γι' αὐτὸ ποῦ μὲ κατεδίκασαν δὲν ἔχουν μαρτυρίες, ἀλλά ἐβασίσθησάν εἰς τὴν Ἰντέλλιτζενς Σέρβις, δηλ. σὲ πληροφορίες ποῦ εἶχαν ἀπό προδότας. Λόγου γενομένου περι προδοτῶν θὰ ἀναφέρω περίπτωσιν προδότου, ποῦ μετενόησε καὶ ἔκλαυσε πικρῶς διὰ νὰ καταδειχθῇ ὄτι μερικοὶ ἀπ' αὐτοὺς μετενόησαν, ἀλλά μέσα εἰς τὴν κατάστασιν καί τὴν σύγχυσιν ποῦ ἐπικρατοῦσε ἰδίως τὸ τελευταῑον ἔτος τοῦ ἀγῶνος κανένας δὲν μποροῦσε νὰ τοὺς ἔχη ἐμπιστοσύνήν. Μὲ ἐπῆραν εἰς τὸ 57 Νοσοκομεϊον μιὰ μέρα, γιατί κάποιος ἤθελε νὰ ἔξομολογηθή. Ἐξωμολόγησά τον ἄνθρωπον καὶ εἰδα ὅτι ἡ μετάνοια τοῦ ἦτο εἰλικρινὴς καὶ τὴν ἄλλην ἡμέραν πῆγα νὰ τὸν κοινωνήσω. Εἰς τὴν εἴσοδον ὁ φρουρός, ποῦ ἦτο δικός μας, μοῦ λέγει: 

-Ποῦ πᾶς, πάτερ. 

Θὰ κοινωνήσω τὸν (τάδε), τοῦ λέγω. 

-Πίσω, πάτερ. μοῦ λέγει, αὐτὸς εἶναι ὁ μεγαλύτερος προδότης. 

Μετενόησε, τοῦ λέγω, καὶ ἔλα μαζί μου νὰ δῇς. 

Μὲ ἠκολούθησέ καὶ παρηκολούθησε τὴν σκηνὴν ἀπό μικρὰν ἀπόστασιν. Ὅταν ἔφευγα, μοῦ λέγει, πράγματι μετενόησε καὶ καλὰ ἔκαμες. γιατί εἶδε πῶς μόλις μὲ ἀντίκρυσε.τά μάτια του ἔτρεχαν σὰν βρῦσες. 

21 Σεπτεμβρίου 1956, ὥρα 9 π.μ. 

Σήμερα τὸν κάθε Ἄγγλο στὴν Κύπρο τὸν κυνηγᾶ τὸ φάσμα τῆς Ἐλευθερίας, καὶ εἶναι τρελλὸς ἀπό τον φόβο του μέχρι σημείου, ποῦ νὰ φοβᾶται καὶ αὐτοὺς τοὺς νεκρούς. Αὐτὸ εἶδα σήμερα. Ἄπὸ τὸν ἱερὸν χῶρον. ποῦ ἔκειντο τὰ φέρετρα τῶν τριῶν μαρτύρων, ὁ Ἄγγλος φρουρὸς σημαδεύει μὲ τὸ ὅπλο του εἰς κάθε ἄνοιγμα τῆς εἰσόδου, σὰν νὰ ἐπρόκειτο νὰ γίνη ἔφοδος πρὸς αὐτά. Οἱ ἄνθρωποι, ποῦ μὲ ὠδήγησαν στὰς τρεῖς παρὰ εἴκοσι στὸ σπίτι μου. εἶχαν διαρκῶς προτεταμένα τὰ περίστροφα, καὶ ὅταν τὸ αὐτοκίνητον σταμάτησε διὰ νὰ κατέβω, πετάχτηκαν ἔξω καὶ ἐκοίταζαν δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ κρατοῦντες προτεταμένα τὰ ὅπλα των ὤς εἰς μάχην μὲ ἀόρατον ἔχθρόν. 

Σ' αὐτὴν τὴν θέση βρίσκονται σήμερα οἱ Ἄγγλοι στὴν Κύπρο, ἐν ἀντιθέσει πρὸς ἐκείνους ποῦ κρεμοῦν, ποῦ γεμᾶτοι πίστιν εἰς τὸν Θεόν, πρόθυμοι καὶ μὲ τελείαν αὐταπάρνησιν διὰ τὴν Ἔλευθερίαν προχωροῦν πρὸς τὴν ἀγχόνην, ἄδοντες καὶ ζητωκραυγάζοντες. ἐνῷ οἱ γύρω των κρατούμενοι φωνάζουν μὲ ὅλην τους τὴν δύναμιν. θάρρος, παιδιά. Δὲν βρίσκω καμμίαν, ἔστω καὶ τὴν ἐλαχίστην, διαφορὰν τῶν σημερινῶν μαρτύρων τῆς Ἐλευθερίας ἀπό ἐκείνους τοῦ Εἰκοσιένα καὶ ὁποιασδήποτε ἄλλης ἐποχῆς. Γενναιότης ψυχῆς καὶ μεγαλοψυχία ἀφάνταστος. Συγχωροῦμεν, λέγουν οἱ μάρτυρες, καὶ τοὺς δημίους μας, ἀλλά καὶ ἐκείνους ποῦ κυβερνοῦν, διότι πιθανὸν ἔτσι νὰ εἶναι ἠ ἰδέα τους. 

Εὐχόμεθά ὅμως στὸν Κυπριακὸ Λαὸ νὰ συνέχιση τὸν ἀγῶνα. Κοντὰ τοὺς εἶσαι ἕτοιμος διὰ κάθε θυσίαν. Μὲ συγχαίρουν, ὅταν μὲ τὰ ἄλλα ἐμψυχωτικά μου τελευταῖα λόγια δηλῶ ὅτι τοὺς ζηλεύω καὶ εἶμαι ἕτοιμος νὰ ἀποθάνω μαζί των. 

Μέσα μου ἔμακάριζά ἐκείνους ποὺ ἐγέννησάν τέτοιους γενναίους μάρτυρες. 'Ἐσκεπτόμουν μέσα στὸ κελλὶ τῆς φυλακῆς στὸ διάστημα τῆς ἀγωνίας πρὸ του ἀπαγχονισμοῦ των κ' ἔλεγα: Πόσον κουτοὶ καὶ ἀνόητοι εἶναι οἱ Ἄγγλοι! 

Ἀγωνίζονται νὰ μᾶς κλείσουν τὰ μάτια γιὰ νὰ μὴ βλέπωμε τὸ φὼς τῆς Ἐλευθερίας. Εἶναι σχεδὸν μεσάνυχτα καὶ τὸ φεγγάρι μεσούρανα σκεπάζεται γιὰ λίγο ἀπό βιαστικὰ σύννεφα. Στέκω στὴν πόρτα τοῦ κελλιοῦ καὶ παρακολουθῶ τὸ δρᾶμα, τῆς ἀποψινῆς νύχτας. Διαρκῶς θούρια καὶ ἐμβατήρια ἀκούονται ἀπό τοὺς τρεῖς μάρτυρες. Ζητωκραυγαὶ οὐρανομήκεις ἀπό τοὺς παρακάτω φυλακισμένους ἀγωνιστάς. 

Συνθηματικὰ ἐπαναλαμβάνουν κατὰ διαστήματα τῶν τριῶν μαρτύρων τὰ ὀνόματα, Μαυ-ρο-μμά-της, Κου-τσυ-φτάς, Πα-να-γί-δης, Μα-κάρι-ος, Δι-γε-νής, Ε-Ὁ-Κ-Ἄ, σὰν νὰ εὑρίσκεσαι μέσα σὲ ἐθνικήν μυσταγωγίαν, ποῦ δὲν μπορεῖ καμμιὰ ἄλλη νὰ τὴν ξεπεράση, καὶ ὅμως ὁ Ἄγγλος φρουρός, ποῦ βρίσκεται στὴν στέγη τῆς ἀγχόνης, εἰρωνευόμενος ἀηδέστατα καὶ μὲ παραφθορὰν λέγει: Ζήτω ὁ Γρίβας. Μὲ πιάνει ἀγανάκτησις, καὶ εἶμαι ὀ μόνος ποῦ ἀκούω τὰ λόγια του, καὶ πρὸς στιγμὴ μοῦ ἔρχονται στὰ χείλη τὰ λόγια τοϋ Ὀμηρικοὺ στίχου «ἔσσεται ἦμαρ». Τὰ ἐθνικὰ τραγούδια διαδέχονται τὰ θρησκευτικὰ τροπάρια. Στὶς δώδεκα ἡ ὥρα μεσάνυκτα ψάλλουν τὸ «Τῇ Ὑπερμάχω» καὶ ἔπειτα ἐπικρατεῖ ἡσυχία, γιατί πρόκειται νὰ ἄλλάξή ἢ σκηνὴ διὰ τὴν τελευταίαν φάσιν τοῦ δράματος. 

Στὴν μία παρὰ τέταρτον ἀκριβῶς ἀκούω βιαστικὰ τὰ βήματα τῶν δημίων. Βιάζονται πολύ. Ἀκούω τον Παναγίδην νὰ φωνάζη μὲ ὅλην του τὴν δύναμιν: Ἠρτασιμ' παιδιά, καὶ ἀρχίζουν τὸν Ἔθνικὸν Ὕμνον. Ὁ φρουρὸς μοῦ ἔκλεισε τὴν πύρτα, ἀλλά ἡ σιγὴ τῆς νύχτας μὲ βοηθῇ νὰ ἀκούω, καὶ παρακολουθῶ νοερὰ ὅλες τὲς κινήσεις στὸ μέρος τῆς ἀγχόνης. Γονατίζω, κάμνω τὸν σταυρό μου καὶ παρακαλῶ τὸν Θεὸ νὰ ἐνισχύση τοὺς μάρτυρας. Ἐπαναλαμβάνεται ὁ Ἐθνικὸς "Ὕμνος σὰν ἀπό πνιγμένες φωνές, διότι μπαίνουν στὸ μέρος τῆς ἀγχόνης, ἀκούω μιὰ δυνατὴ φωνή, ''γειά σας, παιδιά, ζήτω ἡ Ἐλευθερία'', καὶ μετὰ δὲν διακρίνω ἄλλο, γιατί θὰ τοὺς εἶχαν καλύψη τὴν κεφαλὴ μὲ τὸ μαῦρο ροῦχο γιὰ νὰ τοὺς βάλουν τὸ σχοινὶ τῆς ἀγχόνης στὸν λαιμό. 

Σὲ δυό-τρία λεπτὰ ἕνας κρότος δυνατὸς ἀκούεται στὸ πέσιμο τοῦ πατώματος τῆς ἀγχόνης καὶ μὲ τὴν φαντασία μου βλέπω αἰωρούμενα τὰ σώματα τῶν τριῶν μαρτύρων στὴν ἀγχόνην. Ἕνα σφύριγμα ἀέρος ἤκουσα σὰν ἐκεῖνο ποῦ βγαίνει ἀπό φουσκωμένο ἀσκό. καὶ ὅλα ἐτελείωσαν. Σηκώθηκα καὶ περπατοῦσα μέσα στὸ κελλί, ἤθελα νὰ βγῶ ἔξω, γιατί σὰν νὰ πνιγόμουνα, μὰ ὁ φρουρὸς ἀπ' ἔξω κρατοῦσε κλειστὴ τὴν πόρτα, ἐνῷ ὁ ἄλλος μέσα ἦτο ξαπλωμένος καὶ ἔκαμνε πῶς διάβαζε, σὰν νὰ μὴ πρόσεχε τὴν ταραχή μου. Εἶμαι ἕτοιμος καὶ περιμένω νὰ μὲ καλέσουν, ἀφού στὸ μεταξὺ μισάνοιξαν λίγο τὴν πόρτα. Στὴν μίαν καὶ τέταρτον μὲ ὠδήγησάν κοντὰ στὰ τρία φέρετρα. Κρατῶ ἀναμμένα τρία κεριὰ καὶ ἀγωνίζομαι νὰ συγκεντρωθῶ γιὰ νὰ διαβάσω τὰς σχετικὰς εὐχάς ὑπὲρ ἀναπαύσεως τῶν ψυχῶν τῶν τριῶν νέων ἐθνομαρτύρων. Ἕνα δροσερὸ ἀεράκι φυσάει στὰ φέρετρα τῶν μαρτύρων, παίζει μὲ τὸ φὼς τῶν κεριῶν καὶ γιὰ μιὰ στιγμὴ θέλει νὰ μοῦ τὰ σβήση καὶ νὰ μείνω στὴν μέση, μὰ τὸ φὼς παίρνει πάλι δύναμη, σὰν ἀπό τὸ φὼς τῆς Ἐλευθερίας, ποῦ ἑνώνεται μὲ τὲς ψυχὲς τῶν μαρτύρων, ποῦ ἐλεύθερες φτερουγίζουν ἀπάνωθέ μου, καὶ μὲ βοηθεῖ νὰ ἀποτελειώσω καὶ αὐτὸ τὸ ὕστατό μου καθῆκον πρὸς τοὺς μάρτυρας. 

Ἀσπάζομαι τὲς γαλήνιες τώρα μορφές των. ποῦ φωτίζονται ἀπό τὸ φὼς τῶν τριῶν κεριῶν, ποῦ σκύβοντας τὰ πλησιάζω στὰ πρόσωπά των. καὶ στὸν λαιμό τους. ποῦ φαίνεται καθαρὰ ἢ μαυράδα ποῦ ἄφησε τὸ σχοινὶ τῆς ἀγχόνης, κρέμεται ἀπό ἕνας μικρὸς σταυρός. 

Αἰωνία των ἢ μνήμη. 

πηγή 

https://proskynitis.blogspot.com/2025/03/blog-post_26.html