Ἐπιστολή [244] τοῦ Ἀγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου στη ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ.

Αν δεν είναι περιττό να προτρέψω σε εργασία αυτόν που εργάζεται· δε θα διστάσω, για χάρη της κοινής ασφάλειας, να ενισχύσω την προθυμία σου, όσο μπορώ. δε θα προσθέσω κάποια ακόμα ή κάποια ξένα παραγγέλματα, αλλά θα υπενθυμίσω αυτά που πολλές φορές σου έχω πει και που η εκτέλεσή τους είναι συνήθης για σένα. Κι αυτά είναι τα εξής· να ανεβάζεις την ψυχή πάνω από τα λυπηρά με την ενασχόληση σου με τα υψηλότερα· ν’ απομακρύνεις από τη σκέψη σου καθετί που είναι ξένο από την αρετή και ανάξιο της κρίσης σου· να την παρακίνησης σύντομα στην ευσέβεια και σε κάθε κοσμιότητα· να οξύνεις το νου σου, ώστε να μη δέχεται μήτε να εγκολπώνεται κάτι χωρίς εξέταση· να δυναμώνεις την φρόνηση σου σε κάθε περίσταση και με κάθε τρόπο με την αναστροφή σου με τις υποθήκες των οσίων που έφυγαν· να προτάσεις σε κάθε έχθρα και φιλιά τη δικαιοσύνη σε δικούς σου και ξένους, να έχεις συντροφιά σου παντοτινή τη σωφροσύνη, ριζωμένη γνήσια στην ψυχή κι αμετάθετα στερεωμένη σ’ αυτή· να μη μεταβάλεις τη διαγωγή σου ανάλογα με τις ανωμαλίες και τις μεταβολές της ζωής. Ούτε στην περίπτωση πλούτου είναι ασφαλές να μεγαλοφρονείς. Γι’ αυτό, το άριστο είναι στα ευχάριστα να ασκείς την εγκράτεια, στα λυπηρά την καρτέρια, να λησμονείς τα παλαιά πλούτη σου, να ζητείς την αυτάρκεια, να ικανοποιείσαι με ό,τι σου δίνουν, να ελπίζεις το καλύτερο, να υποφέρεις ήρεμα την αρρώστια, να μην μεμψιμοιρείς για τίποτα, να μην αγανακτείς. Αλλά να ευχαριστείς την πρόνοια, όπως σου εκδηλώνεται, να κρύβεις τις αιτίες αυτών που συμβαίνουν, αλλά να μην αμελείς ό,τι είναι άξιο για σένα, και σ’ αυτό αποβλέποντας να σκέφτεσαι προτού φανερώσεις ό,τι έχεις να πεις και προτού πράξεις ότι έχεις να πράξεις. Έτσι δεν θα μετανιώσεις για ό,τι πεις και ό,τι πράξεις. Μη θεωρείς ευσχημοσύνη τα εξωτερικά φορέματα.
Να πιστεύεις ότι πλούτος γνήσιος και βεβαίως είναι η ολιγάρκεια. Ο σταθερός πλούτος δεν είναι να έχεις πολλά, αλλά το να μην έχεις ανάγκη από πολλά· γιατί αυτό εξαρτάται από σένα, το άλλο από εξωτερικά γεγονότα. Να κυβερνά τον τρόπο σου η επιείκεια, το χαρακτήρα σου η αταραξία, τη γλώσσα σου η ολιγολογία. Μαζί με αυτά, να στολίζεις την κεφαλή σου με ένα κάλυμμα, τα φρύδια κατεβάζοντάς τα, τα μάτια με ένα σύντομο και κόσμιο βλέμμα, το στόμα με το ν’ αποφεύγει να λέει όποια απρέπεια, τ’ αυτιά ανοίγοντάς τα μόνο στους αξιόλογους ανθρώπους, κι όλο το πρόσωπο με το ωραίο κοκκίνισμα της ντροπής. Σε κάθε περίπτωση και με κάθε τρόπο να φυλάγεις τον εαυτό σου καθαρό, ανέγγιχτο, σαν πολύτιμο κειμήλιο. Ο στολισμός που ταιριάζει στις γυναίκες είναι η σεμνότητα, η σταθερότητα, η σωφροσύνη. Τρυφή σου να θεωρείς άριστη μαζί κι ευκολότατη, την απέριττη τροφή. Αυτή είναι κι από μόνη της αξιέπαινη και προτιμότερη για τη ζωή της σωφροσύνης, άριστη για την υγεία, και την εφαρμογή του μέτρου σε όλα κι όχι ανώφελη στην άλλη κατάρτιση και την παιδεία.

***

ΣΜΔ΄. ΒΑΣΙΛΙΣΣΗι

Εἰ μὴ περιττὸν τὴν πονοῦσαν ἐγεῖραι πρὸς πόνους, οὐκ ὀκνήσω, τῆς κοινῆς ἕνεκεν ἀσφαλείας, ὅπως ἂν δύνωμαι, τὴν σὴν ἐπιρρῶσαι προθυμίαν οὐ κατὰ προσθήκην ἑτέρων τινῶν ἢ ξένων, ἀλλὰ πρὸς ὑπόμνησιν τῶν ἡμῖν τε πολλάκις εἰρημένων καὶ σοὶ συνήθως ἐκπονουμένων. Ταῦτα δέ ἐστιν· ἄγειν τὴν ψυχὴν τῶν λυπηρῶν ἀνωτέραν τῇ περὶ τὰ κράτιστα διατριβῇ, ἀποκρίνειν τῆς διανοίας πᾶν ὅσον ἀρετῆς ἀλλότριον καὶ τῆς σῆς ἀνάξιον γνώμης, συντείνειν ἑαυτὴν πρὸς εὐσέβειαν καὶ πᾶσαν εὐκοσμίαν, λεπτύνειν τὸν νοῦν εἰς τὸ μηδὲν μήτε δέχεσθαι μήτε φρονεῖν ἀνεξέταστον, κρατύνειν τὴν φρόνησιν κατὰ πάντα καιρὸν καὶ πάντα τρόπον τῷ προσομιλεῖν ἀεὶ ταῖς τῶν προλαβόντων ὑποθήκαις ὁσίων, προτάττειν πάσης ἀπεχθείας καὶ φιλίας τὴν πρὸς τοὺς οἰκείους καὶ ξένους δικαιοσύνην, σύνοικον ἔχειν καὶ συνόμιλον πάντοτε τὴν σωφροσύνην ἐρριζωμένην εἰλικρινῶς τῇ ψυχῇ καὶ παγίως ἱδρυμένην, μὴ συμμεταβάλλειν τὸν τρόπον ταῖς ἀνωμαλίαις τοῦ βίου καὶ μεταβολαῖς· οὔτε γὰρ ἐν πενίᾳ τὸ φρόνημα τοῦ βίου συστέλλειν εὐπρεπές, οὔτε ἐν περιουσίᾳ μέγα φρονεῖν ἀσφαλές, διὸ δὴ κράτιστον ἀσκεῖν ἐν μὲν τοῖς τέρπουσι τὴν ἐγκράτειαν, ἐν δὲ τοῖς λυπηροῖς τὴν καρτερίαν· ἀμνημονεῖν τῆς παλαιᾶς περιουσίας, αἰτεῖν τὴν αὐτάρκειαν, στέργειν τὸ διδόμενον, ἐλπίζειν τὸ βέλτιον, καὶ φέρειν πράως τὴν τοῦ σώματος ἀρρωστίαν, ἐπὶ μηδενὶ μεμψιμοιρεῖν, μηδὲ σχετλιάζειν, ἀλλ' εὐχάριστον εἶναι περὶ τὴν Πρόνοιαν, ὅση τις εἴη, καὶ κρύπτειν πολλάκις τὰς αἰτίας τῶν γινομένων, ἀλλ' οὐκ ἀμελεῖν τοῦ πρὸς ἀξίαν πρὸς ἣν ἀποδιδοῦσα λογίζου πρὶν ἐξειπεῖν τὸ λεκτέον καὶ πρὸ τοῦ πρᾶξαι τὸ πρακτέον· οὕτω γὰρ δὴ ἔσται σοι πᾶν τὸ ῥηθὲν ἢ πραχθὲν ἀμεταμέλητον. Εὐσχημονεῖν ἡγοῦ μὴ τοῖς ἔξωθεν προκαλύμμασιν, ἀλλὰ τοῖς τῆς ψυχῆς πλεονεκτήμασιν. Πλοῦτον νόμιζε γνήσιον καὶ βέβαιον τὴν ὀλιγόδειαν· οὐ γὰρ ἐν τῷ πολλὰ κεκτῆσθαι τὸ πλουτεῖν ἐστι βεβαίως, ἀλλὰ τῷ μὴ πολλῶν δεῖσθαι· τὸ μὲν γὰρ ἐπὶ σοί, τὸ δὲ τῶν ἔξωθεν.Ῥύθμιζε τὸν μὲν τρόπον ἐπιεικείᾳ, τὸ δὲ ἦθος ἀταραξίᾳ, τὴν δὲ γλῶσσαν βραχυ-λογίᾳ. Διὰ δὲ τούτων κόσμει τὴν μὲν κεφαλὴν τῷ σκέπειν, τὰς δὲ ὀφρῦς τῷ κατεσταλμένας ἔχειν, τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς τῷ συννεύειν καὶ κοσμίως βλέπειν, τὸ δὲ στόμα τῷ μηδὲν ἀπρεπῶς λαλεῖν, τὰ δὲ ὦτα τῷ μόνον τοῖς σπουδαίοις ὑπέχειν, σύμπαν δὲ τὸ πρόσωπον τῷ ἐξ αἰδοῦς χρώματι.Ἐν πᾶσι δὲ καὶ διὰ πάντων φύλασσε σεαυτὴν ἀμόλυντον, ὥσπερ τι κειμήλιον ἄψαυστον. Κόσμος γὰρ οἰκεῖος καὶ πρέπων γυναιξί, σεμνότης, εὐστάθεια, σωφροσύνη.Τρυφὴν νόμιζε καλλίστην ὁμοῦ καὶ ῥᾴστην τὴν χρειώδη τροφήν· αὕτη γὰρ καὶ καθ' ἑαυτὴν ἐπαινετὴ καὶ πρὸς τὸν ἐν σωφροσύνῃ βίον αἱρετὴ καὶ πρὸς ὑγίειαν ἀρίστη, καὶ συμμετρίαν καὶ τὴν ἄλλην εὐκοσμίαν καὶ παιδείαν οὐκ ἀνόνητος.

https://wra9.blogspot.com/2019/12/244.html