Ἡ ἀκολουθία τῆς Θείας Μεταλήψεως καὶ Εὐχαριστίας

Στὸ « Ἱερατικὸν» λειτουργικὸν βιβλίον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας καθὼς καὶ στὸ «Ὡρολόγιον τὸ Μέγα» ὑπάρχει μιὰ ἀκολουθία ἐπιλεγομένη «Ἀκολουθία τῆς Θείας Μεταλήψεως». Πρόκειται γιὰ μιὰ ἐκτενὴ ἀκολουθία ποὺ διαβάζεται ὄχι μόνον ἀπὸ τὸν ἱερέα ποὺ πρόκειται νὰ ἱερουργήσει τὰ Ἄχραντα Μυστήρια ἀλλὰ καὶ ἀπὸ κάθε Ὀρθόδοξο πιστὸ ποὺ ἐπιθυμεῖ νὰ μεταλάβει τοῦ Σώματος καὶ τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἀκολουθία αὐτὴ ἐμφανῶς προέρχεται ἀπὸ τὴ μοναστικὴ παράδοση.

Μὲ τὴν ἀνάγνωση τῆς Ἀκολουθίας τῆς Θείας Μεταλήψεως γίνεται ἡ πνευματικὴ προετοιμασία κάθε πιστοῦ. Ὁ πιστὸς ὀφείλει πρὶν τὴ μετάληψη τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων νὰ προσευχηθεῖ ἰδιαιτέρως ὄχι γιὰ νὰ ἀποκτήσει τὴν ἀξιότητα γιὰ τὴν προσέλευσή του στὸ ἅγιο Ποτήριο, ὅσο γιὰ τὴ συνειδητοποίηση τῆς ἁμαρτωλότητάς του. Κανεὶς ἐκ τῶν πιστῶν, ποὺ προσέρχονται στὰ Ἄχραντα Μυστήρια, εἴτε πρόκειται περὶ κληρικῶν εἴτε περὶ λαϊκῶν, δὲν εἶναι κατ’ οὐσίαν πανέτοιμος, οὔτε κεκαθαρμένος καὶ ἀπαλλαγμένος ἀπὸ ἁμαρτίες. Γιὰ τὴν συναίσθηση αὐτῆς τῆς ἁμαρτωλότητας σπουδαῖο ρόλο παίζει ἡ πνευματικὴ προετοιμασία τοῦ πιστοῦ πρωτίστως μὲ τὸ μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως-μετανοίας καὶ ἀκολούθως μὲ τὴν ἀδολεσχία καὶ τὴ μελέτη τοῦ Θείου Λόγου, δηλ. μὲ τὴν ἀνάγνωση-μελέτη τῶν Ἁγίων Γραφῶν καὶ τῶν Πατερικῶν συγγραμμάτων. Ὁ πιστὸς ὅταν μελετᾶ καὶ προσπαθεῖ νὰ μιμεῖται τὰ ὅσα διαβάζει τότε μέσα στὴν ψυχή του ἀρχίζει νὰ αὐξάνει ὁ πόθος γιὰ τὴν ἕνωσή του μὲ τὸ Θεὸ καὶ τοὺς Ἁγίους Του. Ἔτσι καὶ τὰ κείμενα ποὺ περιλαμβάνονται στὴν ἀκολουθία τῆς Θείας Μεταλήψεως χαρακτηρίζονται λίαν κατανυκτικὰ καὶ φέρνουν τὴν ψυχὴ στὴ μετάνοια καὶ στὴ συντριβή.

Ἡ Ἀκολουθία τῆς Θείας Μεταλήψεως χωρίζεται σὲ τρία μέρη:

Α. Τὸ πρῶτο μέρος τῆς Ἀκολουθίας διαβάζεται ἀποβραδὶς κατὰ τὴν ἀκολουθία τοῦ Μικροῦ Ἀποδείπνου. Μετὰ τὴν ἀνάγνωση τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως («Πιστεύω εἰς ἕναν Θεόν…») διαβάζεται μὲ κατάνυξη ὁ κανόνας τῆς Ἀκολουθίας τῆς Θείας Μεταλήψεως ποὺ ἔχει ἀκροστιχίδα κατ’ ἀλφάβητον, δηλ. κάθε τροπάριο τοῦ κανόνα ἀρχίζει μὲ ἕνα ἀπὸ τὰ γράμματα τοῦ ἑλληνικοῦ ἀλφαβήτου, δηλ. τὰ τροπάρια ξεκινοῦν ἀπὸ τὸ γράμμα Α καὶ καταλήγουν στὸ γράμμα Ω, ἐν συνόλῳ 24 τροπάρια, ὅσα καὶ τὰ γράμματα τοῦ ἀλφαβήτου. Ὁ κανόνας εἶναι ποίημα τοῦ ὑμνογράφου Θεογνώστου καὶ ψάλλεται σὲ ἦχο β’. Ἡ α’ ὠδὴ ἔχει ὡς εἱρμό της τό: «Δεῦτε λαοί». Ἀφοῦ τελειώσει ἡ ψαλμωδία ἤ ἡ ἀνάγνωση τοῦ κανόνα συνεχίζει τὸ Μικρὸν Ἀπόδειπνον μὲ τό: «Ἄξιον ἐστιν…», τὸ Τρισάγιον καὶ τὰ ὑπόλοιπα τοῦ Ἀποδείπνου.

Β. Τὸ δεύτερο μέρος τῆς Ἀκολουθίας διαβάζεται τὴν ἑπομένη ἡμέρα, δηλ. τὴν κυριώνυμο, κατὰ τὴν ὁποῖα θὰ γίνει ἡ θεία Μετάληψη. Μετὰ τὴ συνήθη ἑωθινὴ ἀκολουθία, δηλ. εἴτε τὴν κατ’ ἰδίαν προσευχὴ κάθε πιστοῦ εἴτε τὴν ἀκολουθία ποὺ γίνεται στὸ ναό, ἀφοῦ πρῶτα διαβασθεῖ τὸ Τρισάγιον, 12 Κύριε ἐλέησον, Δόξα, Καὶ νῦν. Δεῦτε προσκυνήσωμεν (3 φορές) ἀναγινώσκονται 3 ψαλμοί, ὁ 22ος, ὁ 23ος καὶ ὁ 115ος ψαλμός. Δόξα, Καὶ νῦν. Ἀλληλούϊα, ἀλληλούϊα, ἀλληλούϊα. Δόξα σοι, ὁ Θεός (3 φορές). Κύριε, ἐλέησον (3 φορές) καὶ ἀκολούθως τὰ τρία κατανυκτικὰ τροπάρια: α) Τὰς ἀνομίας μου πάριδε…, β) Δόξα. Εἰς τὴν μετάληψιν τῶν ἁγιασμάτων σου…, γ) Καὶ νῦν. Πολλὰ τὰ πλήθη τῶν ἐμῶν. Τὴν Ἁγία καὶ Μεγάλη Πέμπτη ἀναγινώσκουμε τὸ τροπάριον: Ὅτε οἱ ἔνδοξοι μαθηταί… Κύριε, ἐλέησον (40 φορές). Συνήθως οἱ ἀσκούντες πνευματικὰ γυμνάσματα κάνουν καὶ ἐδαφιαῖες μετάνοιες ὅσες ὁρίζει ὁ πνευματικὸς ἐξομολόγος τους. Ἔπειτα μετὰ πάσης κατανύξεως λέγονται οἱ ἱκετήριες εὐχές. Πρῶτα διαβάζονται οἱ Διδακτικοὶ Στίχοι περὶ τοῦ πῶς δεῖ προσέρχεσθαι τοῖς ἀχράντοις μυστηρίοις: Μέλλων φαγεῖν, ἄνθρωπε, Σῶμα Δεσπότου…, Πρὸ τοῦ μετασχεῖν τῆς φρικώδους θυσίας…

Ἐν συνεχείᾳ λέγονται οἱ ἀκόλουθες εὐχές:

Α) Εὐχὴ τοῦ Μεγάλου Βασιλείου: «Δέσποτα Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, …».

Β) Εὐχὴ τοῦ Μεγάλου Βασιλείου: «Οἶδα, Κύριε, ὅτι ἀναξίως μεταλαμβάνω…».

Γ) Εὐχὴ τοῦ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου: «Κύριε ὁ Θεός μου, οἶδα ὅτι οὐκ εἰμὶ ἄξιος…».

Δ) Εὐχὴ τοῦ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου: «Οὐκ εἰμὶ ἱκανός, Δέσποτα Κύριε, …».

Ε) Εὐχὴ τοῦ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ Θεός μου, ἄνες,…».

ΣΤ) Εὐχὴ τοῦ Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ: «Δέσποτα Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ Θεὸς ἡμῶν…».

Ζ) Εὐχὴ τοῦ Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου: «Ἀπὸ ῥυπαρῶν χειλέων…».

Η) Εὐχὴ τοῦ Συμεὼν τοῦ Μεταφραστοῦ: «Ὁ μόνος καθαρὸς καὶ ἀκήρατος Κύριος…».

Θ) Εὐχὴ τοῦ Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ: «Πρὸ τῶν θυρῶν τοῦ ναοῦ σου παρέστηκα…».

Ἀκολουθοῦν οἱ κάτωθι εὐχές:

1) Πιστεύω, Κύριε, καὶ ὁμολογῶ…

2) Ἰδού, βαδίζω πρὸς θείαν κοινωνίαν…

3) Τοῦ Δείπνου σου τοῦ μυστικοῦ…

4) Θεουργὸν Αἷμα φρῖξον…

5) Ἔθελξας πόθῳ με, Χριστέ…

6) Ἐν ταῖς λαμπρότησι τῶν ἁγίων σου…

7) Δέσποτα φιλάνθρωπε, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ…

Μετὰ προσερχόμαστε στὸ Ἅγιο Ποτήριο μετὰ βαθείας κατανύξεως καὶ φόβου Θεοῦ καὶ μεταλαμβάνουμε τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων.

Γ. Τὸ τρίτο μέρος τῆς Ἀκολουθίας τῆς Θείας Μεταλήψεως διαβάζεται μετὰ τὸ πέρας τῆς Θείας Λειτουργίας, εἴτε στὸ ναὸ εἴτε στὰ σπίτια τῶν εὐλαβῶν πιστῶν. Τὸ τρίτο αὐτὸ μέρος φέρει τὴν ὀνομασία: «Εὐχαριστία μετὰ τὴν Θείαν Μετάληψιν».

Ἡ ἀκολουθία ἔχει ὡς ἑξῆς: Πρῶτα διαβάζονται οἱ Προτρεπτικοὶ Στίχοι: «Ἐπὰν δὲ τύχης τῆς καλῆς μετουσίας…» καὶ ἀκολούθως οἱ εὐχαριστήριες εὐχές.

Α) Ἀνωνύμου συγγραφέως: «Εὐχαριστῶ σοι, Κύριε, …».

Β) Εὐχὴ τοῦ Μεγάλου Βασιλείου: «Δέσποτα Χριστὲ ὁ Θεός…».

Γ) Εὐχὴ τοῦ Συμεὼν τοῦ Μεταφραστοῦ: «Ὁ δοὺς τροφήν μοι σάρκα σὴν ἑκουσίως…».

Δ) Ἀνωνύμου συγγραφέως: «Τὸ Σῶμά σου τὸ ἅγιον, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ…».

Ε) Ἀνωνύμου συγγραφέως εἰς τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον: «Παναγία Δέσποινα Θεοτόκε, τὸ φῶς…».

Ἀκολουθεῖ ὁ στίχος: «Ὅτι εὐλογημένη καὶ δεδοξασμένη…» (3 φορές). Ὁ ἱερέας ἐπιλέγει τό: «Νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, Δέσποτα…». Ἔπειτα λέγεται τὸ Τρισάγιον καὶ ἐν συνεχείᾳ το Ἀπολυτίκιον τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου (ἐφόσον ἐτελέσθη ἡ Θεία Λειτουργία του): «Ἡ τοῦ στόματός σου καθάπερ πυρσός…», Δόξα. «Ἐκ τῶν οὐρανῶν ἐδέξω…», Καὶ νῦν. «Τῆ πρεσβείᾳ, Κύριε, πάντων τῶν Ἁγίων…». Ἐὰν τελεσθεῖ ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, τότε λέγεται τὸ ἀπολυτίκιον τοῦ ἁγίου: «Εἰς πᾶσαν τὴν γὴν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος σου…», Δόξα. «Ὤφθης βάσις ἄσειστος τῆ Ἐκκλησίᾳ», Καὶ νῦν. «Τῆ πρεσβείᾳ, Κύριε, πάντων τῶν Ἁγίων…». Ἐὰν τελεσθεῖ ἡ Προηγιασμένη Λειτουργία τῶν Τιμίων Δώρων, τότε λέγεται τὸ Ἀπολυτίκιον καὶ τὸ κοντάκιον τοῦ ἁγίου τοῦ Ναοῦ καὶ τὸ Θεοτοκίον «Τῆ πρεσβείᾳ, Κύριε, πάντων τῶν Ἁγίων…» (Συνηθίζουν κάποιοι νὰ λέγουν κατὰ τὸ πέρας τῆς Προηγιασμένης Λειτουργίας τὸ Ἀπολυτίκιον τοῦ Ἁγίου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας πάπα Γρηγορίου τοῦ Α’, τοῦ ἐπιλεγομένου Διαλόγου καθότι πιστεύεται ἐκ μερίδος ὅτι ἡ Προηγιασμένη Λειτουργία ἔχει αὐτὸν ὡς συντάκτη της. Αὐτὸ ὅμως ἐκ τῶν πηγῶν δὲν εἶναι ὀρθόν, καθότι ὁ συντάκτης τῆς ἀκολουθίας τῆς Προηγιασμένης Λειτουργίας τυγχάνει ἄγνωστος).

Ἀκολουθεῖ τὸ «Κύριε, ἐλέησον» δώδεκα (12) φορές. Δόξα, Καὶ νῦν. Τὴν τιμιωτέραν. Ἐν ὀνόματι Κυρίου εὐλόγησον, πάτερ (αὐτὸ λέγεται μόνον ὅταν ἡ Εὐχαριστία διαβάζεται στὸ ναὶ καὶ φυσικὰ παρίσταται ὁ ἱερέας), Ὁ Θεὸς οἰκτιρῆσαι ἡμᾶς… καὶ ἐν συνεχείᾳ γίνεται ἡ μικρὰ ἀπόλυσις. Ὁ λαϊκὸς ὅταν ἀναγινώσκει τὴν ἀκολουθία τῆς Εὐχαριστίας κατὰ μόνας εἰς τὸ σπίτι του, δὲν λέγει τὴν ἱερατικὴ ἀπόλυση, ἀλλὰ λέγει πάντοτε, ὅπως καὶ κατὰ τὴν ἔναρξη τό: «Δι’ εὐχῶν τῶν Ἁγίων Πατέρων ἡμῶν…».

Τέλος, πρέπει νὰ σημειώσουμε ὅτι ἡ ὅλη αὐτὴ ἐκτενὴς ἀκολουθία, καίτοι δὲν εἶναι ἐνταγμένη μέσα εἰς τὰ παλαιὰ χειρόγραφα λειτουργικὰ κείμενα καὶ ἰδιαιτέρως κατὰ τὶς Θεῖες Λειτουργίες, ὡστόσο ἡ ἀπὸ πολλῶν ἐτῶν εἰσαγωγή της εἰς τὰ λειτουργικὰ βιβλία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας τὴν κατέστησε ὡς μιὰ πολὺ ἀγαπητὴ ἀκολουθία ὄχι μόνον τῶν μοναχῶν ἀπὸ τὴν παράδοση τῶν ὁποίων καὶ παρελήφθη, ἀλλὰ καὶ μεταξὺ τῶν πιστῶν ποὺ βρίσκουν μεγάλη πνευματικὴ ὠφέλεια κατὰ τὴν προετοιμασία τῆς Θείας Μεταλήψεώς τους. Ὡς ἐκ τούτου ὁ εὐλαβὴς πιστός, κληρικὸς καὶ λαϊκός, ὠφείλει νὰ τὴν ἀναγινώσκει καὶ πρὸ τῆς Θείας Μεταλήψεως καὶ μετὰ ἀπ’ αὐτήν. Ἐπίσης συμπληρωματικὰ θὰ πρέπει νὰ σημειώσουμε ὅτι ὁ μέλλων νὰ ἱερουργήσει τὰ Ἄχραντα Μυστήρια κληρικός, καθὼς καὶ ὁ κάθε λαϊκὸς πιστὸς ὀφείλει νὰ εἶναι καὶ σωματικὰ καθαρός, δηλ. νὰ εἶναι λουσμένος, νὰ μὴν ἔχει νύχια στὰ χέρια του. Μιὰ λεπτομέρεια κι αὐτὴ πολὺ σημαντικὴ γιὰ τὴν ἐν γένει πνευματικὴ καὶ σωματικὴ καθαρότητα τοῦ μεταλαμβάνοντος τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων.

Ὁ ἱερεύς, ποὺ ποτὲ δὲν πρέπει νὰ παραμελεῖ τὴν πνευματική του προετοιμασία γιὰ τὰ Ἄχραντα Μυστήρια, ἐκτὸς τῶν ἀνωτέρω ὀφείλει νὰ ἔχει προετοιμάσει καὶ τὴν Ἁγία Πρόθεσή του μὲ καλὰ πρόσφορα, ζυμωμένα ἀπὸ πνευματικοὺς καὶ ἀγνωιστὲς ἀνθρώπους, μὲ τὸ ἀρίστης ποιότητος κόκκινο κρασί του (ποτὲ δὲν πρέπει νὰ χρησιμοποιεῖται ἐκ μέρους τῶν κληρικῶν λευκὸς οἶνος κατὰ τὴν Θεία Λειτουργία. Πάντοτε ὁ οἶνος πρέπει νὰ ἔχει χρῶμα κόκκινο, γιατὶ τὸ κόκκινο χρῶμα συμβολίζει τὸ ρεῦσαν αἷμα τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ κατὰ τὴ Σταύρωσή Του). Ἐπίσης ὀφείλει ὁ ἱερέας νὰ προετοιμάζει τὰ τῆς Ἁγίας Τραπέζης, ὅσον ἀφορᾶ τὸ μέρος τῆς εὐπρεπείας της, νὰ ἔχει τὸ καλὸ θυμίαμα, νὰ προετοιμασθεῖ γιὰ τὸ τυπικὸ μέρος τῆς Ἀκολουθίας, νὰ ἔχει μελετήσει τὸ Ἀποστολικὸ καὶ Εὐαγγελικὸ ἀνάγνωσμα καὶ φυσικὰ νὰ μὴν ξεχάσει νὰ προετοιμάσει δύο-τρία λόγια ὡς κήρυγμα γιὰ τοὺς πιστούς του. Ὅλη ἡ ἀνωτέρω πνευματικὴ προετοιμασία ἐκ μέρους τοῦ κληρικοῦ τὸν καθιστᾶ ἄξιο ἱερουργὸ τῶν Μυστηρίων τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ γνήσιο μαθητή Του.

http://www.orthmad.gr/faq/%E1%BC%A1-%E1%BC%80%CE%BA%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CF%85%CE%B8%CE%AF%CE%B1-%CF%84%E1%BF%86%CF%82-%CE%B8%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BB%CE%AE%CF%88%CE%B5%CF%89%CF%82-%CE%BA%CE%B1%E1%BD%B6-%CE%B5%E1%BD%90%CF%87%CE%B1%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AF%CE%B1%CF%82