Ἀπὸ τὴν ΙΣΤΟΡΙΑ τῶν λέξεων: ❝ἀνάσταση", "ἔγερση" / "Πάσχα", "Λαμπρή"

Από την ΙΣΤΟΡΙΑ των λέξεων: ❝ανάσταση", "έγερση" / "Πάσχα", "Λαμπρή"

Το κύρος και η σημασία τής λέξης "ανάσταση" συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με την ιδιαίτερη αξία της για τον χριστιανισμό.

► Ετυμολογία και αρχαίες χρήσεις

Η λέξη "ἀνάστασις" προέρχεται από το αρχ. ρ. "ἀνίστημι", που σημαίνει «εγείρω, σηκώνω». Ενώ ήδη στον "Αισχύλο" απαντά η σημασία «"ανάσταση" νεκρού»

‟ἀνδρὸς δ’ ἐπειδὰν αἷμ’ ἀνασπάσῃ κόνις ἅπαξ θανόντος, οὔτις ἔστ’ ἀνάστασις” (Εὐμεν. 647-8)

Ωστόσο η κύρια σημασία της στην Αρχαιότητα δεν ήταν σχετική με "ανάσταση" νεκρών: χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει μετάθεση, μετατόπιση, κυρ. στρατεύματος

‟καὶ ἡ ἀνάστασις ἤδη τοῦ στρατεύματος τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀπὸ τῆς ναυμαχίας ἐγίγνετο” (πβ. "Θουκ." Ἱστ. 7.75)

ή ξύπνημα από ύπνο

‟ποίαν μ’ ἀνάστασιν δοκεῖς αὐτῶν βεβώτων ἐξ ὕπνου στῆναι τότε;” (πβ. "Σοφ." Φιλοκτ. 276-7)

Αυτή η δεύτερη σημασία, τού ξυπνήματος, έδωσε τη μεταφορική αφετηρία για τον συσχετισμό τής λέξης με την "ανάσταση" των νεκρών.

► "Ανάσταση" στην Καινή Διαθήκη

Όταν οι συγγραφείς τής Καινής Διαθήκης χρειάστηκε να αναφερθούν στο καινοφανές γεγονός τής Αναστάσεως τού Χριστού, καθώς και σε άλλες αναστάσεις που περιγράφονται στην Καινή Διαθήκη (τού γυιου τής χήρας τής "Ναΐν", τού "Λαζάρου" κ.λπ.) δεν είχαν κάποιο παράλληλο από την Π.Δ. Εκεί, σε όραμα τού προφήτη "Ιεζεκιήλ" περιγράφεται "ανάσταση" ανθρώπων, χωρίς όμως χρήση κάποιας εξειδικευμένης λέξης:

‟ἐλθὲ καὶ ἐμφύσησον εἰς τοὺς νεκροὺς τούτους, καὶ ζησάτωσαν. (…) καὶ εἰσῆλθεν εἰς αὐτοὺς τὸ πνεῦμα, καὶ ἔζησαν καὶ ἔστησαν ἐπὶ τῶν ποδῶν αὐτῶν” (Ιεζεκ. 37, 9-10).

Από τις πιθανές λοιπόν λέξεις "ἔγερσις", "ἀνάστασις", "παλιγγενεσία", "ἀναβίωσις" χρησιμοποιήθηκαν μόνο οι δύο πρώτες, που σχετίζονται με το ξύπνημα, λόγω τής προφανούς αντιστοιχίας τού ύπνου με τον θάνατο.

Είναι αξιοσημείωτο ότι, στην Καινή Διαθήκη η "ανάσταση" περιγράφεται κυρίως με το ρήμα "ἐγείρομαι"

‟ἠγέρθη, οὐκ ἔστιν ὧδε· ἴδε ὁ τόπος ὅπου ἔθηκαν αὐτόν” (Μάρκ. 16,6)

Ωστόσο επικράτησε στη συνέχεια η λέξη "ἀνάστασις" έναντι της λ. “ἔγερσις”. Μπορούμε εδώ να πούμε ότι ενώ είναι εμφανής η ομοιότητα των δύο λέξεων ως προς το ξύπνημα από κατάσταση ύπνου, ωστόσο η λέξη "ἀνάστασις" είναι πιο εκφραστική, διότι περιέχει και τη σημασία τής επαναφοράς σε όρθια θέση.

► Η διάδοση τής λέξης

Έκτοτε, η σημασία τής "αναστάσεως" στη χριστιανική διδασκαλία συνετέλεσε στην ευρύτατη διάδοση τής λέξης. Το δόγμα τής Αναστάσεως ήταν τόσο σημαντικό, που η Ορθόδοξη Εκκλησία την αναγόρευσε σε σπουδαιότερη γιορτή τής Χριστιανοσύνης (γεγονός που τη διαφοροποιεί από την Καθολική) και ονομάστηκε «Εκκλησία τής "Αναστάσεως"». Ο "Παύλος" είχε γράψει ήδη σχετικά στους Κορινθίους

‟εἰ δὲ Χριστὸς οὐκ ἐγήγερται, κενὸν ἄρα [καὶ] τὸ κήρυγμα ἡμῶν, κενὴ καὶ ἡ πίστις ὑμῶν” (Α΄ Κορινθ. 15,14)

Tο δε δόγμα τής "Αναστάσεως" ήταν ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία που διέκριναν τον χριστιανισμό από τις αιρέσεις.

Κατ’ επέκταση, η λέξη χρησιμοποιήθηκε για την "ανάσταση" όλων των ανθρώπων κατά το πρότυπο τού Χριστού, (πβ. στο Σύμβολο τής Πίστεως το άρθρο ‟Προσδοκῶ ἀνάστασιν νεκρῶν”), αλλά χρησιμοποιείται ευρύτατα και μεταφορικά για την αναζωογόνηση, την έξοδο από παρακμή (π.χ. η "ανάσταση" τού Γένους”).

► Εναλλακτικές ονομασίες τής εορτής

Παράλληλα, η λέξη "ανάσταση" δήλωσε και τη γιορτή τής "Αναστάσεως", για την οποία χρησιμοποιούνται εναλλακτικά η λέξη "Πάσχα" και σε πιο καθημερινό λόγο η λέξη "Λαμπρή". Η λέξη "Πάσχα" έχει την αφετηρία στην αντίστοιχη ιουδαϊκή γιορτή που ανασημασιοδοτήθηκε από την "Ανάσταση" τού Χριστού: όπως ο παλαιός "Ισραήλ" εόρταζε το πέρασμα από την "Αίγυπτο" στη Γη τής Επαγγελίας, έτσι και ο λυτρωμένος κόσμος περνάει από τη δουλεία στην ελευθερία και από τον θάνατο στη ζωή.

Γι’ αυτό και ο Χριστός αναφέρεται σε σχετικούς ύμνους ως «τὸ καινὸν "Πάσχα"» (καινούργιο "Πάσχα").

Τέλος, η γιορτή τής "Αναστάσεως", που ήδη στην υμνογραφία ονομάζεται λαμπροφόρος ἡμέρα, σταδιακά αποδόθηκε με τη λέξη "Λαμπρή", πβ. "Νικόδημο Αγιορείτη" [Πνευματικά Γυμνάσματα, περ. 1800]:

‟ἀλλά τώρα εἶναι Ἀνάστασις καὶ Λαμπρά”

Κέντρο Λεξικολογίας - γλώσσα, λέξεις, λεξικά

https://proskynitis.blogspot.com/2025/04/blog-post_587.html