Ἡ Βυζαντινή Σημαία - Δικέφαλος ἤ σταυρός; (the byzantine flag)

Αν ρωτήσει κανείς δέκα τυχαίους ανθρώπους, πώς είναι η βυζαντινή σημαία, οι 9 από τους 10 που θα δώσουν μια απάντηση -αν όχι και οι δέκα- θα απαντήσουν η κίτρινη με το δικέφαλο αετό.

Είναι η σημαία που κυριαρχεί έξω από όλες σχεδόν της εκκλησίες και τα μοναστήρια της χώραςκαι έχει υιοθετηθεί ως σύμβολο από την εκκλησία της Ελλάδος.

Ποια έιναι όμως η αλήθεια;

Ήταν η σημαία με το δικέφαλο το επίσημο σύμβολο αυτοκρατορίας;

Τα σύμβολα της Αυτοκρατορίας ως το 1204

Aφήνοντας την αναλυτική εξέταση των εμβλημάτων της αυτοκρατορίας διαχρονικά σε μια μελλοντική ανάρτηση, θα αναφερθούμε επιγραμματικά στη χρήση τους.
Ως πρώτο σύμβολο μπορεί δικαίως να θεωρηθεί το λάβαρο που κατασκεύασε ο Μέγας Κωνσταντίνος πριν από τη μάχη στη Μουλβία γέφυρα- Σταυρός με την επιγραφή "ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ".
Εγκαινιάζεται έτσι η χριστιανική περίοδος του κράτους και ουσιαστικά η σταδιακή μεταστροφή της "Ρωμαϊκής" σε "Βυζαντινή" αυτοκρατορία.
Παρ'ότι δεν καταγράφεται συγκεκριμένη σημαία της αυτοκρατορίας (με τη σύγχρονη έννοια) , οσταυρός σε διάφορες παραλλαγές και κυρίως σε συνδυασμό με το ΧΡ έχει βρεθεί σε πλήθος ευρημάτων (ψηφιδωτά, γλυπτά, τοιχογραφίες). Παράλληλα δεν εγκαταλείφθηκε και ο κλασσικόςρωμαϊκός αυτοκρατορικός αετός η χρήση του οποίου φαίνεται να γνωρίζει κάποια αναβίωση κατά τη Μακεδονική δυναστεία (867-1054

 Μονόγραμμα ΧΡ, 5ος αι. μ.Χ, Μουσείο Πίο Κριστιάνο, Βατικανό

Αυτοκρατορικός αετός, 10ος αι.μ.Χ, ύφασμα,Οσέρ

Ο δικέφαλος αετός 

Ο δικέφαλος αετός  πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τους Σουμέριους, ως σύμβολο του φτερωτού θεού Νινουρτά. Στη συνέχεια πέρασε στους Χετταίους, από τον πολιτισμό των οποίων έχουν σωθεί πέτρινα ανάγλυφα που απεικονίζουν δικέφαλους αετούς.

Το μυθικό πλάσμα συνέχισε να αποτελεί τόσο διακοσμητικό μοτίβο, όσο και μέρος διηγήσεων και παραδόσεων σε διάφορες περιοχές της Μέσης Ανατολής- από το Ιράν και την Αρμενία ως τη Μικρά Ασία.

Στην Παφλαγονία συγκεκριμένα επιβίωσε ο μύθος του χάγκα, τεράστιου δικέφαλου αετού τιμωρού της αδικίας.

Επηρεασμένος από αυτήν την παράδοση ίσως ο Ισαάκ Κομνηνός (1057-1059) τον υιοθέτησε ως προσωπικό του σύμβολο.

Η χρήση του δικέφαλου όμως δε γενικεύτηκε πριν το 1204, όταν τον χρησιμοποίησαν οι Λάσκαρεις και αργότερα οι Παλαιολόγοι, μετά την τέταρτη Σταυροφορία και την επαφή με την πλούσια εραλδική παράδοση της Δύσης.
Aποτέλεσε τόσο οικόσημο των Παλαιολόγων (αλλά και του Καντακουζηνού, των Λασκέρεων και άλλων επιφανών οικογενειών), όσο και διακοσμητικό μοτίβο σε επίσημα ενδύματα και ταπεινά πιάτα.

Ήταν όμως ο αετός αυτός το σύμβολο του Κράτους, προσωπικό έμβλημα ή κάτι άλλο;

 Δικέφαλος αετός, 15ος αι.,Άγιος Δημήτριος Μυστράς

*

οικόσημο Παλαιολόγων

Η σημαία της Αυτοκρατορίας σε πηγές και χειρόγραφα (1204-1453)

Στις πηγές συναντούμε σποραδικές αναφορές, που αν και αποσπασματικές μας οδηγούν στην επίσημη σημαία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας κατά την τελευταία της περίοδο.

• To "Βιβλίο όλων των Βασιλείων", που γράφθηκε στα 1350 και εξιστορεί τα ταξίδια ενός μοναχού από την Καστίλλη, είναι εικονογραφημένο με 130 σημαίες. Οι σημαίες 94,96,97,98 είναι όμοιες -χρυσός σταυρός και 4 πυρέκβολα σε κόκκινο φόντο- και σύμφωνα με το βιβλίο ανήκουν στους "βασιλείς" της Θεσσαλονίκης,της Ελλάδας ("της αληθινής Ελλάδας και της αυτοκρατορίας των Ελλήνων" / "la vera Grecia e el imperio de los Griegos"), του "Lodomago" (ή "Recrea" σε άλλη έκδοση, πιθανόν η Ηράκλεια του πόντου) και του "Castelle". Επίσης ως σύμβολο του "βασιλιά της Κωνσταντινούπολης" παρουσιάζεται παρόμοια σημαία που περιλαμβάνει και το σταυρό του Αγίου Γεωργίου.
• O "Kαταλανικός Άτλας", αποδίδεται στον Cresques Abraham, έναν από τους καλύτερους χαρτογράφους της εποχής, σχεδιάστηκε το 1375 και είναι ένας λεπτομερής χάρτης στον οποίο απεικονίζονται εκτός των άλλων οι σημαίες των κρατών. Στην Κωνσταντινούπολη, τη Θεσσαλονίκη και την Ηράκλεια του Πόντου εμφανίζεται να κυματίζει η τετραγράμματη σημαία με το σταυρό. 
• Στο "Περί Οφφικίων του Παλατίου Κωνσταντινουπόλεως και των Οφφικίων της Μεγάλης Εκκλησίας" του Γεώργιου Κωδινού αναφέρεται σχετικά με το φλάμουλο του Μεγάλου Δουκός (ναυάρχου) : "και οι μεν εις τα έτερα (πλοία) ευρισκόμενοι άρχοντες ως κεφαλαί ιστώσι το σύνηθες βασιλικόν φλάμουλον ήτοι τον σταυρόν μετά πυρεκβόλων' ούτος δε ο μέγας δουξ την του βασιλέως στήλην ίστησιν έφιππον". Με άλλα λόγια σε όλα τα πλοία εκτός του πλοίου του ναυάρχου κυμάτιζε το "σύνηθες βασιλικό φλάμουλο" που δεν ήταν άλλο από την πορφυρή σημαία με το χρυσό σταυρό και τα 4 Β.

Στηριζόμενοι λοιπόν στις πηγές μπορούμε να συνάγουμε το συμπέρασμα πως επίσημη σημαία της Αυτοκρατορίας κατά την ύστερη περίοδο, ή απλά η "βυζαντινή σημαία" δεν ήταν η κίτρινη με το δικέφαλο αετό...αλλά η κόκκινη/πορφυρή με το χρυσό ισοσκελή ελληνικό σταυρό και τα 4 Β(πυρέκβολα ή βήτα / Βασιλεύς Βασιλέων Βασιλεύων Βασιλευόντων

 "Καταλανικός Χάρτης", λεπτομέρεια. 1375

Ανάγλυφο από το κάστρο των Γκατιλούζι, 14ος αι., Χώρα Σαμοθράκης. Διακρίνονται τα οικόσημα των Παλαιολόγων και των βασσάλων τους, Γκατιλούζι

 "Η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης", Γοδεφρείδου Βιλλεαρδουίνου, χειρ. του 1330

Σημαία του "βασιλιά της Κωνσταντινούπολης",Conoscimento de todos los reinos,1350

*

Η "κλασική βυζαντινή σημαία", μαύρος δικέφαλος σε κίτρινο φόντο

 Μαρμάρινο ανάγλυφο, σταυρός με πυρέκβολα, από τα θαλάσσια τείχη της Κωνσταντινούπολης
Ανδρονίκου Β' (1282-1328), αρχ/κό μουσείο Κων/πολης

 Ο στρατός του Αλεξάνδρου με λάβαρο με το σταυρό και τα πυρέκβολα, Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, 13ος αι.

ΠΗΓΕΣ:

• Γεώργιου Κωδινού, "Περί Οφφικίων του Παλατίου Κωνσταντινουπόλεως και των Οφφικίων της Μεγάλης Εκκλησίας", publ. Immanuel Bekker,1889
• N.Zapheiriou,the greek flag from antiquity till present,athens 1947
• crwflags.com

Η επίσημη σημαία της Αυτοκρατορίας
...η βυζαντινή σημαία

http://protostrator.blogspot.gr/2011/05/byzantine-flag.html

http://proskynitis.blogspot.gr/2012/10/byzantine-flag.html