Ἀπαραίτητη ἡ μετοχή στά ἅγια Μυστήρια, Ἀρχιμ. Σάββα Ἁγιορείτου

Μελέτες στήν Φιλοκαλία

Ὁ Θεός χάρισε στούς πιστούς τά ἅγια Μυστήρια ὡς παροχεῖς τῆς θείας χάριτος. Αὐτό ἀναγνωρίζεται περίτρανα στήν Φιλοκαλία.

Τά ἅγια Μυστήρια, ὅπως τό ἅγιο Βάπτισμα-Χρίσμα, ἡ Ἱερά Ἐξομολόγηση καί ἡ Θεία Κοινωνία μᾶς λυτρώνουν ἀπό τήν δουλεία στήν ἁμαρτία, μᾶς σώζουν, μᾶς τρέφουν, μᾶς ζωογονοῦν.

Ὁ ἄνθρωπος ἀπομακρύνθηκε διά τῆς παρακοῆς ἀπό τόν Θεό, χάνοντας τήν θεία χάρη. Ἐταλαιπωρεῖτο ὁ ἐκπεσών ἄνθρωπος στό σκότος τῆς εἰδωλολατρείας, «μά ὁ πολυέλεος Θεός», παρατηρεῖ ὁ Ἀνώνυμος φιλοκαλικός ἑρμηνευτής τοῦ «Κύριε ἐλέησον», «τόν σπλαχνίστηκε τελικά κι ἔτσι χαμήλωσε τούς οὐρανούς καί κατέβηκε στή γῆ[1] κι ἔγινε ἄνθρωπος γιά τόν ἄνθρωπο· καί μέ τό πανάχραντο αἷμα Του τόν λύτρωσε ἀπό τή δουλεία τῆς ἁμαρτίας καί διά μέσου του ἱεροῦ Εὐαγγελίου τόν ὁδήγησε πῶς νά ζεῖ θεάρεστα. Καί, κατά τόν Θεολόγο Ἰωάννη, μᾶς ἔδωσε ἐξουσία νά γίνομε τέκνα Θεοῦ[2] καί μέ τό θεῖο βάπτισμα μᾶς ἀναγέννησε καί μᾶς ἀνέπλασε καί μέ τά ἄχραντά Του μυστήρια τρέφει καθημερινά τήν ψυχή μας καί τή ζωογονεῖ. Καί μ' ἕνα λόγο, μέ τήν ἄκρα Του σοφία βρῆκε τόν τρόπο νά μένει πάντοτε ἀχώριστος μ' ἐμᾶς κι ἐμεῖς μέ Αὐτόν, γιά νά μήν ἔχει πλέον καθόλου τόπο σ' ἐμᾶς ὁ διάβολος»[3].

Τό μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολόγησης ἐπίσης προβάλλεται στά φιλοκαλικά κείμενα, ὡς ἀναγκαῖο γιά τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν καί τή σωτηρία.

«Ὅποιος μισεῖ τίς ἁμαρτίες του», παρατηροῦν οἱ ἅγιοι Κάλλιστος καί Ἰγνάτιος, παραθέτοντας κείμενο τοῦ ἀββᾶ Ἰσαάκ τοῦ Σύρου, «τίς σταματᾶ· ὅποιος τίς ἐξομολογεῖται, θά ἐπιτύχει τήν ἄφεση. Εἶναι ἀδύνατο νά ἐλευθερωθεῖ κανείς ἀπό τήν ἕξη τῆς ἁμαρτίας, πρίν δημιουργηθεῖ μέσα του ἔχθρα ἐναντίον της· καί εἶναι ἀδύνατο νά ἐπιτύχει τή συγχώρηση, πρίν ἐξομολογηθεῖ τά ἁμαρτήματά του. Γιατί ἡ ἔχθρα αὐτή εἶναι αἰτία ἀληθινῆς ταπεινώσεως, καί ἡ ἐξομολόγηση εἶναι αἰτία κατανύξεως, ἡ ὁποία πηγάζει στήν καρδιά ἀπό τήν αἰσχύνη»[4].

Τό πόσο ἄστοχη καί ἄδικη εἶναι ἡ κατάκριση τῆς Φιλοκαλίας καί τῶν φιλοκαλικῶν Πατέρων ὡς ἀτομιστῶν καί «μή ἐκκλησιαστικῶν», περιορισμένων μόνο στήν νοερά προσευχή, εἶναι πέρα ἀπό κάθε ἀμφιβολία. Ἡ ἀναλήθεια τῆς ἀπόφανσης ὅτι «ἡ μετοχὴ στὸ ἐκκλησιαστικὸ γεγονὸς (στὸ εὐχαριστιακὸ σῶμα ποὺ πραγματοποιεῖ δυναμικὰ τὸν Τριαδικὸ τρόπο τῆς ὑπάρξεως) ἀγνοεῖται ἐντελῶς στὶς σελίδες τῆς Φιλοκαλίας — δὲν ὑπάρχει οὔτε ὑπαινιγμὸς ὅτι εἶναι αὐτὴ ἡ μετοχὴ ποὺ συνιστᾶ τὴν εὐαγγελικὴ σωτηρία»[5], ἀποδεικνύεται περίτρανα ἀπό τά περί τῶν ἁγίων Μυστηρίων τοῦ Ἀνώνυμου ἑρμηνευτοῦ πού ἤδη παραθέσαμε, ὅπως καί ἀπό τά ἑπόμενα φιλοκαλικά κείμενα πού θά παρουσιάσουμε.

Οἱ ἅγιοι Κάλλιστος καί Ἰγνάτιος Ξανθόπουλοι ἀφιερώνουν δύο κεφάλαια στήν Θεία Εὐχαριστία. Στό 91ο Κεφάλαιο τῆς ἐργασίας τους πού ἔχει τίτλο: «Ἡ ἁγία Κοινωνία. Πόσα ἀγαθά μᾶς προξενεῖ ἡ συνεχής μετάληψη μέ καθαρή συνείδηση» ἀποδεικνύουν ἁγιογραφικά ὅτι «κανένα ἄλλο δέ συνεργεῖ καί δέ βοηθεῖ τόσο πολύ στήν κάθαρση τῆς ψυχῆς, τό φωτισμό τοῦ νοῦ καί τόν ἁγιασμό τοῦ σώματος καί τή μεταστοιχείωσή τους πρός τό θειότερο καί τήν ἀθανασία, ὅπως βέβαια καί στήν ἀποτροπή τῶν παθῶν καί τῶν δαιμόνων, ἤ μᾶλλον, νά τό πῶ πιό σωστά, στήν ἕνωση καί τή θεία καί ὑπερφυσική συνάφεια καί ἀνάκραση μέ τό Θεό, ὅπως ἡ συνεχής μετάληψη καί κοινωνία τῶν ἁγίων ἀχράντων, ἀθανάτων καί ζωοποιῶν μυστηρίων τοῦ τιμίου Σώματος καί Αἵματος τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ καί Σωτήρα μας Ἰησοῦ, μέ εἰλικρινή καρδιά καί διάθεση, ὅσο εἶναι δυνατό στόν ἄνθρωπο»[6]. 

Συνεχίζουν δέ ὡς ἑξῆς: «Γι' αὐτό εἶναι πάρα πολύ ἀναγκαῖο νά ποῦμε μερικά καί γι' αὐτό τό θέμα καί νά τά ἐντάξομε στό πόνημά μας τοῦτο, κι ἔτσι νά τελειώσομε τό λόγο. Ἡ ἀλήθεια ὅσων λέμε γίνεται φανερή ὄχι μόνο ἀπό ὅσα λένε οἱ Ἅγιοι, ἀλλά πολύ περισσότερο ἀπό τά ἴδια τά λόγια της Αὐτοζωῆς καί Αὐτοαλήθειας. Γιατί λέει: «Ἐγώ εἶμαι ὁ ἄρτος τῆς ζωῆς. Αὐτός εἶναι ὁ ἄρτος πού κατεβαίνει ἀπό τόν οὐρανό, ὥστε ὅποιος τρώγει ἀπό αὐτόν νά μήν πεθάνει. Ἐγώ εἶμαι ὁ ἄρτος πού δίνει ζωή, πού κατέβηκε ἀπό τόν οὐρανό· ἄν φάγει κανείς ἀπό αὐτόν, θά ζήσει αἰώνια. Καί ὁ ἄρτος πού θά δώσω ἐγώ εἶναι τό σῶμα μου, τό ὁποῖο θά προσφέρω γιά νά ζήσει ὁ κόσμος. Ἄν δέν φάγετε τή σάρκα τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καί δέν πιεῖτε τό αἷμα Του, δέν ἔχετε μέσα σας ζωή. Ὅποιος τρώγει τή σάρκα μου καί πίνει τό αἷμα μου, ἔχει ζωή αἰώνια. Ἡ σάρκα μου εἶναι ἀληθινή τροφή καί τό αἷμα μου εἶναι ἀληθινό ποτό. Ἐκεῖνος πού τρώγει τή σάρκα μου καί πίνει τό αἷμα μου εἶναι ἑνωμένος μαζί μου κι ἐγώ μέ αὐτόν. Ὁ Πατέρας, ἡ πηγή τῆς ζωῆς, μέ ἀπέστειλε, κι ἐγώ ζῶ ἐξαιτίας Του· κι ὅποιος τρώγει ἐμένα, θά ζήσει ἐξαιτίας μου. Αὐτός εἶναι ὁ ἄρτος πού κατέβηκε ἀπό τόν οὐρανό· ὅποιος τρώγει τόν ἄρτο αὐτό, θά ζήσει αἰώνια»[7]. Καί ὁ χριστοφόρος Παῦλος λέει τά ἑξῆς: «Ἐγώ παρέλαβα ἀπό τόν Κύριο ἐκεῖνο πού σᾶς παρέδωσα· ὅτι δηλαδή ὁ Κύριος Ἰησοῦς, τή νύχτα πού ἦταν νά παραδοθεῖ, ἔλαβε ἄρτο καί ἀφοῦ ἔκανε εὐχαριστήρια προσευχή τόν ἔκοψε σέ κομμάτια καί εἶπε: "Λάβετε, φάγετε· τοῦτο εἶναι τό σῶμα μου πού προσφέρεται γιά χάρη σας. Αὐτό νά τό κάνετε συνεχῶς γιά νά μέ θυμάστε". Ἐπίσης, ὅταν τελείωσε τό δεῖπνο, πῆρε καί τό ποτήρι καί εἶπε: "Αὐτό τό ποτήρι εἶναι ἡ νέα διαθήκη, πού σφραγίζεται μέ τό αἷμα μου· κάθε φορά πού θά πίνετε ἀπό αὐτό, νά τό κάνετε στήν ἀνάμνησή μου". Γιατί κάθε φορά, πού θά τρώγετε αὐτόν τόν ἄρτο καί θά πίνετε ἀπό αὐτό τό ποτήρι, διακηρύττετε τό θάνατο τοῦ Κυρίου, κι αὐτό θά γίνεται ὡσότου Αὐτός νά ἔρθει. Ὥστε ὅποιος τρώγει τόν ἄρτο αὐτό ἤ πίνει τό ποτήρι τοῦ Κυρίου ἀναξίως, γίνεται ἔνοχος ἀπέναντι στό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Κυρίου. Ἄς ἐξετάζει λοιπόν ὁ καθένας μέ προσοχή τόν ἑαυτό του, καί τότε νά τρώγει ἀπό τόν ἄρτο καί νά πίνει ἀπό τό ποτήρι. Ὅποιος τρώγει καί πίνει ἀναξίως, τρώγει καί πίνει τήν καταδίκη του, γιατί δέν ἀναγνωρίζει σέ αὐτά τό σῶμα τοῦ Κυρίου. Γι' αὐτό ἔχετε ἀνάμεσά σας πολλούς ἐλαφριά ἤ βαριά ἀρρώστους, καθώς καί ἀρκετούς θανάτους. Γιατί ἄν ἐξετάζαμε προσεκτικά τόν ἑαυτό μας δέ θά ἐπισύραμε τήν τιμωρία τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά ὅταν ὁ Κύριός μας τιμωρεῖ, μᾶς παιδαγωγεῖ, γιά νά μήν καταδικαστοῦμε τελικά μαζί μέ τόν κόσμο»[8]»[9]. Ἐδῶ πράγματι ἔχουμε σαφέστατη ἀναφορά τῶν φιλοκαλικῶν ἁγίων στή θεία Εὐχαριστία-Κοινωνία καί στή θεία Λειτουργία. Τονίζεται δέ ὅτι ἡ μετοχή τῆς θείας χάριτος διά τῶν μυστηρίων δέν γίνεται «μαγικά» ἀπό ὅλους, ἀλλά ἀπό τούς ἀξίως μεταλαμβάνοντας.

Στή συνέχεια οἱ ἅγιοι Κάλλιστος καί Ἰγνάτιος παραθέτουν ἕνα ἀκόμη κεφάλαιο τό 92ο τό ὁποῖο ἔχει τίτλο: «Εἶναι ἀνάγκη νά μάθομε τό θαῦμα τῶν ἁγίων Μυστηρίων τί εἶναι, γιατί δόθηκαν καί ποιά εἶναι ἡ ὠφέλειά τους»[10].

Σ’ αὐτό μέ ἁγιογραφικά καί πατερικά χωρία ἀποδεικνύουν τό ἀπαραίτητο τῆς συχνῆς μετοχῆς στήν θεία Λειτουργία καί θεία Κοινωνία. Χρησιμοποιοῦν χωρία τοῦ ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, τοῦ ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, τοῦ Μ. Βασιλείου, τοῦ ἁγ. Νείλου, τοῦ ἁγ. Ἰσιδώρου καί καταλήγουν μέ τήν συγκλονιστικές μαρτυρίες τοῦ ἀββᾶ Ἀπολλώ, τοῦ ὁσίου Ἰωάννου τῆς Κλίμακος καί τοῦ Γεροντικοῦ: «Εἶπε καί ὁ ἅγιος Ἀπολλώς ὅτι «πρέπει ὁ μοναχός, ἄν εἶναι δυνατό, νά κοινωνεῖ τά μυστήρια τοῦ Χριστοῦ κάθε μέρα. Γιατί ἐκεῖνος, πού ἀπομακρύνεται ἀπό αὐτά, ἀπομακρύνεται ἀπό τό Θεό. Ἐνῶ ἐκεῖνος, πού συνεχῶς κοινωνεῖ, δέχεται συνεχῶς τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Γιατί εἶπε ἡ σωτήρια φωνή: "Ἐκεῖνος πού τρώγει τή σάρκα μου καί πίνει τό αἷμα μου μένει σ' ἐμένα καί ἐγώ σέ αὐτόν"[11]. Αὐτό λοιπόν συμφέρει στούς μοναχούς, νά κάνουν συνεχῶς ἀνάμνηση τοῦ σωτηρίου πάθους. Ὁ μοναχός πρέπει κάθε μέρα νά εἶναι ἕτοιμος καί νά τακτοποιεῖ τόν ἑαυτό του ὥστε νά εἶναι πάντοτε ἄξιος νά δεχτεῖ τά ἅγια Μυστήρια· ἐπειδή μέ αὐτά ἀξιωνόμαστε νά λάβομε καί τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν μας». Λέει καί ὁ Ἰωάννης τῆς Κλίμακος: «Ἄν ἕνα σῶμα, ὅταν ἀγγίζει ἕνα ἄλλο, ἀλλοιώνεται κατά τήν ἐνέργειά του, πῶς δέ θά ἀλλοιωθεῖ ἐκεῖνος πού ἀγγίζει τό σῶμα τοῦ Θεοῦ μέ ἀθῶα χέρια;». Γράφει καί στό Γεροντικό: «Ὁ Ἰωάννης ὁ Βοστρηνός, ἄνθρωπος ἅγιος καί μέ ἐξουσία κατά πνευμάτων ἀκαθάρτων, ρώτησε δαίμονες πού κατοικοῦσαν μέσα σέ κόρες καί πού ἐξαιτίας τους ἦταν κυριευμένες ἀπό μανία καί ὑπέφεραν φοβερά, καί τούς εἶπε: "Ποιά πράγματα φοβάστε ἀπό τούς Χριστιανούς"; Καί αὐτοί ἀπάντησαν: "Ἔχετε πράγματι τρία μεγάλα πράγματα· ἐκεῖνο πού φορᾶτε στό λαιμό σας, ἐκεῖνο πού λούζεστε στήν Ἐκκλησία κι ἐκεῖνο πού τρῶτε στή Λειτουργία". Αὐτός ρώτησε πάλι: "Ποιό ἀπό τά τρία αὐτά φοβάστε περισσότερο;" καί ἀποκρίθηκαν: "Ἄν φυλάγατε καλά ἐκεῖνο πού μεταλαμβάνετε, κανένας ἀπό μᾶς δέ θά μποροῦσε νά βλάψει Χριστιανό"». Αὐτά λοιπόν πού φοβοῦνται περισσότερο οἱ δαίμονες εἶναι ὁ Σταυρός, τό Βάπτισμα καί ἡ θεία Κοινωνία»[12].

Εἶναι ὁλοφάνερο ἀπό τά ἀνωτέρω πόσο ἀληθινά «ἐκκλησιαστικοί» ἦσαν οἱ ἅγιοι φιλοκαλικοί Πατέρες. Διακηρύσσουν ἀπερίφραστα τήν συχνή θεία Μετάληψη καί τήν, εἰ δυνατόν, καθημερινή θεία Λειτουργία, ὡς τό πλέον ἀναγκαῖο καί σπουδαῖο γιά τόν πιστό. Ἐπειδή δέ ἡ Ἐκκλησία «σημαίνεται ἐν τοῖς Μυστηρίοις»[13], μετοχή στά Μυστήρια σημαίνει μετοχή στήν Ἐκκλησία, τηρουμένων βέβαια καί τῶν ἄλλων ἀναγκαίων προϋποθέσεων, δηλαδή τοῦ ὀρθοδόξου Βαπτίσματος, τῆς ὀρθῆς πίστεως καί τῆς ὀρθῆς ζωῆς, πού φανερώνεται διά τῆς τηρήσεως τῶν θείων ἐντολῶν.

Χωρίς ἔνταξη στήν Ἐκκλησία διά τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος καί Χρίσματος καθώς καί χωρίς μετοχή στά ἅγια Μυστήρια, μαλιστά τῆς ἱερᾶς Ἐξομολόγησης καί τῆς θείας Κοινωνίας, δέν εἶναι δυνατή ἡ σωτηρία. Αὐτό ἀναγνωρίζεται περίτρανα ἀπό τούς ἁγίους φιλοκαλικούς Πατέρες.

«Πρέπει νά ἐπισημανθῇ αὐτό», διδάσκει ὁ ἅγιος Θεόδωρος Ἐδέσσης, «ὅτι [δηλαδή] ψυχή ἀφώτιστη [ἀβάπτιστη], ἐπειδή δέν ἔχει ἀπό τήν φύσι της τήν δυνατότητα νά ἐνισχύεται ἀπό τόν Θεό, οὔτε νά καθαρθῇ μπορεῖ γνήσια, οὔτε νά ἀνυψωθῇ πρός τό θεῖο φῶς, ὅπως ἔχει λεχθῆ. Ἐκεῖνα, τά ὁποῖα ἔχουν εἰπωθῆ (ἐννοεῖ τά περί κάθαρσης, ἀνάβασης καί θέωσης, πού ἀνέφερε προηγουμένως στό Θεωρητικόν του[14]), πρέπει βέβαια νά θεωρηθῇ, ὅτι ἔχουν λεχθῆ σχετικά μέ τούς πιστούς [τούς βεβαπτισμένους]»[15]. 

Χωρίς τό φωτισμό τῆς ψυχῆς διά τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος-Χρίσματος δέν εἶναι δυνατή ἡ κάθαρση ἀπό τά πάθη, ἡ ἀνάβαση[16] καί ἡ θέωση τοῦ ἀνθρώπου.

Διά τῶν ἁγίων Μυστηρίων ἔρχεται στόν ἄνθρωπο τό θεῖο ἔλεος.

Αὐτός «ἔλαβε τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ», σημειώνει ὁ Ἀνώνυμος φιλοκαλικός ἑρμηνευτής τοῦ «Κύριε ἐλέησον», «ὅταν πλάστηκε κι ἔγινε ἄνθρωπος· ἔλαβε τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ ὅταν ἀναπλάστηκε μέ τό ἅγιο βάπτισμα κι ἔγινε ὀρθόδοξος Χριστιανός· ... ἔλαβε τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ τόσες φορές πού ἀξιώθηκε νά κοινωνήσει τά ἄχραντα μυστήρια· ἔλαβε τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ ὅσες φορές ἁμάρτησε στό Θεό καί τόν πίκρανε μέ τίς ἁμαρτίες του καί δέν ἐξολοθρεύτηκε, μήτε τιμωρήθηκε παιδαγωγικά ὅπως τοῦ ἔπρεπε»[17].

Οἱ ἅγιοι φιλοκαλικοί Πατέρες ἀναγνωρίζοντας ὅτι τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ παρέχεται κατ’ ἐξοχήν διά τῶν θείων Μυστηρίων, δέν ἀπολυτοποιοῦν τήν ἄσκηση ἤ τήν νοερά προσευχή, οὔτε ἀλλάζουν τήν ἐκκλησιολογία ἤ τήν σωτηριολογία. Ἀντίθετα, ὄντας πλήρως «ἐκκλησιαστικοί» καί ἐκκλησιαστικοποιημένοι, τονίζουν τήν ἀναγκαιότητα τῶν ἁγίων Μυστηρίων στήν πνευματική ζωή. Ἡ ἄσκηση εἶναι ἡ ἀναγκαία ἀνθρώπινη συνέργεια στήν μέθεξη τῆς θείας μυστηριακῆς δωρεᾶς.

Ὁ ὅσιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνός τονίζει ὅτι τά ἅγια Μυστήρια εἶναι θαυμαστά διότι φανερώνουν τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ γιά τόν ἄνθρωπο καί διότι ἀξιωνόμαστε μεγίστων δωρεῶν διά μέσου αὐτῶν. Ἰδιαίτερα τονίζει τό ἅγιο Βάπτισμα, τήν θεία Εὐχαριστία καί τήν Ἱερωσύνη. Τονίζει δέ ὅτι δέν πρέπει νά θαυμάζουμε μόνο τά τελούμενα στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἀλλά καί τά σύμβολά τους.

«Γενικά, ὅλα ὅσα οἰκονομεῖ ὁ Θεός», γράφει, «εἶναι θαυμαστά καί ὑπερβαίνουν κάθε νοῦ καί ἔννοια· διότι δέν πρέπει νά θαυμάζωμε μόνον τό νόημα, ὅσων τελοῦνται στήν Ἐκκλησία τῶν Ὀρθοδόξων, ἀλλά καί τά σύμβολά αὐτῶν· πῶς δηλαδή μέ τό θεῖο Βάπτισμα γινόμαστε υἱοί [Θεοῦ] κατά Χάριν, χωρίς νά ἐργασθοῦμε τίποτε πρίν ἀπό αὐτό, οὔτε πάλι μετά ἀπό αὐτό, παρά μόνο τήν τήρησι τῶν ἐντολῶν· καί πῶς αὐτά τά φρικτά πράγματα, ἐννοῶ τό ἅγιο Βάπτισμα [ἤ] τήν ἁγία Μετάληψι, δέν γίνονται χωρίς Ἱερωσύνη, ὅπως λέγει ὁ θεῖος Χρυσόστομος.

Σ΄ αὐτό φαίνεται ἡ ἐξουσία, ἡ ὁποία δόθηκε στόν κορυφαῖο τῶν Ἀποστόλων Πέτρο· διότι ἄν δέν ἀνοιχθοῦν οἱ πύλες τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν μέ τήν ἱερουργία, «κανείς δέν μπορεῖ νά εἰσέλθῃ»[18], ὅπως λέγει ὁ Κύριος, «ἄν δέ γεννηθῇ κανείς ἐξ ὕδατος καί Πνεύματος»[19]· καί πάλι «ἄν δέ φάγετε τήν σάρκα τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καί δέν πίετε Αὐτοῦ τό αἷμα, δέν ἔχετε μέσα ζωή ἐντός σας»[20]»[21].

Ὀρθότατα ὁ ὅσιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνός ἐπισημαίνει τήν σημασία τῆς Ἱερωσύνης, ἀφοῦ χωρίς Ἀρχιερεῖς καί Ἱερεῖς δέν μπορεῖ νά τελεσθεῖ κανένα μυστήριο, ἄρα δέν μποροῦμε νά σωθοῦμε.

Τό ἅγιο Βάπτισμα εἶναι τό εἰσαγωγικό Μυστήριο διά τοῦ ὁποίου γινόμαστε υἱοί Θεοῦ κατά χάριν.

Διά τῆς Θείας Εὐχαριστίας παίρνουμε τήν ὄντως Ζωή τόν Χριστό, ἐνῶ χωρίς Αὐτήν νεκρωνόμαστε πνευματικά.

Σαφή ὑπαινιγμό γιά τήν κατανίκηση τῶν ἀλόγων λογισμῶν μέσῳ ὑψιπετῶν ἀντιστοίχων, τῶν ὁποίων οἱ νεοσσοί (ἀρχικοί καλοί λογισμοί) εἴτε «ἐπικαλοῦνται τόν Κύριο» διά τῆς προσευχῆς, εἴτε «ἀναμειγνύονται» καί ἀναπτύσσονται μέ τό «αἷμα» τῆς Θείας Εὐχαριστίας, κάνει ὁ Εὐάγριος στά Κεφάλαιά του περί διακρίσεως παθῶν καί λογισμῶν.

«Οἱ δέ ἄλογοι [λογισμοί]», γράφει, «ὅταν θανατώνονται, δηλαδή ὅταν πέφτουν κάτω ἀπό γύπες καί κοράκια θά φαγωθοῦν, [δηλαδή ἀπό ὑψιπετεῖς λογισμούς], τά νεογέννητα πουλιά τῶν ὁποίων, ἄλλα μέν ἐπικαλοῦνται τόν Κύριο [διά τῆς προσευχῆς], ἄλλα δέ ἀναμειγνύονται μέ τό αἷμα [διά τῆς μυστηριακῆς ζωῆς]. Αὐτός πού ἔχει αὐτιά, ἄς ἀκούσῃ»[22].

Πρέπει νά γνωρίζουμε ὅτι «τό ἀποκαθαρμένο ἔργο τοῦ Εὐαγρίου», παρατηρεῖ ὁ π. Πλακίδας Deseille, «ἄσκησε τεράστια ἐπιρροή στή χριστιανική πνευματικότητα»[23].

Σύμφωνα μέ τήν ἀνωτέρω θέση τοῦ Εὐαγρίου ἡ ζωή ἐντός τῆς Ἐκκλησίας καί ἡ κοινωνία μέ τόν Κύριο διά τῆς προσευχῆς καί τῆς Θείας Κοινωνίας εἶναι αὐτά, πού γλυτώνουν τόν ἄνθρωπο ἀπό τούς ἄλογους λογισμούς καί τά πάθη. Ἔτσι θεραπεύεται τό θυμικό καί τό ἐπιθυμητικό. Ἡ μοναχική-ἀναχωρητική ζωή δέν εἶναι ἀποκομμένη ἀπό τήν ἐκκλησιαστική-μυστηριακή ζωή, ἀλλά ἐνταγμένη σ’ αὐτήν.

Παρατηροῦμε ἑπομένως ὅτι οἱ ὅσιοι Κάλλιστος καί Ἰγνάτιος, ὁ ὅσιος Πέτρος, ἐπίσης ὁ Εὐάγριος, ὅπως καί ὅλοι οἱ φιλοκαλικοί Πατέρες δέν παραθεωροῦν τή μυστηριακή ζωή, ἀλλά τή θεωροῦν ἀπαραίτητη γιά τή σωτηρία. Κατανοοῦν καί θεωροῦν ἀναγκαία , τήν ἱερά Ἐξομολόγηση, τήν θεία Λειτουργία-θεία Εὐχαριστία-θεία Μετάληψι γιά τήν πνευματική ζωή.

Ἐπίσης καί τά ἄλλα ἅγια Μυστήρια (ἅγιο Βάπτισμα-ἅγιο Χρίσμα, Μυστήριο τῆς Ἱερωσύνης) τά θεωροῦν ἀπαραίτητα γιά τήν υἱοθεσία-θέωση τῶν πιστῶν.

ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ Τῼ ΘΕῼ ΔΟΞΑ

Ἀρχιμ. Σάββας Ἁγιορείτης

[1] Ψαλμ. 17, 10.

[2] Ἰω. 1, 12.

[3] Ἀνωνύμου, Ἑρμηνεία τοῦ «Κύριε ἐλέησον», Φιλοκαλία μετ. Γαλίτη, Τόμος Ε΄, σελ. 290.

[4] Ἅγ. Κάλλιστος καί Ἰγνάτιος οἱ Ξανθόπουλοι, Μέθοδος καί κανόνας ἀκριβής, Φιλοκαλία μετ. Γαλίτη, Τόμος Ε΄, σελ. 52. Τό πρωτότυπο κείμενο βρίσκεται στό: Φιλοκαλία, ἐκδ. Ἀστέρος, τόμος Δ΄, σελ. 227.

[5] Χρήστου Γιανναρᾶ, Ἐνάντια στὴ θρησκεία, Ἴκαρος Ἐκδοτικὴ Ἑταιρία, Γ΄ ἔκδοση 2006-2007, σελ. 299.

[6] Ἅγ. Κάλλιστος καί Ἰγνάτιος οἱ Ξανθόπουλοι, Μέθοδος καί κανόνας ἀκριβής, Φιλοκαλία μετ. Γαλίτη, Τόμος Ε΄, σελ. 114. Τό πρωτότυπο κείμενο βρίσκεται στό: Φιλοκαλία, ἐκδ. Ἀστέρος, τόμος Δ΄, σελ. 284.

[7] Ἰω. 6, 48· 50-51· 53-58.

[8] Α΄ Κορ. 11, 23-32.

[9] Ἅγ. Κάλλιστος καί Ἰγνάτιος οἱ Ξανθόπουλοι, Μέθοδος καί κανόνας ἀκριβής, Φιλοκαλία μετ. Γαλίτη, Τόμος Ε΄, σελ. 114-115. Τό πρωτότυπο κείμενο βρίσκεται στό: Φιλοκαλία, ἐκδ. Ἀστέρος, τόμος Δ΄, σελ. 284-285.

[10] Ἅγ. Κάλλιστος καί Ἰγνάτιος οἱ Ξανθόπουλοι, Μέθοδος καί κανόνας ἀκριβής, Φιλοκαλία μετ. Γαλίτη, Τόμος Ε΄, σελ. 115. Τό πρωτότυπο κείμενο βρίσκεται στό: Φιλοκαλία, ἐκδ. Ἀστέρος, τόμος Δ΄, σελ. 285.

[11] Ἰω. 6, 56.

[12] Ἅγ. Κάλλιστος καί Ἰγνάτιος οἱ Ξανθόπουλοι, Μέθοδος καί κανόνας ἀκριβής, Φιλοκαλία μετ. Γαλίτη, Τόμος Ε΄, σελ. 118-119. Τό πρωτότυπο κείμενο βρίσκεται στό: Φιλοκαλία, ἐκδ. Ἀστέρος, τόμος Δ΄, σελ. 288-289.

[13] Ἁγ. Νικολάου Καβάσιλα, «Εἰς τήν Θείαν Λειτουργίαν», κεφ. 38-39, Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καὶ Ἁσκητικῶν, 22 (κείμενο - μτφρ. - σχόλια Παναγιώτη Κ. Χρήστου, Νέα Μετάφραση ἀπό τόν Ἐλευθέριο Μερετάκη), ἐκδ. ΕΠΕ, Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, Θεσσαλονίκη 2011, σσ. 193. Ἡ φράσι ἐπαναλαμβάνεται τρεῖς φορές στὶς σσ. 190-192.

[14] Ἁγίου Θεοδώρου Ἐδέσσης, Θεωρητικόν, Κεφ. 2-4, Φιλοκαλία, Ἔκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κοιμήσεως Θεοτόκου Μπούρα, Ἔκδοσις Α΄ 2011, τόμος Β΄, σελ. 600-603.

[15] Ἁγίου Θεοδώρου Ἐδέσσης, Θεωρητικόν, Κεφ. 5, Φιλοκαλία, Ἔκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κοιμήσεως Θεοτόκου Μπούρα, Ἔκδοσις Α΄ 2011, τόμος Β΄, σελ. 603.

[16] Βλ. Ἁγίου Θεοδώρου Ἐδέσσης, Θεωρητικόν, Κεφ. 3, Φιλοκαλία, Ἔκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κοιμήσεως Θεοτόκου Μπούρα, Ἔκδοσις Α΄ 2011, τόμος Β΄, σελ. 601.

[17] Ἀνωνύμου, Ἑρμηνεία τοῦ «Κύριε ἐλέησον», Φιλοκαλία μετ. Γαλίτη, Τόμος Ε΄, σελ. 292.

[18] Ματθ. 16, 19.

[19] Ἰω. 3, 5.

[20] Ἰω. 6, 53.

[21] Ἁγίου Πέτρου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Περί διαφορᾶς λογισμῶν καί προσβολῶν[221-222],Φιλοκαλία, Ἔκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κοιμήσεως Θεοτόκου Μπούρα, Τόμος Ε΄,σελ. 327-328.

[22] Εὐαγρίου μοναχοῦ, Κεφάλαια περί διακρίσεως παθῶν καί λογισμῶν, Κεφ. 19, Φιλοκαλία, Ἔκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κοιμήσεως Θεοτόκου Μπούρα, Τόμος Α΄,σελ. 232.

[23] Ἀρχ. Πλακίδα Deseille, Φιλοκαλία, Ἡ νηπτική παράδοση τῆς Ὀρθοδοξίας καί ἡ ἀκτινοβολία της στόν κόσμο, σελ. 34.