Ποίαν ἡμέραν καὶ ὥραν γίνεται ἡ καθήλωσις καὶ ἡ ἀποκαθήλωσίς τῆς εἰκόνος τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τὸν σταυρό;

Ἡ τελετὴ τῆς ἀποκαθηλώσεως διεδόθῃ στὰ μέρη μᾶς ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἀντιόχειας, ὅπου ὑφίστατο ἀπὸ πολὺ παλαιά. Ἐκεῖ δηλαδὴ κατὰ τὴν ἀπαγγελία στὸ ὕφος τοῦ Εὐαγγελίου του πρώτου τροπαρίου τοῦ ιε' ἀντιφώνου «Σήμερον κρεμᾷται ἔπὶ ξύλου...» τῆς ἀκολουθίας τῶν ἅγιων Παθῶν, τοῦ ὄρθρου δη­λαδὴ τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς, ἐλιτανεύετο ἀπὸ τὸν ἱερέα μεγά­λων διαστάσεων σταυρὸς μὲ τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ καρφωμένο ἐπάνω σ' αὔτὸν κατὰ τέτοιο τρόπο, ὥστε νὰ εἶναι δυνατὴ ἡ ἀποκαθήλωσί του. Ἐστήνετο δὲ στὸ μέσον τοῦ ναοῦ καὶ ἐκεῖ παρέ­μενε μέχρι τὴν ψαλμωδία τὼν ἀποστίχων του ἑσπερινοῦ τῆς Με­γάλης Παρασκευῆς. Κατ' αὐτὴ ἐγίνετο ἡ ἀποκαθήλωσίς κατὰ τὸν ἀκόλουθο τρόπο:

Ἐλιτανεύετο, ὅπως συνήθως, ὸ ἐπιτάφιος, ἐτοποθετεῖτο στὸ κουβούκλιο, ἀπεσπάτο κατόπιν ἡ εἰκών τοῦ νεκροῦ Χριστοῦ ἄπὸ τὸν σταυρὸ καὶ ἄπετίθετο καὶ αὔτὴ στὸ κουβούκλιο ἐπάνω στὸν ἐπιτάφιο, ἐκαλύπτετο μὲ πέπλους καὶ ἄνθη καὶ στὸ μέσον ἐτίθετο τὸ Εὐαγγέλιο. Ἡ ἀκολουθία αὐτὴ τῆς ἀποκαθη­λώσεως ἦταν ἄγνωστη στὴν λοιπή 'Ὀρθόδοξο 'Ἐκκλησία. Κατὰ τὸ «Σήμερον κρεμαται ἐπὶ ξύλου...» ἐλιτανεύετο ἡ εἰκών τῆς σταυρώσεως καὶ ἐτίθετο στὸ προσκυνητάριο, κατὰ δὲ τὰ ἀπόστιχα τοῦ ἐσπερινοῦ ἐγίνετο ἡ εἴσοδος τοῦ ἐπιταφίου καὶ ἡ ἀπόθεσίς του στὸ κουβούκλιο ἢ σὲ ἄπλὸ τραπέζι, χωρὶς νὰ γίνῃ προηγουμένως ἀποκαθήλωσι. Αὐτὸ ἀκριβὼς τηρεῖται καὶ σήμερα στὸ Ἅγιον Ὄρος καὶ στὶς σλαβικές 'Ὀρθόδοξες 'Ἐκκλησίες.

Πρὶν ἀπὸ ἑκατὸ περίπου χρόνια κατὰ τὰ μέσα τού περασμέ­νου αἰῶνος, θέλησαν στὸ Πατριαρχεῖο τῆς Κωνσταντινουπόλεως νὰ μιμηθοῦν τὴν πρᾶξι τῆς 'Ἀντιόχειας, πού τόσο παραστατικὰ ἐξεικόνιζε τὰ σχετικὰ γεγονότα τοῦ πάθους τοῦ Χριστοῦ. 'Ἡ τε­λετὴ ἔγινε τόσο προσφιλὴς στὸν κλῆρο καὶ στὸν λαό, ποῦ γρήγορα διαδόθηκε στὶς μεγάλες πρῶτα πόλεις καὶ σιγὰ σιγὰ καὶ στὰ χω­ριὰ καὶ σὲ πολλὰ ἀκόμη μοναστήρια. Τροποποιήθηκε ὅμως ἐλα­φρά. Εἴσήχθη δηλαδὴ ὸ μεγάλος σταυρὸς μὲ καρφωμένο ἔπάνω σ' αὔτὸν τὸ νεκρὸ σῶμα τοῦ ἐσταυρωμένου Κυρίου, γίνεται ἡ εἴσο­δός του κατὰ τὸ «Σήμερον κρεμᾷται...», ἀλλά ἡ ἀποκαθήλωσι γιὰ νὰ εἶναι πιὸ παραστατικὴ γίνεται ἀπὸ τὸν ἱερέα τὴν ὥρα πού ὸ διάκονος ἀναγινώσκει τίς τελευταῖες φράσεις τοῦ μεγάλου εὐαγ­γελίου του ἑσπερινοῦ τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς«...'Ὀψίας δὲ γενομένης ἦλθεν ἄνθρωπος πλούσιος ἀπὸ Ἄριμαθαίας τούνομα 'Ἰωσήφ... καὶ λαβὼν τὸ σῶμα τοῦ Ἰησοῦ ἐνετύλιξεν αὐτὸ ἐν σινδόνι καθαρά...», ἤ, ἂν τελῇ τὴν ἀκολουθία μόνος ὸ ἱερέύς, ἀμέ­σως μετὰ τὴν ἀνάγνωσι τοῦ εὐαγγελίου ἐν σιγὴ ἢ ψαλλομένου τοῦ καθίσματος «Σινδόνι καθαρά, καὶ ἀρώμασι θείοις...», καὶ ἀποθέτει τὸ σῶμα στὴν ἁγία τράπεζα, ἄλλὰ ὄχι καὶ στὸ κουβούκλιο γιὰ λόγους καθαρὰ τεχνικοὺς (στήν 'Ἀντιόχεια τὰ χέρια τοῦ σώ­ματος τοῦ Χριστοῦ εἶναι κατεσκευασμένα κατὰ τέτοιο τρόπο, ὥστε νὰ μποροῦν νὰ διπλωθοῦν πρὸς τὰ κάτω). Σὲ μερικὰ ὅμως μέρη δὲν ἔχει ἐπικρατήσει ἠ πρᾶξι αὐτὴ ἀκόμη καὶ δὲν γίνεται ἀποκαθήλωσις, ἀλλὰ κατὰ τὴν ἀνάγνωσι τοῦ Εὐαγγελίου ἢ ὕστερα ἀπο αὐτὴν καλύπτεται καὶ ἀποσύρεται στὸ ἱερὸ βῆμα ὁλόκληρος ὁ σταυ­ρὸς μαζὶ μὲ τὸν ἐσταυρωμένο Χριστό, ποῦ εἶναι ζωγραφισμέ­νος ἐπάνω στὸν σταυρὸ ἀπ' εὐθείας ἢ δὲν εἶναι δυνατὴ ἡ ἀπόσπασίς του ἀπ' αὐτόν. Βλέπετε μὲ πόση δυσκολία μπαίνουν στὴν λει­τουργικὴ πρᾶξι νέα ἔθιμα ὅσο ὡραῖα καὶ ἀγαπητὰ ἀπ' τὸν λαὸ καὶ ἂν εἶναι.

Ἡ ἀποσπασθείσα κατὰ τὴν ἀποκαθήλωσι ἀπὸ τὸ σταυρὸ εἰκῶν τού ἐσταυρωμένου Χριστοῦ παραμένει στὸ ἅγιο βῆμα τυλιγμένη σὲ σινδόνα καθ' ὅλη τὴν ἀναστάσιμο περίοδο, μέχρι τῆς ἀποδόσεως τοῦ Πάσχα, μέχρι δηλαδὴ τοῦ ἑσπερινοῦ τῆς Πέμπτης τῆς Ἀναλήψεως, ὁπότε καθηλοῦται καὶ πάλι καὶ καταλαμβάνει τὴν συνήθη θέσι του πίσω ἁπὸ τὴν ἁγία τράπεζα ἢ στὸ βάθος τῆς ἀψίδος, ἐνῶ ὁ ἐπιτάφιος, πού ἀπὸ τὸ τέλος τῆς ἀκολουθίας τοῦ ὄρθρου τοῦ Μεγάλου Σαββάτου, κατὰ τὴν δική μας πρᾶξι, ἢ ἄπὸ τὸ τέλος τοῦ μεσονυκτικοῦ τῆς παννυχίδος τοῦ Πάσχα, κατὰ τὴν πρᾶξι τὼν σλαβικῶν 'Ἐκκλησιῶν, βρισκόταν ἁπλωμένος ἐπάνω στὴν ἁγία τράπεζα, ἀποσύρεται ἀπ' αὐτὴ γιὰ νὰ τοποθετηθῇ στὴν κα­θιερωμένη θέσι του.

ΙΩΑΝΝΟΥ Μ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΙΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑΣ ΑΠΟΡΙΑΣ

Α΄

1-100

https://wra9.blogspot.com/2023/05/blog-post_22.html