«Ὅς δ' ἄν ποιήσῃ καί διδάξῃ οὗτος μέγας κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν»[1]. Οἱ Ἅγιοι Τρεῖς Ἱεράρχες, οἱ ὁποῖοι ἐποίησαν καί ἐδίδαξαν πράγματι ἀνεδείχθησαν μέγιστοι εἰς τήν Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν, μέγιστοι μέσα εἰς τήν Ἐκκλησία, καί τώρα καί εἰς τούς αἰῶνας! Ἡ μεγαλοσύνη τους, δέν θά λήξει ποτέ, ἀλλά πάντοτε θά αὐξάνεται. Πάντοτε ἡ δόξα τους ἡ οὐράνια θά αὐξάνεται. Γιατί πάρα πολλοί ἄνθρωποι σώζονται μέσα ἀπό τό ἅγιο παράδειγμά τους, τήν ἁγία ζωή τους, πού ἀποθησαυρίστηκε στά Συναξάριά τους, ἀλλά καί μέσα ἀπό τά ἅγια συγγράμματά τους, τά ὁποῖα ἑρμηνέυουν θεόπνευστα τίς ἅγιες γραφές. Οἱ ἅγιοι αὐτοί ἔζησαν σύμφωνα μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἀφέθηκαν στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Πραγματοποίησαν αὐτό πού συνεχῶς μᾶς προτρέπει ἡ Ἁγία μας Ἐκκλησία τό: «ἑαυτούς καί ἀλλήλους καί πᾶσαν τήν ζωήν ἡμῶν Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθώμεθα»[2]. Ζήτησαν νά γίνει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ στήν ζωή τους καί μέ τόν φωτισμό Του πραγματοποίησαν στήν ζωή τους τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Οἱ προσευχές τους εἰσακούονταν καί τώρα εἰσακούονται καί ἔχουν μεγάλη παρρησία στόν Θεό, γιατί ἀκριβῶς ἔγιναν ἄξιοι νά εἰσακουστοῦν οἱ ἅγιες προσευχές τους.
«Οἱ προσευχές μας», λέει ὁ Ἅγιος Πορφύριος, «δέν εἰσακούονται, διότι δέν εἴμαστε ἄξιοι. Πρέπει νά γίνεις ἄξιος, γιά νά προσευχηθεῖς. Δέν εἴμαστε ἄξιοι, διότι δέν ἀγαπᾶμε τόν πλησίον μας ὡς ἑαυτόν»[3]. Ἀντίθετα οἱ Ἅγιοι Τρεῖς Ἱεράρχες ἀγάπησαν τόν πλησίον τούς ὡς ἑαυτόν, ἀλλά καί ὑπέρ ἑαυτόν καί ἔφθασαν νά θυσιαστοῦν, ὅπως ὁ Ἱερός Χρυσόστομος, ὁ ὁποῖος ὑπερασπίστηκε τό ἀμπέλι ἐκείνης τῆς χήρας φτωχῆς γυναικός καί ἀντιτάχθηκε εἰς τήν βασίλισσα, ἡ ὁποία τῆς τό εἶχε ἁρπάξει καί γι' αὐτό ὑπέμεινε ὀδυνηρότατη ἐξορία. Ὁ Κύριος ὑμῶν Ἰησοῦς Χριστός μᾶς λέγει ὅτι θά πρέπει νά ἔχουμε ἀγάπη μεταξύ μας καί νά εἴμαστε συμφιλιωμένοι πρίν προσέλθουμε γιά νά προσευχηθοῦμε.
««Ἐάν οὖν προσφέρῃς τό δῶρόν σου ἐπί τό θυσιαστήριον κἀκεῖ μνησθῇς ὅτι ὁ ἀδελφός σου ἔχει τι κατά σοῦ, ἄφες ἐκεῖ τό δῶρόν σου ἔμπροσθεν τοῦ θυσιαστηρίου, καί ὕπαγε πρῶτον διαλλάγηθι τῷ ἀδελφῷ σου, καί τότε ἐλθών πρόσφερε τό δῶρόν σου»[4]. Νά πάεις», λέει ὁ Ἅγιος Πορφύριος, «πρῶτα νά συμφιλιωθεῖς μέ τόν ἀδελφό σου, νά συγχωρεθεῖς, γιά νά γίνεις ἄξιος. Ἄν δέν γίνει αὐτό, δέν μπορεῖς νά προσευχηθεῖς. Ἄν δέν εἶσαι ἄξιος, δέν μπορεῖς νά κάνεις τίποτα. Ὅταν τακτοποιήσεις ὅλες τίς ἐκκρεμότητες καί ἑτοιμαστεῖς, τότε πάεις καί προσφέρεις τό δῶρο σου. Ἄξιοι γίνονται ὅσοι ἐπιθυμοῦν καί λαχταροῦν νά γίνουν τοῦ Χριστοῦ, ὅσοι δίνονται στό θέλημα τοῦ Θεοῦ»[5]. Αὐτό ἀκριβῶς ἔκαναν καί οἱ Ἅγιοι Τρεῖς Ἱεράρχες, δόθηκαν στό θέλημα τοῦ Θεοῦ, καταφρόνησαν τίς ἐπίγειες δόξες, ἐνῶ θά μποροῦσαν νά ἔχουν ἄφθονη τήν ἀνθρώπινη δόξα, λόγῳ τῆς εὐφυίας των, λόγῳ τῶν σπουδῶν των, λόγῳ τοῦ πλούτου των. Τά καταφρόνησαν, τά ἀρνήθηκαν ὅλα αὐτά καί ἀφιερώθηκαν εἰς τήν Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, καί ἐργάστηκαν γιά τήν δόξα τοῦ Θεοῦ καί γιά τήν ἀγάπη τῶν ἀνθρώπων.
Ἔτσι, μᾶς συμβουλεύει καί ὁ Ἅγιος Πορφύριος, «νά μήν ἔχεις κανένα θέλημα. Αὐτό ἔχει μεγάλη ἀξία, εἶναι τό πᾶν». Νά μήν ἔχεις δικό σου θέλημα, νά ὑποτάσσεσαι πάντα στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ὁ σκλάβος δέν ἔχει κανένα θέλημα. Τό νά μήν ἔχουμε κανένα θέλημα μπορεῖ νά γίνει μ' ἕναn τρόπο ἁπαλό, μέ τήν ἀγάπη στόν Χριστό καί τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν Του. «Ὁ ἔχων τάς ἐντολάς μου καί τηρῶν αὐτάς ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν με∙ ὁ δέ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπό τοῦ πατρός μου, κἀγώ ἀγαπήσω αὐτόν καί ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν»[6]. Ὅποιος Μέ ἀγαπᾶ, αὐτός θά τηρήσει τίς ἐντολές Μου. Καί ἔτσι ἀποδεικνύει ὅτι Μέ ἀγαπᾶ. Αὐτός θά ἀγαπηθεῖ ἀπό τόν πατέρα Μου καί ἀπό Ἐμένα καί ἐγώ θά Τοῦ ἐμφανιστῶ.
«Ἔχουμε νά παλέψουμε «πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου»[7], ὅπως πάλεψαν καί οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι καί κατανίκησαν τούς ἄρχοντες τοῦ σκότους. «Ἔχουμε νά παλέψουμε μέ τόν «λέοντα τόν ὠρυόμενον»[8]. Δέν ἐπιτρέπεται στόν ἀγῶνα αὐτόν νά νικήσει ὁ πολυμήχανος. Αὐτό» ὅμως, γιά νά μπορέσουμε νά νικήσουμε, «προϋποθέτει δάκρυα, μετάνοια, προσευχή, ἐλεημοσύνη, αἴτηση μέ συνοδεία τήν ἐμπιστοσύνη στόν Χριστό καί ὄχι τήν ὀλιγοπιστία»[9]. Αὐτά ἀκριβῶς πού εἶχαν καί οἱ Τρεῖς Ἅγιοι Ἱεράρχαι∙ ἔκλαιγαν, διανυκτέρευαν στήν προσευχή. Ό Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος δενότανε μέ ἀλυσίδες γιά νά μπορεῖ νά στέκεται συνεχῶς στήν προσευχή κατά τήν διάρκεια τῆς νύκτας, μέ τούς λεγόμενους κρεμαστῆρες.
«Μόνον ὁ Χριστός μπορεῖ νά μᾶς βγάλει ἀπό τόν κλοιό τῆς ἐρημιᾶς», λέει ὁ Ἅγιος Πορφύριος. «Προσευχή καί μετάνοια καί ἐλεημοσύνη». Οἱ Ἅγιοι Τρεῖς Ἱεράρχαι διέπρεψαν στόν τομέα, ἐλεημοσύνη καί φιλανθρωπία. Ὁ Μέγας Βασίλειος ἔφτιαξε τήν περίφημη Βασιλειάδα∙ ὁ Ἱερός Χρυσόστομος ἐπίσης, φρόντιζε χιλιάδες ἐνδεεῖς καθημερινά. Προσευχή καί μετάνοια καί ἐλεημοσύνη. «Δῶστε ἔστω κι ἕνα ποτήρι νερό», λέει ὁ Ἅγιος Πορφύριος, «ἄν δέν ἔχετε χρήματα. Καί νά ξέρετε ὅτι ὅσο ἁγιάζεσθε, τόσο εἰσακούονται οἱ προσευχές σας.
Νά μήν ἐκβιάζουμε μέ τίς προσευχές μας τόν Θεό. Νά μή ζητᾶμε ἀπ' τόν Θεό νά μᾶς ἀπαλλάξει ἀπό κάτι, ἀσθένεια κ.λπ. ἤ νά μᾶς λύσει τά προβλήματά μας, ἀλλά νά ζητᾶμε δύναμη καί ἐνίσχυση ἀπό Ἐκεῖνον, γιά νά τά ὑπομένομε»[10]. Γιά νά παραχωρήσει ὁ Θεός νά ἀρρωστήσουμε ἤ νά πάθουμε κάτι ὀδυνηρό, σημαίνει ὅτι εἶναι γιά τό καλό μας. Δέν θά πρέπει νά ζητήσουμε νά μᾶς πάρει τόν σταυρό μας ἀλλά νά μᾶς δώσει ὑπομονή νά τόν σηκώσουμε μέχρι τέλος.
«Ὅπως Ἐκεῖνος κρούει μέ εὐγένεια τήν πόρτα τῆς ψυχῆς μας, ἔτσι κι ἐμεῖς νά ζητᾶμε εὐγενικά αὐτό πού ἐπιθυμοῦμε, κι ἄν ὁ Κύριος δέν ἀπαντάει, νά σταματᾶμε νά τό ζητᾶμε. Ὅταν ὁ Θεός δέν μᾶς δίδει κάτι πού ἐπίμονα ζητᾶμε, ἔχει τόν λόγο Του. Ἔχει κι ὁ Θεός τά μυστικά Του. Ἐφόσον πιστεύουμε στήν ἀγαθή Του πρόνοια, ἐφόσον πιστεύουμε ὅτι Ἐκεῖνος γνωρίζει τά πάντα ἀπ' τή ζωή μας κι ὅτι πάντα θέλει τό ἀγαθόν, γιατί νά μήν δείχνουμε ἐμπιστοσύνη;
Νά προσευχόμαστε ἁπλά καί ἁπαλά, χωρίς πάθος καί ἐκβιασμό. Ξέρουμε ὅτι παρελθόν, παρόν καί μέλλον ὅλα εἶναι γνωστά, γυμνά καί τετραχηλισμένα ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Ὅπως λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, «...οὐκ ἔστι κτίσις ἀφανής ἐνώπιον αὐτοῦ, πάντα δέ γυμνά καί τετραχηλισμένα τοῖς ὀφθαλμοῖς Αὐτοῦ»[11]. Ἐμεῖς νά μήν ἐπιμένουμε. Ἡ προσπάθεια κάνει κακό ἀντί γιά καλό. Μήν κυνηγᾶμε ν' ἀποκτήσουμε αὐτό πού θέλουμε, ἀλλά νά τ' ἀφήνουμε στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Γιατί, ὅσο τό κυνηγᾶμε, τόσο αὐτό ἀπομακρύνεται. Ἄρα, λοιπόν, ὑπομονή καί πίστη καί γαλήνη. Κι ἄν τό ξεχάσομε ἐμεῖς, ὁ Κύριος ποτέ δέν ξεχνάει, κι ἄν εἶναι γιά τό καλό μας, θά μᾶς δώσει αὐτό πού πρέπει καί ὅταν πρέπει.
Νά ζητᾶμε στήν προσευχή μόνο τή σωτηρία τῆς ψυχῆς μας. Δέν εἶπε ὁ Κύριος; «Ζητεῖτε δέ πρῶτον τήν Βασιλείαν τοῦ θεοῦ...και ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν»[12]»[13].
Αὐτό ἀκριβῶς ἔκαναν καί οἱ Ἅγιοι Τρεῖς Ἱεράρχαι. Ζήτησαν μέ πόθο, μέ λαχτάρα, τήν σωτηρία τους. Ζήτησαν μέ πόθο καί λαχτάρα τήν δικαιοσύνη, δηλαδή τήν σύνολη ἀρετή. Ἀφιερώθηκαν στόν Θεό ὁλοκληρωτικά, ἀσκήτευσαν, νήστεψαν, ἀγρύπνησαν, κοπίασαν γιά νά καθαριστοῦν πλήρως ἀπό τά πάθη καί νά φωτιστοῦν καί νά θεωθοῦν. Καί μέ τά ἐφόδια πού εἴχανε τά γνωσιολογικά, τά ἐπιστημονικά, μπόρεσαν καί βάθυναν μέσα στίς ἅγιες γραφές καί τίς ἑρμήνευσαν μέ τόν φωτισμό καί την Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί διατύπωσαν μέ γνωστό τρόπο ὅλα αὐτά τά ὁποῖα τούς ἀποκάλυψε ὁ Θεός.
Ἔτσι ἄς προσπαθήσουμε καί ἐμεῖς νά τούς μιμηθοῦμε τό κατά δύναμη. Ἄς ἀφεθοῦμε στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἄς ζητήσουμε νά γίνει καί σέ μᾶς, στή ζωή μας τό δικό Του θέλημα. Νά ζητᾶμε μόνο τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, καί μετά λέει ὁ Ἅγιος Πορφύριος, «εὔκολα, εὐκολότατα ὁ Χριστός μπορεῖ νά μᾶς δώσει ὅ,τι ἐπιθυμοῦμε. Καί κοιτᾶξτε τό μυστικό. Τό μυστικό εἶναι νά μήν ἔχετε στόν νοῦ σας καθόλου νά ζητήσετε τό συγκεκριμένο πράγμα. Τό μυστικό εἶναι νά ζητᾶτε τήν ἕνωσή μας μέ τόν Χριστό ἀνιδιοτελῶς, χωρίς νά λέτε, «δῶσ' μου τοῦτο, ἐκεῖνο...». Εἶναι ἀρκετό νά λέμε «Κύριε Ἰησοῦ ἐλέησόν με».
Δέν χρειάζεται ὁ Θεός ἐνημέρωση ἀπό μᾶς γιά τίς διάφορες ἀνάγκες μας. Ἐκεῖνος τά γνωρίζει ὅλα ἀσυγκρίτως καλύτερα ἀπό μᾶς καί μᾶς παρέχει τήν ἀγάπη Του. Τό θέμα εἶναι νά ἀνταποκριθοῦμε σ' αὐτή τήν ἀγάπη μέ τήν προσευχή καί τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν Του. Νά ζητᾶμε νά γίνει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Αὐτό εἶναι τό πιό συμφέρον, τό πιό ἀσφαλές γιά μᾶς καί γιά ὅσους προσευχόμαστε. Ὁ Χριστός θά μᾶς τά δώσει ὅλα πλούσια. Ὅταν ὑπάρχει ἔστω καί λίγος ἐγωισμός, δέν γίνεται τίποτα»[14].
Γιατί ὁ ἐγωιστής δέν ἀφήνεται στό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ζητάει νά γίνει τό δικό του θέλημα. «Μακάριοι οἱ πεινῶντες καί διψῶντες τήν δικαιοσύνην, ὅτι αὐτοί χορτασθήσονται»[15], μᾶς λέγει ὁ Κύριος. Μακάριοι εἶναι ἐκεῖνοι πού ζητοῦν νά γίνει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, νά ἐκπληρωθοῦν οἱ ἐντολές τοῦ Θεοῦ, νά καλλιεργηθοῦν οἱ ἀρετές ἀπό αὐτούς τούς ἴδιους, νά γίνουν ἕνα μέ τόν Χριστό, καί αὐτοί εἶναι πού θά χορτάσουν, αὐτοί εἶναι πού θά ξεδιψάσουν.
«Μεριμνώντας ὁ Θεός γιά τή δική μας ἀδυναμία», λέγει ὁ Ἱερός Χρυσόστομος, πού τόν ἑορτάζουμε σήμερα, «οὔτε μᾶς ἀφήνει νά ζοῦμε συνεχῶς μέ τίς θλίψεις, γιά νά μήν ἀποδεικνύεται ἡ ἀσθένεια τῆς φύσης μας», νά μήν γίνεται φανερή καί νά μήν καταπίπτουμε, «ἀλλά μᾶς βοηθᾶ ἀμέσως ἐνισχύοντας τήν προθυμία μας καί ἐνθαρρύνοντας τήν σκέψη μας. Οὔτε πάλι μᾶς ἀφήνει νά ζοῦμε διαρκῶς μέ ἀνέσεις, γιά νά μήν παρασυρθοῦμε πρός τήν κακία μέ τό νά γινόμαστε ραθυμότεροι. Δηλαδή», λέει ὁ Ἱερός Χρυσόστομος, «οὔτε συνεχῶς μᾶς ἀφήνει στίς θλίψεις, οὔτε συνεχῶς στίς ἀνέσεις. Γιατί ἄν εἴμαστε συνέχεια στίς θλίψεις, θά καταπίπταμε, θά ἀδυνατίζαμε καί θά ἀπογοητευόμαστε. Ἄν πάλι εἴμαστε συνέχεια στίς ἀνέσεις, θά γινόμαστε ράθυμοι. Γιατί ἡ ἀνθρώπινη φύση ὅταν ζεῖ μέ πολλές ἀνέσεις, λησμονεῖ τήν εὐγενική της καταγωγή, πού εἶναι ἀπό τόν Θεό, καί δέν παραμένει ἐκεῖ στά πλαίσια πού τῆς ἁρμόζουν. Γι' αὐτό ὁ Κύριος, ὡς φιλόστοργος πατέρας, ἄλλοτε μέν μᾶς χαρίζει ἄνεση, ἄλλοτε μᾶς σωφρονίζει. Ὥστε μέ τόν τρόπο αὐτό νά ρυθμίσει τήν ὑγεία τῆς ψυχῆς μας»[16].
«Γενηθήτω ἐν ἐμοί τό θέλημά Σου», λέει πάλι ὁ Ἱερός Χρυσόστομος, «γιά νά χαθεῖ τό θέλημα τοῦ διαβόλου. Γιατί ὅπως στά σκοτεινά σπήλαια, ὅταν εἰσαχθεῖ φῶς, ἐξαφανίζεται τό σκοτάδι, ἔτσι καί ὅταν ἐντός μου γίνει τό θέλημά Σου κάθε πονηρή καί ἄτοπη διάθεση ἐξαλείφεται, ἀφοῦ θέλημά Σου εἶναι ἡ σωτηρία τῶν ἀνθρώπων»[17]. Ὁ ἄνθρωπος πού ἀποφασίζει νά κάνει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, πολεμᾶ καί νικᾶ τά πάθη του, μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, μέ τό φῶς τοῦ Χριστοῦ.
Ὅταν πραγματοποιήσει κάτι ὁ Θεός, νά μήν θελήσεις, λέει ὁ Ἱερός Χρυσόστομος, νά κρίνεις μέ τό ἀνθρώπινο μυαλό, τά ὅσα γίνονται ἀπό Αὐτόν, γιατί αὐτά ὑπερβαίνουν τήν διανοητική μας ἱκανότητα καί οὐδέποτε θά μπορέσει ἀνθρώπινο μυαλό, νά πλησιάσει καί νά καταλάβει τήν οὐσία τῶν ἔργων Του. Γι' αὐτό μέ πᾶσα ἐμπιστοσύνη, ὅπως ἔκαναν καί οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες καί ὅλοι οἱ Ἅγιοι, νά ἀφηνόμαστε στό θέλημα τοῦ Θεοῦ, νά ἔχουμε πίστη, ἐμπιστοσύνη σέ Αὐτόν, καί νά ζητοῦμε ὑπομονή, ὥστε μέχρι τέλους νά παραμένουμε κοντά Του, τηρητές τῶν Ἁγίων Του ἐντολῶν.
Ἡ τέλεια καί ὁλοκληρωμένη κατά Θεόν καύχηση, λέει καί ὁ Μέγας Βασίλειος, πού τόν ἑορτάζουμε καί τόν τιμᾶμε σήμερα, εἶναι ὅταν κάποιος δέν καυχᾶται γιά τήν δικαιοσύνη του, ἀλλά γνωρίζει ὅτι εἶναι φτωχός ἀπό τήν ἀληθινή δικαιοσύνη καί ὅτι ἔχει δικαιωθεῖ μέ μόνη τήν πίστη στόν Χριστό. Γιατί ποιά εἶναι ἡ δική μας δικαιοσύνη ἡ δική μας ἀρετή; «Ὡς ράκος ἀποκαθημένης»[18], σάν ἕνα βρωμερό κουρελόπανο εἶναι ἡ δική μας ἀρετή. Ἀληθινά μεγάλος εἶναι αὐτός ὁ ὁποῖος ἔχει γνωρίσει τήν δική του ἀδυναμία καί οὐτιδανότητα καί ἐμπιστεύεται εἰς τόν Θεόν τά πάντα καί τήν ζωή του. Ἀναγνωρίζει τήν πνευματική του φτώχεια καί καταφεύγει στόν Θεό ὁ Ὁποῖος μπορεῖ νά τόν γεμίσει μέ κάθε ὑπερκόσμιο ἀγαθό.
Ἄς παρακαλοῦμε τούς Ἅγιους Τρεῖς Ἱεράρχες, νά μᾶς δίνουν τήν Χάρη τους, ὥστε νά ἀφηνόμαστε πάντοτε στό θεῖο θέλημα, καί ἔτσι ἡ ζωή μας θά εἶναι γεμάτη ἀπό εἰρήνη καί χαρά καί ἠρεμία.
Τῷ δέ Θεῷ ἡμῶν δόξα πάντοτε νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης
[1] Ματθ. 5, 19.
[2] Θεία Λειτουργία Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου.
[3] Βίος καί Λόγοι, Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Β΄ ἔκδοση, Ἱ.Μ. Χρυσοπηγῆς (στό ἑξῆς: Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου).
[4] Ματθ. 5, 23-24.
[5] Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου.
[6] Ἰωάν. 14, 21.
[7] Ἐφεσ. 6, 12.
[8] Α΄Πέτρ. 5, 8.
[9] Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου.
[10] Ὅ.π.
[11] Ἑβρ. 4, 13.
[12] Ματθ. 6, 33.
[13] Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου.
[14] Ὅ.π.
[15] Ματθ. 5, 6.
[16] https://poimin.gr/%E1%BC%80pofthegmata-%E1%BC%81giou-%E1%BC%B0oannou-to%E1%BF%A6-christostomou/
[18] Ἡσ. 64, 6.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου