Ἀκοῦστε τήν ὁμιλία ἐδῶ:«Τί σημαίνει ἡ λέξη Φιλοκαλία»
Μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, συνεχίζουμε τήν Εἰσαγωγή στή Φιλοκαλία. Θά ποῦμε καί θά σχολιάσουμε κάποια πράγματα πού ἔχει ὡς πρόλογο ὁ καθηγητής κ. Δημήτριος Τσελεγγίδης, τά ὁποῖα μᾶς βάζουν μέσα στό πνεῦμα τῆς Φιλοκαλίας καί στήν καινούρια αὐτή ἔκδοση πού σᾶς ἀνέφερα τήν προηγούμενη φορά.
Λέει, λοιπόν, ὁ καθηγητής μιλώντας γιά τό ζεῦγμα ἄσκηση καί θεωρία, πράξη καί θεωρία. Θά ἔχετε ἀκούσει ἴσως τήν ἔκφραση, τό Πατερικό λόγιο «Πρᾶξις θεωρίας ἐπίβασις», ὅτι ἡ πράξη εἶναι ὁ τρόπος γιά νά φτάσει κανείς στή θεωρία καί θεωρία εἶναι ἡ ἀνώτερη καί ὑψηλότερη βαθμίδα πνευματικῆς ἀνέλιξης πού μπορεῖ νά φτάσει ὁ ἄνθρωπος, θεωρία τοῦ Θεοῦ, νά θεωρεῖ τόν Θεό. Γιά νά φτάσει σ’ αὐτή, θά πρέπει νά περάσει ἀπό τήν πράξη τῆς ἀσκητικῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς καί νά καταλήξει τελικά στήν ἕνωση μέ τόν Τριαδικό Θεό. Καί ἕνωση μέ τόν Τριαδικό Θεό εἶναι ἡ θέωση, πού εἶναι ὁ σκοπός τοῦ ἀνθρώπου. Καί τί σημαίνει ἕνωση; Σημαίνει νά γίνουμε ἕνα πνεῦμα μέ τόν Τριαδικό Θεό χαρισματικά, ἑνούμενοι δηλαδή μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ. Δέν μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος ἀπό μόνος του νά ἑνωθεῖ μέ τόν Θεό.Πρέπει ὁ Θεός νά ἑνωθεῖ μαζί του. Γι’ αὐτό λέμε ὅτι αὐτή ἡ ἕνωση εἶναι χαρισματική, δηλαδή δίνεται διά τῆς Θείας Χάρης, διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τό Ὁποῖο στήν Ἁγία Γραφή ἀντιστοιχεῖ σέ δύο πράγματα: πρῶτον στό πρόσωπο Ἅγιο Πνεῦμα καί δεύτερον στή Θεία Χάρη, τήν θεοποιό Χάρη, ἡ ὁποία κάνει τόν ἄνθρωπο θεό. Σ’ αὐτή τήν Χάρη μετέχουν ὅσοι θέλουν, ὄχι ἀναγκαστικά ὅλοι. Αὐτοί πού θέλουν παίρνουν αὐτή τήν θεοποιό Χάρη διά τῆς Ἐκκλησίας καί αὐτοί θεώνονται, αὐτοί σώζονται. Ἀλλά γιά νά φτάσουμε σ’ αὐτή τήν κατάσταση, νά γίνουμε δεκτικοί τῆς Χάριτος, χρειάζεται νά περάσουμε ἀπό τήν πράξη καί ἀπό τήν θεωρία. Αὐτά τά δυό πράγματα λοιπόν, τήν ἀσκητική πράξη καί τήν φωτοειδή θεωρία τά ἀναλύει καί τά παρουσιάζει ἡ Φιλοκαλία.
Καταλαβαίνετε πόσο σημαντικό εἶναι ἑπομένως αὐτό τό βιβλίο. Εἶναι τό «ὄργανο τῆς θεώσεως», ὅπως λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος. Εἶναι τό ἐργαλεῖο, τό μέσο, πού μπορεῖ κανείς μελετώντας νά φτάσει στή θέωση. Ὄχι φυσικά ἐπειδή μελέτησε, ἀλλά ἐπειδή ἔπραξε, ἐπειδή ἐφάρμοσε, αὐτά πού μελέτησε. Κι ὅταν λέμε πράξη δέν ἐννοοῦμε τίποτα ἄλλο παρά τήν τήρηση τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν. Αὐτή εἶναι ἡ πράξη. Δέν μπορεῖ κανείς, δηλαδή, νά θεωρήσει τόν Θεό, νά δεῖ τόν Θεό - μέ τόν τρόπο πού μπορεῖ νά δεῖ κανείς τόν Θεό - ἐάν δέν τηρήσει τίς ἐντολές, ἐάν δέν μπεῖ στήν ὑπακοή τῶν θείων ἐντολῶν.
Αὐτή ἡ πράξη ὁδηγεῖ ὅλους τούς πιστούς - κληρικούς, μοναχούς καί λαϊκούς - στήν ὑψηλότερη βαθμίδα τῆς πνευματικῆς ἀνελίξεως πού εἶναι ἡ «θεωρία» τοῦ Θεοῦ. Οἱ πιστοί διαμέσου τῆς ἀκτίστου αὐτῆς δωρεᾶς τοῦ Θεοῦ γίνονται χαρισματικῶς δέκτες τῆς θεοφάνειας τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ κατά τήν ἀψευδῆ ὑπόσχεση τοῦ Χριστοῦ. Τί ἔχει ὑποσχεθεῖ ὁ Χριστός μας; «Ἐάν τις ἀγαπᾷ με», ἐάν κάποιος μέ ἀγαπᾶ, λέει ὁ Χριστός, δέν θά τό φανερώσει μέ λόγια, ὅπως πολλοί ἄνθρωποι λένε σήμερα ʿἐγώ ἀγαπῶ τόν Θεό, ἐγώ πιστεύω τόν Θεό..᾽. Αὐτό δέν λέει τίποτα, ἐάν δέν συνοδεύεται ἀπό τήν πράξη.
- Ποιά εἶναι ἡ πράξη;
Αὐτό πού λέει ὁ Χριστός «ἐάν τις ἀγαπᾷ με, τόν λόγον μου τηρήσει» (Ἰω. 14, 23). Ὄχι θά Μοῦ πεῖ ὡραῖα λόγια, μεγάλα λόγια, ἀλλά θά τηρήσει τόν λόγο Μου. Καί τί θά συμβεῖ τότε; Ὅταν τηρήσει τόν λόγο Μου, τίς ἐντολές Μου, «ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν, καί πρός αὐτόν ἐλευσόμεθα» καί θά ἔρθουμε σ’ αὐτόν. Ποιοί; Ἐγώ (ὁ Χριστός) καί ὁ Πατέρας. «Καί μονήν παρ᾿ αὐτῷ ποιήσομεν» καί θά φτιάξουμε μέσα του μονή, μοναστήρι. Θά «ποιήσουμε», δηλαδή διαμονή, θά παραμείνουμε μέσα του. Ἡ τήρηση δηλαδή τῶν ἐντολῶν εἶναι ἡ θεμελιώδης προϋπόθεση τῆς θεοπτίας, τῆς θεωρίας. Γιά νά φτάσεις στήν θεωρία καί στή θεοπτία, πρέπει νά τηρήσεις τίς ἐντολές.
Γι’ αὐτό, ὅταν ἀκοῦτε ʿἐγώ βλέπω τήν Παναγία κάθε μέρα ἤ τόν Χριστό κάθε μέρα..᾽, ὑπάρχουν τέτοιοι καί τέτοιες, φωτισμένοι καί φωτισμένες, νά βάζετε πάντα ἐρωτηματικά, γιατί δέν εἶναι ἁπλό καί εὔκολο πράγμα νά δεῖς τόν Θεό. Πρέπει νά περάσεις ἀπ’ ὅλη αὐτή τήν διαδικασία τῆς πράξης καί τῆς θεωρίας, νά τηρήσεις τίς ἐντολές καί φυσικά νά ἔχεις καί ταπεινό φρόνημα. Καί νά Τόν βλέπεις τόν Χριστό, δέν θά τό λές ἔτσι.. ἀβασάνιστα καί σέ ὁποιονδήποτε.
Κατά τήν θεοπτία, ὁ νοῦς -φωτιζόμενος ἀπό τό ἄκτιστο φῶς τοῦ Θεοῦ- ἀποκτᾶ τήν χαρισματική διεύρυνση τῶν ὀντολογικῶν του ὁρίων. Ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου δηλαδή, γιά νά χωρέσει τόν Θεό πού εἶναι ἀχώρητος, πού δέν χωράει πουθενά, διευρύνεται. Πῶς διευρύνεται; Πάλι ἀπό τόν Θεό. Διευρύνονται τά ὀντολογικά του ὅρια καί γίνεται ἄλλος ἐξ ἄλλου. Ἀλλάζει δηλαδή ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου, γιά νά μπορέσει νά δεῖ τόν Θεό φωτιζόμενος ἀπ’ τό ἄκτιστο φῶς. Ἐν τῶ ἀκτίστω φωτί... «ἐν τῷ φωτί σου ὀψόμεθα φῶς» (Ψαλμ. 35,10). Μέ τό φῶς τοῦ Θεοῦ βλέπεις καί τό ἄκτιστο Φῶς.
Στούς νεώτερους χρόνους ἡ ἐπίλεκτη συλλογή Ἁγιοπατερικῶν κειμένων ἀπό τούς Ἁγίους: Μακάριο Νοταρᾶ Ἐπίσκοπο Κορίνθου καί Νικόδημο Ἁγιορείτη μοναχό, μέ τήν ἐξαιρέτως παραστατική λεκτική ἀπεικόνιση τῆς ἡσυχαστικῆς πράξεως καί τῆς ἐπ’ αὐτῆς φιλοκαλικῶς οἰκοδομουμένης χαρισματικῆς «θεωρίας» ἀπετέλεσε τό ἐπιτυχές «ὄργανο» στήν ἀπλανή καθοδήγηση τῶν πιστῶν γιά τήν ἐπανενεργοποίηση τοῦ ἐντός αὐτῶν ἁγίου Χρίσματος. Γιατί ἐμεῖς ἔχουμε τόν Χριστό, ἔχουμε τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ μέσα μας, ἐπειδή εἴμαστε βαφτισμένοι.
- Ἀλλά τότε γιατί δέν αἰσθανόμαστε τόν Χριστό μέσα μας;
Ἀφοῦ τό εἶπε ὁ Χριστός, ὅτι θά ἔρθω Ἐγώ καί ὁ Πατέρας καί θά κάνουμε διαμονή μέσα σας. Συμβαίνει τό γεγονός ὅτι ἔχει ἀπενεργοποιηθεῖ αὐτή ἡ παρουσία καί αὐτή ἡ χάρις λόγω τῶν δικῶν μας ἁμαρτιῶν. Ὅταν κανείς ἀρχίζει νά ἀσκεῖται, ἀρχίζει, ὅπως λέει ὁ μακαριστός π. Παΐσιος, νά ξεμπαζώνει, νά βγάζει τά μπάζα, νά βγάζει τά πάθη, νά βγάζει τίς ἁμαρτίες καί νά ἐνεργοποιεῖ σιγά-σιγά αὐτή τήν βαπτισματική καί χρισματική, ἄς τό ποῦμε ἔτσι, τήν χάρη πού πῆρε στό Ἅγιο Χρίσμα. Καί τότε φθάνει στήν ἐν πάσῃ αἰσθήσει μετοχή τῆς ἀκτίστου Βασιλείας τοῦ Θεοῦ στήν ἐπίγεια ζωή του. Ὅσο καθαρίζεται, τόσο φωτίζεται καί ἐν πάσῃ αἰσθήσει γεύεται καί ζεῖ τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἀπό αὐτή τήν ζωή. Κάποιοι νομίζουν ὅτι ἡ Ἐκκλησία μᾶς ἑτοιμάζει γιά τήν ἄλλη ζωή, γιά νά περάσουμε καλά στήν ἄλλη ζωή. Ὄχι! Μᾶς δίνει τήν Ζωή ἀπό αὐτή τήν ζωή. Ὄχι βέβαια στήν πλήρη μετοχή της καί στήν πλήρη φανέρωσή της, ἀλλά ὁπωσδήποτε ἔχουμε μιά πρόγευση. Καί ἀλλοίμονο στόν ἄνθρωπο πού δέν ἔχει πρόγευση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ ἐδῶ, ἔλεγε ὁ Ἅγιος Συμεών, ὅπως καί ὅλοι οἱ Ἅγιοι. Νά μήν περιμένει στήν ἄλλη ζωή τήν γεύση, ἄν δέν ἔχει ἐδῶ τήν πρόγευση. Δέν μπορεῖς νά κάνεις γάμο μέ τόν Χριστό, ἄν δέν ἔχεις κάνει ἐδῶ ἀρραβώνα.
Συγκεκριμένα, τά ἐπιλεγμένα πατερικά κείμενα συνέθεσαν τήν περίφημη Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικῶν, οἱ ὁποῖοι σαρκώνουν καί ἀναδεικνύουν μέ τό προσωπικό ἀσκητικό βίωμά τους τήν ἡσυχαστική καί φιλοκαλική ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες πού ἔχουν ἀποθησαυριστεῖ ἐδῶ εἶναι ἕνα δεῖγμα. Ὅλοι οἱ Ἅγιοί μας εἶναι νηπτικοί, ὅπως λέγαμε καί τήν ἄλλη φορά, καί ἀσκητικοί. Εἰδικότερα, ὡς ἄριστοι ἀνατόμοι τῆς ἁγιοπνευματικῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς ἀποκωδικοποιοῦν τήν ἀγιότητα, τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί τίς ἀρετές πού προκύπτουν ἀπό τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν, καθιστώντας μέ τόν τρόπο αὐτό ἐνεργῶς παροῦσα στήν ἑκάστοτε ἐποχή τους τήν ἡσυχαστική καί φιλοκαλική ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἐμπειρία πού κατατίθεται ἐδῶ στήν Φιλοκαλία εἶναι ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας. Δηλαδή, αὐτά πού ζοῦνε αὐτοί οἱ Ἅγιοι καί ἔζησαν, τά ζεῖ ἡ Ἐκκλησία καί μπορεῖ νά τά ζήσει ὁ καθένας, ἀφοῦ ἐργαστεῖ ἀναλόγως, ὅπως ἐργάστηκαν αὐτοί οἱ Ἅγιοι. Γι’ αὐτό ἔλεγε ὁ μακαριστός, ὁ π. Ἰωάννης ὁ Ρωμανίδης, ὅτι ἡ Θεολογία καί ἡ ὀρθόδοξη Παράδοση εἶναι μία ἐμπειρική ἐπιστήμη καί δέν εἶναι μία θεωρητική ἐπιστήμη, ὅπως θεωρεῖται σήμερα ἀπό κάποιους ἡ Θεολογία. Τήν βάζουν μαζί μέ τήν φιλολογία καί τή φιλοσοφία. Ὄχι, εἶναι ἰατρική ἐπιστήμη ἡ Θεολογία. Καί εἶναι μία ἐπιστήμη ἡ ὁποία ἐπαληθεύεται στά πράγματα. Κάθε φορά πού ἐκπληρώνεις τίς προϋποθέσεις, ἔχεις πάντα τό ἴδιο ἀποτέλεσμα. Αὐτό εἶναι τό χαρακτηριστικό τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν. Ὅταν ἔχεις τίς ἴδιες συνθῆκες σ’ ἕνα πείραμα, ἔχεις πάντα τό ἴδιο ἀποτέλεσμα, κάνεις ἐπαλήθευση τοῦ πειράματος, πειραματική ἐπαλήθευση. Ἔτσι συμβαίνει καί στήν ὀρθόδοξη Θεολογία καί Παράδοση. Ὅταν τηρεῖς τίς σωστές προδιαγραφές καί τίς ἐντολές, τότε ἔχεις πάντα τό ἴδιο ἀποτέλεσμα, πού εἶναι ἡ κάθαρση, ὁ φωτισμός καί ἡ θέωση. Καί μπορεῖ κανείς νά τό πιστοποιήσει στήν ζωή του, στόν ἑαυτό του.
Γι’ αὐτό καί εἶναι κρίμα κανείς νά ἀπορρίπτει ἐξ ἀρχῆς τήν Ὀρθοδοξία καί τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί νά μήν μπαίνει κἄν στόν κόπο νά δοκιμάσει καί νά πεῖ ʿστάσου ἐμεῖς ἔχουμε μία παράδοση 2000 ἐτῶν πού μιλάει γιά κάθαρση τῆς ψυχῆς, γιά φωτισμό, γιά θέωση. Χάνω τίποτα νά δοκιμάσω; Νά δῶ μήπως δουλεύει αὐτό τό πράγμα..᾽. Καί τά ἀφήνουν ὅλα καί πᾶνε στήν Νέα Ἐποχή, πᾶνε στίς ἀνατολικές θρησκεῖες ἤ πᾶνε στόν ὑλισμό καί στή λατρεία τοῦ χρήματος καί τοῦ ἀνθρώπου, στόν ἀνθρωπισμό, αὐτό πού λατρεύει ἡ Εὐρώπη, ἡ ὁποία εἶναι εἰδωλατρική. Λέγεται χριστιανική ἡ Εὐρώπη ἀλλά εἶναι αἱρετικά χριστιανική καί ἔχει πέσει οὐσιαστικά στήν λατρεία τοῦ ἀνθρώπου, στόν οὐμανισμό. Γι’ αὐτό ἀκοῦτε καί τούς πολιτικούς μας πού λένε, πάνω ἀπό ὅλα ὁ ἄνθρωπος, πρῶτα ὁ ἄνθρωπος... κι ἔχουμε χάσει τόν Θεάνθρωπο, ὅπως ἔλεγε ὁ μακαριστός Ἅγιος Ἰουστίνος ὁ Πόποβιτς. Ἡ Εὐρώπη ἔχει χάσει τόν Θεάνθρωπο καί τόν ἔχει ὑποκαταστήσει μέ τόν ἄνθρωπο καί λατρεύει τόν ἄνθρωπο. Γι’ αὐτό ἔχει καταντήσει ὑπάνθρωπος ὁ Εὐρωπαῖος ἄνθρωπος, ἔχει βάλει κέντρο δηλαδή τόν ἑαυτό του. Γι’ αὐτό ἔχει γίνει καί ἀπάνθρωπος. Βλέπουμε πῶς συμπεριφέρονται στήν δική μας ἀδυναμία καί σέ ὅλους... Ἀλλά, δυστυχῶς, πᾶμε ἀπό πίσω τους καί τό θεωροῦμε ἐξέλιξη νά ἐξευρωπαϊστοῦμε, δηλαδή νά ἀπανθρωπιστοῦμε!
Λοιπόν, οἱ Ἅγιοί μας ἐδῶ, τῆς Φιλοκαλίας, ἀποκωδικοποιοῦν τήν ἁγιότητα.
- Γιατί, τί εἶναι ἡ ἁγιότητα; Ποιός ξέρει τί εἶναι ἡ ἁγιότητα;
Ἄν ρωτήσεις ἕναν σύγχρονο ὀρθόδοξο, δέν ξέρει νά σοῦ πεῖ κι ἄν σοῦ πεῖ, θά σοῦ πεῖ μᾶλλον ἐσφαλμένα πράγματα. Γιά νά καταλάβεις, τί εἶναι ἡ ἁγιότητα, θά πρέπει νά μελετήσεις τήν Φιλοκαλία, ἀλλά προπάντων νά ζήσεις λίγο αὐτά πού ἔζησαν οἱ Ἅγιοι. Ἔτσι, οἱ Ἅγιοι τῆς Φιλοκαλίας πιστοποιοῦν οὐσιαστικά στήν ὕπαρξή τους τήν πραγματικότητα τοῦ σκοποῦ τῆς ἐνανθρωπήσεως.
- Γιατί ἔγινε ὁ Θεός ἄνθρωπος;
Γιά νά κάνει ἐμᾶς τούς ἀνθρώπους θεούς. Κι αὐτό φαίνεται στή ζωή τῶν Ἁγίων μας, οἱ ὁποῖοι κάνουν πράγματι ὅ,τι κάνει ὁ Θεός καί εἶναι ὅπως εἶναι ὁ Θεός ἐκτός τῆς κατ’ οὐσίαν ταυτότητας. Καί ὁ σκοπός τῆς ἐνανθρωπήσεως δέν εἶναι ἄλλος παρά ἡ χαρισματική θέωση τοῦ ἀνθρώπου.
Τό περιεχόμενο τῆς Φιλοκαλίας ἑστιάζει κατεξοχήν στόν τρόπο προσεγγίσεως καί βιώσεως τῆς ἁγιοπνευματικῆς ζωῆς. Αὐτό παρουσιάζει ἡ Φιλοκαλία. Γι’ αὐτό καί φαίνεται σάν ἕνα ἠθικό βιβλίο, μᾶς δίνει συμβουλές ζωῆς. Καί ὄντως εἶναι καί αὐτό θά λέγαμε. Ἀλλά δέν εἶναι μόνο αὐτό, γιατί ἡ ἠθική δέν εἶναι ἄσχετη μέ τή δογματική, μέ τήν ὀντολογία, μέ τήν ὅλη ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ Φιλοκαλία λοιπόν ἑστιάζει στό πῶς θά προσεγγίσουμε τήν ἁγιοπνευματική ζωή. Αὐτή εἶναι ἡ πνευματική ζωή πού λέμε νά κάνουμε, ὀρθότερα πρέπει νά λέμε ἁγιοπνευματική ζωή, γιατί σήμερα καί ὁ ὅρος αὐτός ἔχει διαφθαρεῖ. Λένε ἔχουμε Πνευματικό Κέντρο καί ἐννοοῦνε ἕνα κέντρο πού κάνει κοσμικές ἐκδηλώσεις, ἐκθέσεις ζωγραφικῆς... καί σοῦ λέει εἶναι πνευματικό... κάνουν πνευματική ζωή αὐτοί οἱ ἄνθρωποι. Ὄχι, αὐτή δέν εἶναι πνευματική ζωή. Πνευματική ζωή πραγματικά εἶναι ἡ ζωή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, δηλαδή νά ἐνεργεῖ τό Ἅγιο Πνεῦμα μέσα ἀπό σένα κι αὐτή λέγεται ὀρθότερα ἁγιοπνευματική ζωή. Λοιπόν, γιά νά προσεγγίσει κανείς καί νά βιώσει αὐτή τήν ἁγιοπνευματική ζωή, χρειάζεται νά βαθύνει στή Φιλοκαλία, ἡ ὁποία, σημειῶστε, εἶναι παραθεωρημένη ἀπό τίς Θεολογικές μας Σχολές καί ἀπό τούς πολλούς καθηγητάδες... πού λένε, ʿἔ, Φιλοκαλία, καλά... αὐτά πού λένε οἱ Γεροντάδες᾽ κ.λ.π. Θεωροῦνται ὅτι εἶναι ἀμόρφωτοι κι ὅμως αὐτοί εἶναι κορυφαῖοι. Μέσα στήν ἔρημο εἶναι τό ἄνθος τῆς πνευματικῆς ζωῆς.
Ἡ ἀποτελεσματικότητα τῆς Φιλοκαλίας ὡς πρός τήν στόχευσή της εἶναι προφανής καθώς οἱ ἱεροί συγγραφεῖς της συμβαίνει νά εἶναι ἐμπειρικοί διδάκτορες καί θεοδίδακτοι. Δέν μιλᾶνε δηλαδή ἀπ’ τό γραφεῖο τους κάνοντας στοχασμό καί φιλοσοφία ἀλλά μέ βάση τά βιώματά τους, τήν ἐμπειρία τους. Γι’ αὐτό καί εἶναι σίγουρη ἡ ἐπιτυχία. Ὅταν κανείς ἀκολουθήσει αὐτούς τούς δασκάλους, σίγουρα θά ἐπιτύχει, γιατί ἔχουν ζήσει καί ἔχουν δοκιμάσει αὐτά πού μᾶς συμβουλεύουν νά κάνουμε κι ἐμεῖς κι ἔχουν δεῖ ὅτι «δουλεύουν». Οἱ ἴδιοι ἔμαθαν ἀφοῦ «ἔπαθαν τά θεῖα». Πάσχω τά θεῖα. Πάσχουμε τήν θέωση, οὐ ποιοῦμε τήν θέωση. Δέν μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νά φτάσει μόνος του στήν θέωση, ἀλλά πάσχει τήν θέωση πού τοῦ δίνει ὁ Θεός. Ἔτσι καί ὁ χριστιανός δέν μπορεῖ νά γίνει ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ. Ἀφήνει νά τόν κάνει ὁ Θεός ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ.
Ἔμαθαν, δηλαδή, ὅσα διδάχτηκαν ἀδιδάκτως ἀπό τίς θεοπρεπεῖς «θεωρίες». Ἐπειδή καθάρισαν τόν ἑαυτό τους, τήν καρδιά τους, ἔκαναν τήν ἄσκηση πού ἔπρεπε, ἔφτασαν στήν θεωρία τοῦ Θεοῦ καί διδάχτηκαν ἀπό τόν ἴδιο τόν Θεό, γι’ αὐτό καί εἶναι θεοδίδακτοι καί αὐτά πού διδάχθηκαν, αὐτά μᾶς λένε κι ἐμᾶς. Ἔπαθαν τά θεῖα, ἀφοῦ προηγουμένως ἐμπόνως καί μέσω πολλῶν πειρασμῶν καί θλίψεων καθαρίστηκαν διά τῆς πράξεως ἀπό τά πάθη, ἀφοῦ φωτίστηκαν οἱ ὀφθαλμοί τοῦ νοῦ τους, ἐνδύθηκαν ψυχοσωματικῶς τό κάλλος τῆς θεότητος, τήν ὀμορφιά τοῦ Θεοῦ, ἐγιναν οἰκεῖοι τοῦ Θεοῦ καί καθαρά κάτοπτρα τῆς θείας δόξας.
- Γιατί λάμπουν οἱ Ἅγιοι; Ποῦ τό βρῆκαν αὐτό τό φῶς πού τό ἀπεικονίζουμε μέ τό φωτοστέφανο στίς ἁγιογραφίες;
Τό βρίσκουν ἀπό τόν Θεό. Δέν εἶναι αὐτόφωτοι, εἶναι ἑτερόφωτοι. Ἀλλά ἐπειδή καθάρισαν τήν ψυχή τους λειτουργεῖ ἡ ψυχή τους ὡς κάτοπτρο καί τό φῶς τοῦ Θεοῦ ἀντανακλᾶ στήν ὅλη τους ὕπαρξη καί στό περιβάλλον τους. Ἔτσι τούς βλέπουμε κι ἐμεῖς νά εἶναι μέσα σ’ αὐτό τό ἄκτιστο Φῶς. Ἔγιναν κάτοπτρα καθαρά τῆς θείας δόξας τῆς ἐρχομένης ἐν δυνάμει καί ἐμπειρικῶς φανερουμένης ἀκτίστου Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ ἀπέκτησαν γυμνασμένα καί ἁγιοπνευματικά ἐμπλουτισμένα αἰσθητήρια. Αὐτά τά αἰσθητήρια, τά ὁποῖα παίρνουμε στό Ἅγιο Βάφτισμα, τά ἐνεργοποιοῦμε μέ τό Ἅγιο Χρίσμα, τά ἀπενεργοποιοῦμε στή συνέχεια μέ τίς ἁμαρτίες μας καί τά ἐπανενεργοποιοῦμε μέ τήν ἄσκηση καί τήν θεωρία. Γι’ αὐτό λέει ἐδῶ ὁ κ. καθηγητής ὅτι πλέον ἀπέκτησαν γυμνασμένα καί ἁγιοπνευματικά ἐμπλουτισμένα αἰσθητήρια. Αὐτά τά αἰσθητήρια τά ἔχουν πλέον κατάλληλα γιά νά βλέπουν τόν Θεό.
Ἔτσι ἐξηγεῖται κατά τόν θεολόγο τοῦ ἀκτίστου Φωτός καί τῆς θεοπτίας, τόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, γιατί ὁ λόγος τῶν ἁγίων αὐτῶν Πατέρων ἔχει ἀποδεικτικό χαρακτήρα. Δηλαδή ὅ,τι λένε ἀποδεικνύεται στά πράγματα καί βεβαιώνεται ἀπό τόν ἴδιο τόν Θεό διά τῶν ἀκολουθούντων ἁγιοπνευματικῶν σημείων. Δηλαδή ὁ ἴδιος ὁ Θεός βεβαιώνει τήν ἀλήθεια αὐτῶν πού λένε οἱ Ἅγιοι Πατέρες τῆς Φιλοκαλίας.
Τά Φιλοκαλικά κείμενα ἔχουν θεολογικές προϋποθέσεις καί στέρεη θεολογική ὑποδομή. Ὁ φιλοκαλικός λόγος ἔχει βιωμένες τίς θεολογικές προϋποθέσεις. Δέν μπορεῖ ὁ καθένας νά θεολογεῖ, ἀλλά οἱ Ἅγιοι Πατέρες ἐδῶ πού μιλοῦν γιά τόν Θεό, μιλοῦνε, γιατί ἔχουν τίς προϋποθέσεις, ἔχουν τήν καθαρότητα καί τήν ταπείνωση. Ὁ φιλοκαλικός λόγος εἶναι ὀργανικά συνδεδεμένος μέ τήν ἁγιοπνευματική ζωή προβάλλοντας ἄριστα τόν ἐμπειρικό καί βιωματικό χαρακτήρα τοῦ περιεχομένου τῆς πίστεως. Ἡ πίστις δέν εἶναι μιά θεωρία, ἔτσι θεωρητικά πιστεύουμε κάπου... ὅτι ὁ Θεός εἶναι Τριαδικός, ὅτι ὁ Χριστός ἔχει δύο φύσεις.. Αὐτή τήν θεωρητική γνώση τήν ἔχουν καί οἱ δαίμονες. Ἀλλά αὐτή δέν εἶναι ζωντανή πίστη. Ἡ ἀληθινή πίστη ἔχει ἐμπειρικό καί βιωματικό χαρακτήρα, εἶναι πίστη πού βιώνεται καί φανερώνεται μέσα στά πράγματα διά τῆς πράξεως καί διά τῆς ἀγάπης.
Εἶναι ἰδιαίτερα ἑλκυστικός λόγος ὁ λόγος τῆς Φιλοκαλίας, ἐπειδή ἀναδύεται ἀπό τά κείμενα ζωντανός ὡς βιωμένη ἔκφραση τοῦ ζωοποιοῦ πνεύματος τοῦ Θεοῦ καί εἶναι ξένος πρός κάθε ὀρθολογισμό ἤ θεολογικό στοχασμό. Αὐτό τό εἴπαμε καί προηγουμένως, δέν στοχάζονται οἱ Ἅγιοι Πατέρες καί μετά γράφουν, ὅπως κάνουν οἱ φιλόσοφοι ἤ οἱ ποιητές, ἀλλά βιώνουν καί μετά ἀποτυπώνουν στά κείμενά τους τά βιώματά τους καί τίς διδασκλίες πού δέχτηκαν ἀπό τόν Θεό. Ἀποτελεῖ κτιστή ἔκφραση τῆς χαρισματικῆς ἐμπειρίας τοῦ ἀκτίστου Θεοῦ. Ἡ Φιλοκαλία εἶναι βεβαίως ἕνα κτιστό πράγμα, εἶναι ἕνα κείμενο, εἶναι ἕνα σύνολο κειμένων, τά ὁποῖα ὅμως ἐκφράζουν τήν χαρισματική ἐμπειρία τοῦ ἀκτίστου, πῶς αὐτοί οἱ Ἅγιοι ἔζησαν τόν ἄκτιστο Θεό καί τοῦ μυστηρίου τοῦ τρόπου τῆς ἀπερινοήτου παρουσίας Του, πῶς παρουσιάζεται καί φανερώνεται ὁ Θεός.
Τέλος, τά φιλοκαλικά κείμενα γίνονται ἄριστοι χειραγωγοί τῶν πιστῶν στήν διαδικασία γιά τήν κάθαρση καί τόν φωτισμό τῆς ψυχῆς ἀλλά καί γιά τή βίωση τῆς ἀκτίστου ἀγάπης τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ κατά τήν παρούσα ζωή, ἡ ὁποία σαφῶς καταξιώνεται, ἀφοῦ προσδιορίζει ἀποφασιστικά τήν ποιοτική κατάσταση τῆς μέλλουσας αἰώνιας ζωῆς. Δηλαδή, ἄν θέλεις πραγματικά νά πετύχεις στή ζωή αὐτή, νά καθαριστεῖς, νά φωτιστεῖς καί νά ζήσεις τήν ἀγάπη τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, ν’ ἀντιληφθεῖς ὅτι ὁ Θεός σέ ἀγαπᾶ ἐμπειρικά, θά πρέπει νά προσεγγίζεις αὐτά τά κείμενα ταπεινά καί μέ διάθεση ἐφαρμογῆς καί τότε θά ζεῖς μιά ζωή πού ἀξίζει νά ζεῖ ὁ ἄνθρωπος. Ἔτσι καταξιώνεται ἡ ζωή τοῦ ἀνθρώπου. Σήμερα καταξιωμένος ἄνθρωπος ἀπό πολλούς θεωρεῖται ὁ πλούσιος ἤ αὐτός πού ἔχει πετύχει ἕνα καλό καί ὑψηλό κοινωνικό προφίλ. Αὐτός δέν εἶναι πετυχημένος. Ἤ ἕνας, τέλος πάντων, ὅπως λένε μερικοί, πού ἔκανε παιδιά, τά πάντρεψε, τά σπούδασε, ἔχει καί ἐγγόνια καί θεωρεῖται ἐπιτυχημένος. Δέν εἶναι ἐπιτυχία αὐτό. Ἐπιτυχία εἶναι νά ζήσεις τήν κάθαρση, τόν φωτισμό, τήν θέωση καί ἔτσι νά περάσεις ἐν τῶ ἀκτίστω φωτί καί μετά θάνατον νά συνεχίσεις νά εἶσαι μέσα στό ἄκτιστο Φῶς τοῦ Θεοῦ καί νά Τό γεύεσαι βέβαια σέ πολύ εὐρύτερο καί μεγαλύτερο βαθμό ἐκεῖ πέρα.
Ἡ Φιλοκαλία εἶναι ἕνα μέρος τῆς Παράδοσής μας καί εἶναι ἕνα κορυφαῖο, θά ἔλεγα, κομμάτι τῆς Παράδοσής μας, γιατί ἐκφράζει ὅλη τήν ἁγιοπνευματική ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ λέξη «παράδοση» εἶναι σύνθετη μέ γενεσιουργό ρηματική της ἀναγωγή στόν τύπο «παρα – δίδωμι», ἀπ’ τό ρῆμα παραδίδωμι. Ὁ λόγος, ἑπομένως, εἶναι γιά μία δόση παρά τινος. Κάποιος δίνει. Δηλαδή μιά προσφορά ἀπό κάποιον, αὐτό σημαίνει παράδοση. Στήν δυναμική τῆς λέξεως ἐννοοῦμε προϋποτιθέμενη προφανῶς τήν παρουσία δύο προσώπων, ἐκείνου πού παραδίνει καί ἐκείνου πού παραλαμβάνει. Δέν πρόκειται μάλιστα γιά μιά ἁπλῆ δόση, οὔτε γιά μιά ἁπλῆ λήψη, ἀλλά γιά μία παραλαβή. Ἡ πρόθεση «παρά» ἐνισχύει τίς λέξεις τονίζοντας τήν παρουσία καί ἀντίστοιχα τήν σημασία τῶν προσώπων πού μετέχουν στήν πράξη, ταυτοχρόνως δέ σημειολογεῖ καί γιά τό παραδιδόμενο. Παράδοση ἔ; Ὅπως λέγαμε καί στόν στρατό: πρέπει νά παραδώσω. Δέν εἶναι μιά ἁπλή πράξη δίνω-παίρνω. Εἶναι μιά ἱερή σχέση ἀνάμεσα στά δύο πρόσωπα. Ὁ πρῶτος βαστάει ἱεροπρεπῶς στά χέρια του κάτι σημαντικό, ἄξιο προσοχῆς. Μέ μιά κίνηση προσοχῆς συνοδευομένη καί μέ μιά ἀπαίτηση προσοχῆς τό ἐγχειρίζει στόν ἄλλον, τό παραδίδει. Εἶναι μιά παρακαταθήκη ἔ; Μιά παράδοση.
Δέν ξέρω ἄν ἔχει συμβεῖ νά παρακολουθήσετε χειροτονία εἰς πρεσβύτερον, νά δεῖτε τί συμβαίνει μέσα στό ἱερό. Λειτουργεῖ γιά πρώτη φορά ὁ χειροτονηθείς πρεσβύτερος. Μέ τό πού θά γίνει ὁ καθαγιασμός τῶν Τιμίων Δώρων ὁ Ἐπίσκοπος πού λειτουργεῖ, πού ἱερουργεῖ, θά πάρει τόν Ἀμνό, τόν Χριστό, καί θά Τόν δώσει στά χέρια του καί θά τοῦ πεῖ «λάβε αὐτή τήν παρακαταθήκη καί φύλαξέ τη εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων». Καί θά πάει μετά ὁ ἱερέας πίσω ἀπ’ τήν Ἁγία Τράπεζα καί θά κρατάει ἐκεῖ στά χέρια του τόν Ἄρτο μέχρι στήν στιγμή πού θά κοινωνήσουν ὅλοι. Τοῦ παραδίδει τήν παρακαταθήκη, δηλαδή τόν Χριστό. Οὐσιαστικά ἡ ὀρθόδοξη Παράδοση αὐτή εἶναι. Εἶναι ἕνα πολύ-πολύ ζωντανό πράγμα. Καί εἶναι μιά ἱερή σχέση μεταξύ τῶν παλαιοτέρων καί ἡμῶν καί προϋποθέτει μία μεγάλη ὑπευθυνότητα καί μία μεγάλη σοβαρότητα.
Ὁ δεύτερος συμμετέχοντας μέ τίς ἴδιες προϋποθέσεις, πού μιλήσαμε γιά τόν πρῶτο πού παραδίδει, ἔτσι καί ὁ δεύτερος πού παραλαμβάνει, ἀντιλαμβάνεται τήν σπουδαιότητα τοῦ παραλαμβανομένου καί σπεύδει. Ἡ συμμετοχή του στήν πράξη ἔχει ἐπάνω της κρυμμένη μιά ἔναρξη. Κάτι τό καινούριο ἐνεργεῖται ὡς πρός τήν συμμετοχή στό παραλαμβανόμενο, πλήν ἐκεῖνο μένει ἀναλλοίωτο καθώς ἡ ἱερότης του εἶναι ἀκριβῶς αὐτή πού ἱεροποιεῖ τήν σχέση μεταξύ τῶν δύο προσώπων. Εἶναι κάτι καινούριο γιά αὐτόν πού τό παίρνει, αὐτό ὅμως πού παίρνει εἶναι ἀναλλοίωτο. Ὅπως τό εἶχε ὁ προηγούμενος, τό παίρνει κι αὐτός. Καί αὐτό ἔχει τεράστια σημασία. Πρέπει νά φυλάξουμε τήν Παράδοση ἀναλλοίωτη, νά μήν ἐκκοσμικευτεῖ ἡ Ἐκκλησία μας. Σήμερα, δυστυχῶς, ὑπάρχει μεγάλη ἐκκοσμίκευση καί στούς λαϊκούς καί στούς κληρικούς.
Ὁ παραλήπτης φαίνεται νά συμμετέχει μέ ἀμήχανο δέος σέ κάτι ἱερό, τό ὁποῖο μόλις τοῦ ἐγχειρίζεται. Ἐάν τό αἴσθημα τῆς εὐθύνης του εἶναι δεδομένο, τότε μόνο ὄντως τό παραλαμβάνει. Ἄν ἔχει συναίσθηση εὐθύνης, τοῦ τί παίρνει. Ἡ παράδοση συνετελέσθη κι ὅμως ἡ σχέση ἀνάμεσα στά δύο πρόσωπα δέν τέλειωσε, ἀλλά μέ ἕναν ἐκπληκτικό, μυστικό τρόπο ἱερουργήθηκε καί ἐπεξετάθηκε. Ὁ παραλήπτης, ἔχοντας στά χέρια του τό ἱερῶς παραδιδόμενο, γίνεται θέσει ὁ παραδίδων. Εἶναι πλέον αὐτός ὁ δυνάμενος ἤ καί ὁ χρεώστης νά ἐνεργήσει τήν παράδοση. Δηλαδή , αὐτός πού τό πῆρε εἶναι «θέσει παραδίδων», δηλαδή κι αὐτός σέ λίγο θά πρέπει νά τό παραδώσει.
Οἱ Ἅγιοι Πατέρες μας, ὁ Ἅγιος Μακάριος Ἐπίσκοπος Κορίνθου καί Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης παρέλαβαν ὡς ἱερά παρακαταθήκη ἀπό τόν ἀκένωτο πλοῦτο τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί παρέδωσαν ἱερῶς κατά τό ἔτος 1782 στό ἀνά τούς αἰῶνας Γένος τῶν χριστιανῶν τήν πνευματική Βίβλο Φιλοκαλία. Τήν πῆραν καί μᾶς τήν παρέδωσαν. «Τό τῆς νήψεως ταμεῖον, τό τοῦ νοός φυλακτήριον, τό μυστικόν διδασκαλεῖον τῆς νοερᾶς προσευχῆς. Βίβλον τῆς πρακτικῆς τήν ἐξαίρετον ὑποτύπωσιν». Εἶναι ἡ βίβλος ἡ ὁποία ὑποτυπώνει, δηλαδή παραδίδει, φανερώνει τήν πρακτική, τήν πράξη. «Τῆς θεωρίας τήν ἀπλανῆ ὁδηγίαν». Ὁδηγεῖ στήν ἀπλανή θεωρία, γιατί ὑπάρχει καί πλανεμένη θεωρία καί νομίζει κανείς ὅτι βλέπει τόν Θεό καί βλέπει δαίμονες. «Τόν τῶν Πατέρων Παράδεισον», τό βιβλίο τῆς Φιλοκαλίας. «Τῶν ἀρετῶν τήν χρυσήν σειράν. Βίβλον τό πυκνόν τοῦ Χριστοῦ ἀδολέσχημα», γιατί μέσα σ’ αὐτό τό βιβλίο συνεχῶς ἀδολεσχοῦμε, δηλαδή ἐνασχολούμεθα, κατεξοχήν μέ τήν μελέτη τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καί μέ τήν ἀδιάλειπτη ἐπίκληση τοῦ ὀνόματός Του, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με. «Τήν ἀνακλητική τῆς Χάριτος σάλπιγγα». Μοιάζει μέ μιά σάλπιγγα ἡ Φιλοκαλία, ἡ ὁποία ἀνακαλεῖ τήν Χάρη, ἡ ὁποία εἴπαμε εἶναι μπαζωμένη καί ἀπενεργοποιημένη στά βάθη τοῦ ἐσωτερικοῦ μας ἀνθρώπου. Αὐτό τό βιβλίο σαλπίζει, ὥστε νά ξυπνήσουμε καί νά ἀνακαλύψουμε αὐτή τήν χαμένη βαπτισματική θεία χάρη. «Καί συνελόντα φάναι, αὐτό δή αὐτό τό τῆς θεώσεως ὄργανον». Καί μέ ἕναν λόγο νά ποῦμε, ὅτι ἡ Φιλοκαλία εἶναι τό τῆς θεώσεως ὄργανο. Μ’ αὐτό μπορεῖ κανείς νά φτάσει στή θέωση, ἐφόσον μπεῖ στήν ἐφαρμογή του.
Νά ποῦμε τώρα μερικά πληροφοριακά στοιχεῖα γιά τίς διάφορες ἐκδόσεις τῆς Φιλοκαλίας. Τό 1777 ὁ Ἅγιος Νικόδημος παραλαμβάνει ἀπό τόν Ἅγιο Μακάριο Ἐπίσκοπο Κορίνθου ἕναν ὀγκώδη ἐρανισμό πατερικῶν κειμένων σχετικῶν μέ τήν προσευχή καί τήν ὅλη ἐν Χριστῷ ζωή, γιά νά τόν ἐπεξεργαστεῖ πρός ἔκδοση. Εἶχε συλλέξει ὁ Ἅγιος Μακάριος ἀπό διάφορες βιβλιοθῆκες πατερικά κείμενα, τά ὁποῖα ἀφοροῦσαν στήν προσευχή καί στήν ἐν Χριστῷ ζωή, ἀλλά θέλανε μιά ἐπεξεργασία καί τά δίδει στόν Ἁγιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη. Ἔτσι γεννιέται ἡ «Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικῶν». Αὐτή ἡ μονότροπη στήν προοπτική της καί ἀπείρως εὐρεία στίς κατακτήσεις της λέξη: φιλοκαλία. Αὐτή ἡ λέξη ἐπιλέχθηκε ὡς τίτλος γιά τήν συλλογή τῶν ἐν λόγω πατερικῶν κειμένων τριάντα ἕξι διαφορετικῶν συγγραφέων. Ἔχουμε μέσα στή Φιλοκαλία 36 συγγραφεῖς-πατέρες. Τά ὁποῖα κείμενα ἐκτείνονται χρονολογικῶς ἀπό τόν 4ο ἕως τόν 15ο αἰῶνα. Οἱ συγγραφεῖς, δηλαδή, ἔζησαν σ’ ὅλο αὐτό τό διάστημα ἀπό τόν 4ο αἰῶνα, ἐνδιάμεσα, καί μέχρι τόν 15ο αἰῶνα. Ὁ Ἅγιος Νικόδημος πράγματι ἐπεξεργάζεται ἐπιμελῶς, σχολιάζει καί διορθώνει τόν ὅλο ὄγκο τῶν κειμένων, ὅπως διαφαίνεται καί σέ σημείωσή του στούς τίτλους τοῦ βιβλίου. Λέει ἐκεῖ: «ἐπιμελεία μέν ὅτι πλείστη διορθωθεῖσα». Διορθώθηκε λέει, ἀλλά μέ πολύ ἐπιμέλεια. Πάρα πολύ ἐπιμέλεια! Πρόσεξε δηλαδή πάρα πολύ καί κοπίασε πάρα πολύ, ἀλλά μᾶς τό λέει ἔτσι μέ πολύ ταπεινό τρόπο.
Συντάσσει προεισαγωγικό σημείωμα ὁ Ἅγιος Νικόδημος, τό ὁποῖο ὀνομάζει «Προοίμιον εἰς τήν παροῦσα βίβλον» καί εἶναι καταπληκτικό. Ἐπίσης, συντάσσει ὁ Ἅγιος Νικόδημος καί σύντομες βιογραφίες ὅσων Πατέρων ἀνθολογοῦνται στό βιβλίο καί τίς προτάσσει πρίν ἀπό τούς λόγους τους. Τά κείμενα τῶν Πατέρων παρουσιάζονται αὐθεντικά στό γλωσσικό ἰδίωμα τῆς ἐποχῆς συγγραφῆς τους καί χωρίς κάποια παράλληλη ἀπόδοσή τους στό ἰδίωμα τῆς ἐποχῆς τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου. Αὐτό εἶναι πολύ σημαντικό νά μήν ἀλλάζουμε τήν γλώσσα. Θά πεῖτε, δέν τά καταλαβαίνουμε... Νά ξέρετε ὅτι ἰσχύει αὐτό πού λένε οἱ Λατίνοι ὅτι κάθε μετάφραση εἶναι μιά προδοσία, ποτέ δέν ἀποδίδει τήν πραγματικότητα πού θέλει νά πεῖ ὁ συγγραφέας. Ὁπωσδήποτε δέν ἀποδίδεις τό πλῆρες νόημα. Γι’ αὐτό νά ἐπιδιώκετε νά διαβάζετε αὐθεντικά πρωτότυπα κείμενα καί ὄχι μεταφράσεις. Καί θά δεῖτε ὅτι δέν εἶναι δύσκολο γιατί ἡ γλώσσα μας εἶναι ἡ ἴδια καί πολλές λέξεις τῆς ἀρχαίας τίς χρησιμοποιοῦμε καί πολλές τίς κάναμε ἁπλῶς σύνθετες. Νά κάνω μιά παρένθεση.. ἄς ποῦμε σήμερα λέμε παράθυρο, οἱ ἀρχαῖοι ἔλεγαν θύρα, ἡ πόρτα. Ἤ λέμε ἄς ποῦμε λατομεῖο. Τό λατομεῖο εἶναι σύνθετη λέξη ἀπό τό τομή καί λά. Λά θά πεῖ πέτρα. Εἶναι ὁμηρική λέξη. Χρησιμοποιοῦμε τίς λέξεις τῆς ἀρχαίας γλώσσας μας, ἁπλῶς δέν τό καταλαβαίνουμε. Καί πολλά ἄλλα...
Ἡ πρώτη αὐτή ἔκδοση τῆς Φιλοκαλίας τυπώθηκε στή Βενετία στά τυπογραφεῖα τοῦ Ἀντωνίου Βόρτολι τό ἔτος 1782. Μέσα στά χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας. Εἶναι πολύ σημαντικό αὐτό. Ἐκεῖ πού τά ’σκιαζε ἡ φοβέρα καί τά πλάκωνε ἡ σκλαβιά, οἱ Ἅγιοί μας ἐργαζόντουσαν γιά τήν φωτοδοσία τήν πνευματική τοῦ ἔθνους, μέ πολύ πενιχρά μέσα. Καί δέν ἀναφέρει στούς τίτλους της κανένα ὄνομα τῶν συντελεστῶν καί τῶν ἐκδοτῶν τοῦ ἔργου παρά μόνο τοῦ χορηγοῦ γιά δαπάνες τοῦ ὁποίου κατέστη δυνατή ἡ ἔκδοση. «Διά δαπάνης τοῦ τιμιωτάτου καί θεοσεβάστου κ. Ἰωάννου Μαυρογορδάτου». Ἔτσι λεγόταν ὁ χορηγός, αὐτός πού ἔδωσε τά χρήματα γιά τήν ἔκδοση. Πρόκειται προφανῶς γιά τό γνωστό ἱστορικό πρόσωπο τῆς ἐπιφανοῦς Βυζαντινῆς οἰκογενείας, ὁ ὁποῖος διετέλεσε Πρίγκηπας τῆς Μολδαβίας μεταξύ τῶν ἐτῶν 1743 καί 1747.
Καί ἡ Μολδαβία εἶναι Ρωμιοσύνη, Ρωμανία, γι’ αὐτό κι ἀπό κεῖ ξεκίνησε ἡ ἐπανάσταση. Μετά οἱ «φίλοι» μας οἱ Εὐρωπαῖοι μᾶς ξέκοψαν ἀπό ὅλα αὐτά τά ἐδάφη μας (καί ὄχι διεκδικήσεις μας). Ὅλα αὐτά ἦταν Ρωμανία, αὐτό πού λένε Βυζάντιο. Ὁ ὅρος αὐτός δέν ἰσχύει στήν πραγματικότητα, ἦταν ὁ λογισμός τῶν Εὐρωπαίων. Ἦταν ἡ συνέχεια τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας ἡ ὁποία ὀρθοδοξοποιήθηκε κι ἐμεῖς εἴμαστε συνέχεια αὐτῶν. Ἡ Ρώμη ἦταν ἑλληνική ἀποικία. Σήμερα στά σχολεῖα μᾶς διδάσκουν ὅτι ἡ Ρώμη ἦταν ἐχθροί μας. Ὄχι, δέν ἦταν. Οἱ ἴδιοι ἦταν, ἐμεῖς εἴμαστε! Τήν Ρώμη ἐμεῖς τήν φτιάξαμε καί ἡ λέξη Ρώμη εἶναι ἑλληνική λέξη καί μιλοῦσαν τήν ἑλληνική γλώσσα. Ἡ Ρώμη ἦταν ἑλληνική ἀποικία ἀπό τούς Ἀρκάδες καί ἡ Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία οὐσιαστικά ἦταν Ἑλληνική Αὐτοκρατορία. Τέλος πάντων αὐτό εἶναι ἄλλο θέμα... ἀλλά τό λέω ἔτσι ἀκροθιγῶς γιά νά καταλάβουμε καί αὐτά πού διαβάζουμε τώρα, πῶς αὐτός ἀπό τήν Μολδαβία ἐνδιαφέρθηκε γιά νά τυπώσει τήν Φιλοκαλία στήν Βενετία...; Πού καί ἡ Βενετία καί ἡ Ρώμη καί ἡ Ἰταλία ἦταν πάλι κομμάτι τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. Ἦταν ἡ δυτική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία ἡ ὁποία ὀρθοδοξοποιήθηκε. Εἴχαμε πάρα πολλά μοναστήρια καί στήν Ἰταλία. 1500 μοναστήρια εἴχαμε στήν Ἰταλία... καί ὅλα αὐτά μᾶς τά ἅρπαξαν οἱ Φράγκοι, οἱ «φίλοι» μας οἱ Γερμανοί καί ἔβαλαν τούς δικούς τους πάπες, μᾶς ξέκοψαν ἀπό τό Πατριαρχεῖο τῆς Ρώμης καί ἀλλοίωσαν τήν ἱστορία μας. Ἄλλη φορά θά τά ποῦμε πιό ἀναλυτικά..
Αὐτό τό πρόσωπο λοιπόν ἦταν Πρίγκηπας τῆς Μολδαβίας. Οἱ πραγματικοί συντελεστές τοῦ ἔργου, ἀφανεῖς ἀπό τίς πληροφορίες πού δίδει ὁ ἴδιος ὁ τόμος τῆς ἐκδόσεως, εἶναι ἀναντίρρητα ὁ Ἅγιος Μακάριος ὁ Ἐπίσκοπος Κορίνθου (1731-1805), ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε ἐμπνευστής καί ὁ ἐρανιστής τῆς Φιλοκαλίας, αὐτός πού συγκέντρωσε τά ἀρχικά κείμενα καί ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης (1749-1809), ὁ ὁποῖος ἐπιμελήθηκε, σχολίασε καί ὁλοκλήρωσε τό ὅλο ἔργο πρός ἔκδοση. Ἡ Φιλοκαλία του -δίνει κάποια τεχνικά χαρακτηριστικά- εἶχε ἕναν τόμο ὕψος 35,5 ἑκ. καί πλάτος 25,5 μέ 1207 ἀριθμημένες σελίδες ἐκτός τῶν σελίδων τοῦ πίνακος καί τῶν σελίδων τῶν περιεχομένων, οἱ ὁποῖοι προηγοῦνται τοῦ ὅλου ἔργου καί φέρνουν ἑλληνική ἀρίθμηση ὡς τήν σελίδα ιστ΄. Αὐτά ἦταν τά χαρακτηριστικά τῆς πρώτης ἔκδοσης.. τά προσπερνᾶμε λίγο γρήγορα.
Στόν Ἑλλαδικό χῶρο μετά τήν παρέλευση 111 ἐτῶν μετά ἀπό τήν πρώτη ἔκδοση, ἡ Φιλοκαλία ἐκδόθηκε στήν Ἀθήνα κατά τό ἔτος 1893 ἀπό τόν Παναγιώτη Τζελάτη σέ δύο τόμους στό τυπογραφεῖο τοῦ Παρασκευᾶ Λεώνη. Τρίτη ἔκδοση σέ πέντε τόμους ἔχουμε ἀπό τόν ἐκδοτικό οἶκο «Ἀστήρ-Παπαδημητρίου» μεταξύ τῶν ἐτῶν 1957- 1963, ἡ ὁποία ἀνατυπώθηκε ἐπανειλημμένως. Τήν ἐπιμέλεια αὐτῆς τῆς ἐκδόσεως ἀνέλαβε ὁ πολυσέβαστος πνευματικός πατήρ Ἐπιφάνιος Θεοδωρόπουλος κατά τήν περίοδο τῆς ἱεροδιακονίας του. Συνέταξε μάλιστα καί τεστιμόνιο μέ παραπομπές σέ χωρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς.
Στά πλαίσια τῆς ἑλληνικῆς ἐκδοτικῆς παραγωγῆς, ἔχουμε καί τήν ἔκδοση ἀπό τό «Περιβόλι τῆς Παναγίας» τό 1984 πρώτη φορά. Εἶναι μιά ἀπόδοση στήν Νεοελληνική σέ πέντε τόμους. Εἰσαγωγή στό ἔργο αὐτό εἶχε κάνει ὁ μοναχός, ὁ π. Θεόκλητος ὁ Διονυσιάτης. Ἡ μετάφραση εἶχε γίνει ἀπό τόν Ἀντώνιο Γαλίτη, ἀνώτερο Δικαστικό Λειτουργό. Ἀμέσως μετά τήν πρώτη ἔκδοση τῆς Φιλοκαλίας τό 1789, ὁ Ἅγιος Παΐσιος Βελιτσκόφσκι μεταφράζει τό ἀκριβές κείμενο τῆς ἐκδόσεως τῆς Βενετίας στήν σλαβονική καί ἔγινε ἀφορμή ἡ Φιλοκαλία καί γιά μιά ἀναγέννηση φιλοκαλική καί στίς σλαβικές χῶρες, Ρουμανία, Βουλγαρία καί Ρωσία. Μετά ἔχουμε καί διάφορες ἐκδόσεις στήν Εὐρώπη.
Θά ποῦμε λίγα γιά τήν λέξη τῆς «φιλοκαλίας» καί τό εὖρος τῆς ἐννοίας της, τί σημαίνει αὐτή ἡ λέξη. Ἡ ἔκδοση τῆς Φιλοκαλίας ἀπό τούς Ἁγίους Μακάριο καί Νικόδημο τό 1782 σήμανε καί τήν χρονική ἀπαρχή τῆς λέξεως «φιλοκαλία» μέ τήν ἔννοια τοῦ ὅρου διευρυμένη. Βεβαίως, ἀνέκαθεν ἡ λέξη ὑπῆρχε στό λεξιλόγιο τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καί πρωτοχρησιμοποιήθηκε μάλιστα ὡς τίτλος συλλογῆς ἀπό τούς Καππαδόκες Πατέρες, τόν Μέγα Βασίλειο καί τόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο. Ἔμελλε, ὅμως, νά ἀποκτήσει πρωτόφαντη ἐννοιολογική ποιότητα μέ περιεχόμενο κολοσσιαίας πνευματικῆς ἀξίας ἕνεκα τῆς χρήσεώς της στήν ἔκδοση τῶν Ἁγίων Μακαρίου καί Νικοδήμου. Τέτοιο μάλιστα ὑπάρχει τό εὖρος τοῦ περιεχομένου τῆς λέξεως, ὥστε νά ἐξαχθοῦν ἀπ’ αὐτή νέες σημαντικότατες λέξεις, ὅπως φιλοκαλικό κίνημα καί φιλοκαλισμός. Ἀπ’ αὐτή τή λέξη φιλοκαλία γεννήθηκαν καί ἄλλες. Ἡ λέξη φιλοκαλία ἔγινε δηλαδή πρόσφορη νά ἐπονομάσει ἕνα οἰκουμενικό στή σημασία του πνευματικό κίνημα καί τήν οὐσιωδέστερη γιά τόν ἄνθρωπο στάση ζωῆς, ἐκείνη πού τόν ὁδηγεῖ στή σωτηρία του. Ὁ φιλοκαλικός ἄνθρωπος εἶναι ὁ ἄνθρωπος πού ἀγαπάει τό κάλλος, τό ἀληθινό κάλλος.
- Ποιό εἶναι τό ἀληθινό κάλλος;
Εἶναι τό κάλλος τοῦ Θεοῦ. Ὁ φιλοκαλικός ἄνθρωπος λοιπόν εἶναι ὁ φιλόθεος ἄνθρωπος, αὐτός πού ἀγαπάει τόν Θεό. Τό κάλλος ὡς ἡ ὡραιότης στήν πληρότητά της, ὅπου καί ἡ ἠθική ὡραιότης, ὁ «εἰς κάλλος βίος» γεννᾶ σημασιολογικά τήν ἔννοια τῆς φιλοκαλίας. Τό κάλλος βέβαια στήν ἀπόλυτη διάστασή του εἶναι ἰδιότης μόνο τοῦ Ἀπολύτου, τοῦ «Ὡραίου κάλλει παρά πάντας βροτούς», τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ Θεοῦ. Κατεξοχήν κάλλος εἶναι τοῦ Χριστοῦ. Ἡ λέξη φιλοκαλία κάνει ἀναγωγή ἑπομένως, στό ὄντως Κάλλος καί στήν ἀγάπη Του. Ἀναφέρεται δηλαδή στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί στήν κοινωνία μέτα τοῦ Θεοῦ, στήν ἕνωση τοῦ ἀνθρώπου μέ τό Ὑπερκάλλου Πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Κατά τοῦτο ὁ ὅρος φιλοκαλία χρησιμοποιήθηκε γιά νά προσδιορίσει τήν ἀγάπη, τήν ἀναζήτηση, τήν ἐπιδίωξη, τήν προσήλωση στήν ὡραιότητα πού ἐπεκτείνεται καί ὑπερβαίνει τό ἐξωτερικά ὡραῖο προσεγγίζοντας τήν ἔννοια τοῦ κάλλους στήν ἀπόλυτη διάστασή του, ἡ ὁποία δέν εἶναι μόνο ἐνεργούμενη ἀλλά καί μεθεκτή. Δηλαδή, μποροῦμε νά μετέχουμε κι ἐμεῖς σ’ αὐτό τό κάλλος τοῦ Θεοῦ καί σ’ αὐτό μᾶς ἔχει καλέσει ὁ Θεός. Γι’ αὐτό ἡ Φιλοκαλία μιλάει στήν ψυχή μας, γιατί ἀνταποκρίνεται στήν κλήση πού ἔχουμε δεχτεῖ ἀπό τόν Θεό καί ὑπηρετεῖ αὐτή τήν κλήση. Δηλαδή μᾶς βοηθάει νά μετέχουμε κι ἐμεῖς σ’ αὐτό τό Ὑπέρκαλλο κάλλος τοῦ Θεοῦ.
Ὁ ὅρος φιλοκαλία χρησιμοποιήθηκε ἀπ’ τόν Ἅγιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη μ’ αὐτή τήν πληρότητα τῆς ἐννοίας του, τήν ὁποία ἤδη ἀπό τούς τίτλους τοῦ ὅλου ἔργου βρέθηκε στήν ἀνάγκη νά ἑρμηνεύσει περαιτέρω. Νά σταματήσουμε ἐδῶ στά εἰσαγωγικά σήμερα καί νά ποῦμε τήν ἑπόμενη φορά κάποια γιά τήν καθολικότητα τῆς Φιλοκαλίας τῶν ἱερῶν νηπτικῶν σέ συνδυασμό μέ τήν καθολικότητα τῆς Ἐκκλησίας, γιά τήν ὁποία ἴσως ἀκοῦμε ὅτι δέν τήν ἔχουμε... καί τήν ἔχουν οἱ Ρωμαιοκαθολικοί... κι αὐτά ὅλα βεβαίως εἶναι πλάνες..
Ἄς κρατήσουμε σήμερα αὐτό, ὅτι εἶναι μιά ἱερά παρακαταθήκη, μιά παράδοση, ἡ ὁποία εἶναι ζωντανή καί ἡ ὁποία ζωοποιεῖ καί ζωντανεύει κι αὐτούς πού μπαίνουν σ’ αὐτή τήν παράδοση. Καί μήν μᾶς φαίνεται τραβηγμένο νά μελετήσουμε, σύν Θεῷ, αὐτό τό βιβλίο, ἀφοῦ καί πολλοί ἄνθρωποι καί ἁπλοί ἄνθρωποι στά προηγούμενα χρόνια στήν πατρίδα μας μελετοῦσαν τήν Φιλοκαλία. Ἔχω ὑπόψη μου τέτοιες συντροφιές λαϊκῶν ἀνθρώπων. Ἀφήνω πού στά χρόνια, διαβάζουμε στόν βίο τοῦ Ἁγίου Νικολάου τοῦ Καβάσιλα, ὑπῆρχαν ἐδῶ στήν Θεσσαλονίκη συντροφιές, παρέες, κύκλοι, ὅπως τούς λέμε καί σήμερα, ὅπου ἐντρυφοῦσαν ἐπάνω στήν νοερά προσευχή. Αὐτό πού διδάσκει δηλαδή ἡ Φιλοκαλία, αὐτοί οἱ ἄνθρωποι τό ἔκαναν πράξη καί διδάσκονταν γιά αὐτό τό θέμα σέ κύκλους. Ὑπῆρχαν πολλοί τέτοιοι κύκλοι τήν ἐποχή ἐκείνη, 14ο - 15ο αἰῶνα, πού δείχνει πώς οἱ ἄνθρωποι τότε ἐνδιαφερόντουσαν πραγματικά γιά τή σωτηρία τους.
Σήμερα, ἐπειδή ἀκριβῶς ἔχουμε ὑποδουλωθεῖ στόν οὐμανισμό τῆς Δύσης, στόν ἀνθρωπισμό τῆς Δύσης καί ἔχουμε κάνει κέντρο τόν ἄνθρωπο καί χάσαμε τόν Θεάνθρωπο δηλαδή, χάσαμε καί τήν φιλοκαλική ζωή, τήν νηπτική ζωή. Πρέπει νά τά ξαναβροῦμε ὅλα αὐτά, γιά νά ἀναγεννηθοῦμε πνευματικά μέσα ἀπ’ τήν παράδοσή μας. Νά ξέρετε δέν ἔχουμε ἀνάγκη κανέναν, οὔτε Εὐρωπαῖο, οὔτε Ἀμερικάνο, οὔτε κανέναν. Ἔχουμε τέτοια Ζωή μέσα μας, τήν ζωή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, πού, ἄν τήν ἐνεργοποιήσουμε, θά γίνουμε πραγματικά φάρος ὅλου τοῦ κόσμου, ὅλου τοῦ σύμπαντος κόσμου, ὅλης τῆς οἰκουμένης. Αὐτό τόν ρόλο ἔπαιζε πάντα ἡ Ἑλλάδα καί μπορεῖ καί τώρα νά τόν παίξει. Στήν ἀρχαιότητα ὅ,τι ἀνώτερο παρουσίαζε ὁ ἀνθρώπινος πολιτισμός ἦταν ὁ πολιτισμός τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδας. Ἀλλά ἦταν κάτι κτιστό. Ἦταν κάτι πού δέν εἶχε αὐτό τό στοιχεῖο τό θεῖο. Ὁ Θεός, ὅμως, ἐμπλούτισε μέ τήν οἰκονομία Του τήν ζωή μας καί, ὅπως βλέπετε, τό Εὐαγγέλιο γράφτηκε στά ἑλληνικά καί οἱ ἅγιοι Πατέρες ἔχουν γράψει στά ἑλληνικά καί ὅλος αὐτός ὁ πολιτισμός τῆς Ρωμανίας, τῆς Ρωμιοσύνης, πού κράτησε 1000 χρόνια ἦταν ἕνας ἑλληνικός πολιτισμός, ὁ ὁποῖος ὅμως εἶχε ὀρθοδοξοποιηθεῖ, εἶχε ἐμπλουτιστεῖ δηλαδή μέ τήν ἄκτιστη θεία δόξα. Καί αὐτά ὅλα μποροῦμε νά τά ζήσουμε πάλι, γιατί εἶναι μέσα μας, τά ἔχουμε μέσα μας. Εἶναι μέσα στό αἷμα μας, ἀλλά πρέπει νά τά ἐνεργοποιήσουμε. Γι’ αὐτό χρειάζεται νά κυκλοφορήσει ἡ Φιλοκαλία εὐρέως καί νά τήν γνωρίσουν οἱ Ἕλληνες, νά τή μελετήσουν, νά τή διαβάσουν καί νά τή ζήσουν.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Ἐρ. : Ἤθελα νά πῶ σχετικά μ’ αὐτό πού εἴπατε ὅτι στήν πραγματικότητα ἡ μετάφραση εἶναι μιά προδοσία τοῦ κειμένου. Κατά τήν διάρκεια τῶν ἐτῶν, ὅμως, μερικές λέξεις ἔχουν ἀλλάξει τήν σημασία τους καί θά πρέπει νά ἔχει κανείς τήν καθοδήγηση κάποιου ἐμπειρότερου, ὥστε νά μήν παρανοήσει κάποια κείμενα.
Ἀπ. : Σαφῶς..
Ἐρ. : Πρέπει αὐτό νά τό προσέχουμε, ὅταν διαβάζουμε...
Ἀπ. : Ὁπωσδήποτε, γιατί δυστυχῶς καί τά νοήματα ἔχουν διαφθαρεῖ σήμερα καί οἱ λέξεις ἔχουν χάσει τήν πραγματική ἔννοιά τους. Θά τό κάνουμε πιστεύω, σύν Θεῷ, νά ξεκαθαρίζουμε τίς ἔννοιες. Σήμερα πολύς κόσμος, ἄς ποῦμε, μιλάει γιά ἀγάπη, ἡ ὁποία ὅμως δέν ἔχει καμία σχέση μέ τήν πραγματική ἀγάπη. Καί οἱ ὁμοφυλόφιλοι μιλᾶνε γιά ἀγάπη... καί οἱ διεστραμμένοι μιλᾶνε γιά ἀγάπη.. καί ʿἐγώ θέλω τήν γυναίκα μου, θέλω κι ἄλλη γυναίκα᾽... κι αὐτό ἀγάπη δέν εἶναι; Εἶναι διεστραμμένη ἀγάπη. Ἔχουμε χάσει δηλαδή τά ἁγιοπνευματικά κριτήρια, ἔχουμε ἀλλοτριωθεῖ, γι’ αὐτό καί ὁ λόγος μας εἶναι διεφθαρμένος καί ἡ ἐκφορά τοῦ λόγου μας εἶναι διεφθαρμένη καί βλάσφημη καί ὑβριστική ἀπέναντι στούς ἄλλους, ἀλλά καί οἱ ἔννοιες ἔχουν διαφθαρεῖ. Εὐχαριστῶ. Εἶναι πολύ σωστή παρατήρηση.
Ἐρ. : Νά ρωτήσω τό ἑξῆς. Εἴπατε ὅτι ἡ Φιλοκαλία εἶναι ἡ διδασκαλία 36 Πατέρων καί ἔχει ἕνα εὖρος 1200 σελίδες. Ἡ τελευταία ἔκδοση εἶχε πέντε τόμους. Νά ὑποθέσω ὅτι αὐξήθηκε ὁ ἀριθμός τῶν Πατέρων ἤ παρέμειναν...
Ἀπ. : Ὄχι, ἴδιο εἶναι τό κείμενο, ἁπλῶς εἶναι σέ μικρότερο ὄγκο. Ὁ πρῶτος τόμος ἦταν ἕνας ὀγκώδης τόμος, τόν εἴχαμε καί στό Ἅγιο Ὄρος. Ὅσοι ἔχετε διαβάσει τό βιβλιαράκι μας αὐτό γιά τόν Γέροντα Εὐθύμιο... μοῦ εἶχε δώσει ἕναν τέτοιο τόμο... Ἕνας ὀγκώδης τόμος ἔχει ὅλη τήν Φιλοκαλία. Σέ πολύ μεγάλο μέγεθος καταφέρανε οἱ τυπογράφοι νά τά χωρέσουν. Μέ τίς γραμματοσειρές καί τά μεγέθη μπορεῖς νά καταφέρεις νά γίνει κι ἕνας τόμος, ἀλλά βέβαια εἶναι δύσχρηστο. Γιά νά εἶναι πιό εὔχρηστο, τό σπάσανε σέ πέντε τόμους καί αὐτή ἡ παροῦσα ἔκδοση τώρα, ἐπειδή ἔχει μετάφραση καί σχόλια, θά βγεῖ σέ δέκα τόμους (5χ2).
Ἐρ. : Ἡ μικρή Φιλοκαλία τί περιέχει;
Ἀπ. : Ἡ μικρή εἶναι ἐπιλογές. Ὑπάρχουν διάφορες μικρές Φιλοκαλίες. Κυκλοφοροῦν διάφορα... Εἶναι ἐπιλογές, δέν εἶναι ὁλόκληρο τό ἔργο. Διαλέξανε κάποια κείμενα.
Ἐρ. : Δηλαδή πάλι 36 Πατέρες...
Ἀπ. : Ὄχι, μπορεῖ νά εἶναι καί λιγότεροι... παίρνουν κάποιους ἐπιλεκτικά καί ὄχι ὁλόκληρο τό ἔργο τους.Παίρνουν κάποια κομμάτια, οὐσιώδη κατά τήν γνώμη τους. Ὅλα εἶναι οὐσιώδη…
Ἐρ. : Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἔκανε τήν συλλογή. Μεταξύ τῆς συλλογῆς αὐτῆς ἦταν καί τό Πηδάλιο καί τό ἔστειλε στή Βενετία γιά φωτοσύνθεση. Ἐκεῖ κάνανε 18 διορθώσεις... μοῦ διαφεύγει τό ὄνομα ποιός τίς ἔκανε... καί εἶπε ὁ Ἅγιος Νικόδημος, καλύτερα νά μοῦ δίνανε μαχαιριά στήν καρδιά παρά αὐτό τό πράγμα πού ἔκαναν καί τό διόρθωσαν.
Ἀπ. : Εἶχε τραβήξει πολλά ὁ Ἅγιος Νικόδημος. Εἶχε κάνει καί μετάφραση, εἶχε ἐργαστεῖ πολύ στόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ καί τά κείμενά του, τά χειρόγραφά του, κάηκαν μέσα στό τυπογραφεῖο. Πάντως καί αὐτό τό ἔργο πού μᾶς ἄφησε εἶναι τεράστιο καί πολύ καλό.
Ἐρ. : Διάβασα πάτερ 14 Ἰουλίου στήν γιορτή του πού ἀναφέρει τόν βίο του.
Ἀπ. : Μάλιστα...
Εἶναι θαυμαστό πάντως, γιατί ἕνας ἄνθρωπος ἄφησε ἕναν τέτοιο ὄγκο ἐργασίας. Τεράστιο ὄγκο! Μόνο ν’ ἀπαριθμήσει κανείς τά ἔργα τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου... παθαίνει! Δέν εἶναι εὔκολο. Καί τά ἐξέδωσε... καί ὅλα αὐτά μέ πολύ ἀγάπη γιά τόν λαό τοῦ Θεοῦ. Πραγματικά Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας ἀλλά καί Πατέρας τοῦ Γένους. Καί βρίσκονται κάποιοι σήμερα καί μιλοῦν ἀπαξιωτικά γιά τόν Ἅγιο Νικόδημο... δυστυχῶς! Ὅπως πάντα συμβαίνει... μέ τούς ἁγίους!
Ἐρ. : Εὐλογεῖτε πάτερ. Πέρυσι στή δημόσια βιβλιοθήκη εἶχε γίνει ἕνα συνέδριο γιά τό θέμα τῆς Φιλοκαλίας καί τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου καί ἦταν μέ συμμετοχή Ἰταλῶν, Ρουμάνων, Γάλλων κ.λ.π. καθηγητῶν. Ἀλλά βέβαια ἐκεῖ οἱ καθηγηταί ὁ καθένας ἤθελε νά προσθέσει τήν γνώμη του καί νά πεῖ τά δικά του...
Ἀπ. : Στήν βιβλιοθήκη ἐδῶ ἤ τῆς Ἀθήνας;
Ἐρ. : Ἐδῶ.
Ἀπ. : Τήν δημοτική...
Θυμήθηκα κάτι... Οἱ ἴδιοι οἱ Εὐρωπαῖοι γιά τούς ὁποίους μιλήσαμε προηγουμένως, ὅταν μπήκαμε στήν Εὐρωπαϊκή Ἕνωση, πού χίλιες φορές νά μή μπαίναμε, εἶπαν - μιά ἐφημερίδα γαλλική, δέν θυμᾶμαι, ἡ “Λε Μοντ” – «καλωσορίζουμε στήν Εὐρώπη τήν χώρα τῆς Φιλοκαλίας»! Αὐτό τόν ὅρο χρησιμοποίησαν οἱ Εὐρωπαῖοι! Γιατί ξέρουν τί σημαίνει Ἑλλάδα, τί σημαίνει Ὀρθοδοξία καί τί σημαίνει Φιλοκαλία! Ἐμεῖς τά ἀγνοοῦμε. Οἱ Εὐρωπαῖοι τά ξέρουνε καί τά πολεμᾶνε. Καί ξέρουνε γιατί τά πολεμᾶνε καί γιατί κλείσανε τά μοναστήρια, ὅταν ἦρθαν ἐδῶ. 450 μοναστήρια... ἄλλοι λένε 550 μοναστήρια, μᾶς κλείσανε, μέ τούς τρεῖς νόμους πού ἔκαναν οἱ Βαυαροί, καί ὁ Ὄθωνας βέβαια, ὅταν ἦρθαν ἐδῶ.
Ἐρ. : Τό ἐρώτημά μου εἶναι ἐκτός θέματος μιά καί θά ἀναφερθεῖ στήν Παλαιά Διαθήκη. Θά ἤθελα νά μᾶς κάνετε ὁρισμένα μαθήματα ὅσον ἀφορᾶ στήν Παλαιά Διαθήκη. Τώρα ἤθελα νά μοῦ πεῖτε τήν χρονολογία τήν ὁποία ἔζησε ὁ Ἀβραάμ, ὁ Ἰώβ καί οἱ μεταγενέστεροι προφῆτες κ.λ.π. Ἐάν ὅλοι αὐτοί ἦταν ὄντως θεόπτες, εἶχαν ἀκουστική καί ὀπτική ἐπαφή ἤ τό ἕνα ἀπό τά δύο.
Ἀπ. : Σαφῶς ἦταν θεόπτες!
Ἐρ. : Ἦταν θεόπτες...
Ἀπ. : Ἦταν θεόπτες καί εἶχαν θέωση. Ἀλλά αὐτό δέν τούς ἐμπόδιζε νά πᾶνε στόν Ἅδη. Δηλαδή, ὅλο τό ἀνθρώπινο γένος, πρίν ἔρθει ὁ Χριστός, ὅλοι ἀνεξαιρέτως, πήγαιναν στόν Ἅδη. Γιατί; Γιατί ὁ διάβολος εἶχε δικαιώματα. Ἀπό τή στιγμή πού τοῦ κάναμε ὑπακοή στόν Παράδεισο, στό πρόσωπο τοῦ Ἀδάμ καί τῆς Εὔας, μετά μπῆκε στό ἀνθρώπινο γένος ἡ φθορά καί ὁ θάνατος. Ὅλοι ἤμαστε δέσμιοι λοιπόν αὐτῶν τῶν καταστάσεων. Ὁπότε καί οἱ ἁγιότεροι ἄνθρωποι πῆγαν στόν Ἅδη καί περίμεναν τόν Χριστό. Καί μέ τό πού μπῆκε ὁ Χριστός μέ τήν τρίημερο ταφή, τά διέλυσε ὅλα καί τούς ἀνέστησε, τούς πῆρε μαζί Του. Καταλαβαίνετε τώρα, γιατί γιορτάζουμε τό Πάσχα; Ποιά εἶναι ἡ μεγάλη χαρά μας; Γιατί πλέον συντρίφτηκε ὁ θάνατος. Γιατί, ὁ μεγαλύτερος ἐχθρός τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ὁ θάνατος. Καί ὁ Χριστός μας γι’ αὐτό ἦρθε, γιά νά νικήσει τήν φθορά, τόν διάβολο καί τόν θάνατο. Καί εἶναι κρίμα σήμερα οἱ χριστιανοί οἱ ὀρθόδοξοι νά μήν χαίρονται πού ἔχει νικηθεῖ ὁ θάνατος καί νά τρέμουν τόν θάνατο...
Ἐρ. : Ἡ πίστη πάτερ πηγάζει ἀπ’ τήν θεοπτία; Ἤ ἦταν ἐμφυτευμένη ἀπ’ τόν ἴδιο τόν Θεό; Ὁ Ἀβραάμ ἦταν ἐκλεκτός τοῦ Θεοῦ καί οἱ προφῆτες;... Αὐτή ἡ πίστη πήγαζε ἀπό μέσα..;
Ἀπ. : Ἡ πίστη βεβαίως εἶναι δωρεά τοῦ Θεοῦ, ἀλλά δίνεται σ’ αὐτούς πού τήν θέλουν. Ἦταν δεκτικός τῆς πίστεως δηλαδή ὁ Ἀβραάμ. Ὁ πατέρας του ἦταν εἰδωλολάτρης! Προσέξτε! Πῶς αὐτός ὁ ἄνθρωπος τώρα ἀπό πατέρα εἰδωλολάτρη βρῆκε τόν ἀληθινό Θεό; Καί ἔφτασε καί στήν θέωση, στή θεοπτία; Ἀκριβῶς, γιατί ἤθελε. Ἦταν δεκτικός.
Ἐρ. : Ὁ Ἀβραάμ ἦταν πρῶτος καί μετά ὁ Ἰώβ; Χρονολογικά ἄς ποῦμε...
Ἀπ. : Χρονολογικά δέν ξέρω πότε τοποθετεῖται ὁ Ἰώβ. Ὁ Ἀβραάμ τοποθετεῖται γύρω στό 1850 π.Χ.
Ἐρ. : Πάντως ἡ πίστη καί τῶν δύο...
Ἀπ. : Ἄν σκεφτεῖτε ὅτι ἔδωσε τό παιδί του, τόν Ἰσαάκ, νά τόν θυσιάσει, ἐφόσον τό εἶπε ὁ Θεός... καί μόνο ἀπό αὐτό καταλαβαίνετε τί σημαίνει πίστη! Ἐμπιστοσύνη στόν Θεό.
Ἐρ. : Τελικά μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ἐμεῖς εἴμαστε ἀπαράδεκτοι... ἄν ἐξαιρέσουμε τούς ἁγίους.
Ἀπ. : Εἴμαστε ἀπαράδεκτοι, ὄχι μόνο γιατί δέν ἔχουμε αὐτή τήν πίστη, τήν ὁποία εἶχαν αὐτοί οἱ ἄνθρωποι, ἀλλά διότι εἴμαστε καί βαφτισμένοι, ἐνῶ αὐτοί ἦταν ἀβάφτιστοι καί εἶχαν αὐτή τήν πίστη. Ἐμεῖς εἴμαστε βαφτισμένοι, ἔχουμε τό Ἅγιο Πνεῦμα μέσα μας, τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἡ ὁποία «ἐντός ἡμῶν ἐστίν» (Λουκ. 17,21) κι ὅμως δέν ἔχουμε αὐτή τήν πίστη. Παραπέουμε... Γιατί; Γιατί δέν θέλουμε! Δέν ὑπάρχει ἄλλο ἐμπόδιο στήν πίστη, μόνο ἡ θέληση. Κι ἐνῶ βλέπεις τόν ἄλλον, καταλαβαίνει ποιό εἶναι τό σωστό καί σοῦ λέει «παλεύω, παλεύω... πολύ δύσκολο νά γίνω χριστιανός.. πολύ δύσκολη ἡ χριστιανική ζωή». Γιατί εἶναι δύσκολη; Ἄν τό ψάξει καλά, θά δεῖ... γιατί δέν θέλει. Δέν ὑπάρχει ἄλλο πρόβλημα. Ἡ θέληση εἶναι τό πρόβλημα. Ἐνῶ τό βλέπει αὐτό, εἶναι τό σωστό...
Ἐρ. : Ἀπό τότε πού ἀναστήθηκε ὁ Θεός καί πάτησε τόν Ἅδη καί πίστεψαν ὅσοι ἤθελαν ἀπό κεῖ καί ἀναστήθησαν.. αὐτοί ὑπερτεροῦσαν σέ σχέση μέ μᾶς. Διότι γιά μᾶς δέν θά ὑπάρξει Χριστός ν’ ἀναστηθεῖ, νά εἴμαστε στόν Ἅδη ἐμεῖς νά πιστέψουμε... νά σωθοῦμε. Εἶναι πολύ πιό δύσκολο γιά μᾶς νά μπορέσουμε, νομίζω, νά φτάσουμε στήν θέωση.
Ἀπ. : Λοιπόν... εἴδατε πού δέν τά ξέρουμε...
Θεωρητικά νά τό πῶ... στήν πράξη εὔχομαι νά τό ζήσουμε ὅλοι. Τήν ἔχουμε τήν θέωση! Δέν πρέπει νά φτάσουμε στήν θέωση, τήν ἔχουμε, ἁπλῶς τήν ἔχουμε ἀπενεργοποιημένη. Αὐτή εἶναι ἡ μεγάλη δωρεά τοῦ Θεοῦ. Εἴμαστε βαφτισμένοι καί χρισμένοι. Χρισμένος σημαίνει θεωμένος, ἔχεις τό Ἅγιο Πνεῦμα. Αὐτή εἶναι ἡ θέωση. Ἀλλά γιατί δέν τήν φανερώνουμε τήν θέωση; Αὐτό νά μοῦ πεῖτε... Δέν τήν φανερώνουμε, γιατί ὑπάρχει αὐτό τό μπάζωμα, πού ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος, τά πάθη μας, οἱ ἁμαρτίες μας. Ἀρχίζουμε νά ξεμπαζώνουμε μέ τήν πράξη καί σιγά-σιγά φτάνουμε στή θεωρία τοῦ Θεοῦ. Κι ἐκεῖ πού ἤσουνα μέσα στό ἄγχος καί μέσα στήν κατάθλιψη, ἔρχεται ἕνα φῶς... ἔρχεται λίγη εἰρήνη μέσα σου καί λές «τί ὡραῖα πού ἀγαλλίασε ἡ ψυχή μου!». Ἀγαλλιάζει ἡ ψυχή μου καί μόνο πού πάω καί ἀκούω μιά ὁμιλία καί μόνο πού πάω στούς Χαιρετισμούς.. ἀγαλλιάζεις.. πᾶς σ’ ἕνα μοναστήρι καί ἠρεμεῖς. Καί λές, γιατί εἶναι ἐδῶ τόσο ἤρεμα τά πράγματα; Γιατί; Πολύ ἁπλά, γιατί ἀρχίζεις λίγο νά ξεμπαζώνεις, λίγο νά βλέπεις τά πάθη σου, λίγο νά παίρνεις καμιά καλή ἀπόφαση, νά κάνεις καμιά ὑπόσχεση στόν Θεό γιά μετάνοια, νά διώχνεις κανένα κακό λογισμό... καί μόνο αὐτό σοῦ δίνει μιά πρόγευση. Ἡ μετάνοια εἶναι ἡ πρώτη ὅραση ἀκτίστου φωτός νά ξέρετε. Μήν περιμένετε νά φτάσουμε νά δοῦμε τό φῶς τοῦ Θαβώρ ἀπό τή μιά στιγμή στήν ἄλλη... Ἀλλά νά ἀρχίσεις νά μετανοεῖς καί ἐκεῖ θά ἀρχίσεις νά αἰσθάνεσαι αὐτόν τόν καρπό, πού λέει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος «καρπός τοῦ Πνεύματός ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις..» (Γαλ. 5,22). Νά ἡ πίστη, βλέπετε; Καρπός τοῦ Πνεύματος εἶναι ἡ πίστη. «Πραότης...», δέν μπορεῖ νά εἶσαι μέσα στόν θυμό καί μέσα στά νεῦρα καί νά νομίζεις ὅτι εἶσαι ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ. Δέν εἶσαι ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ. «Πραότης, ἐγκράτεια». Ἐγκράτεια. Σοῦ λέει ὁ ἄλλος δέν μπορῶ νά νηστέψω... Γιατί δέν μπορεῖς νά νηστέψεις; Εἶναι θέμα ὀργανισμοῦ; Ὄχι, πνευματικό θέμα εἶναι. Γιατί δέν μπορεῖς νά ἔχεις ἐγκράτεια; Γιατί, δέν ἔχεις ἐνεργοποιήσει τό Ἅγιο Πνεῦμα μέσα σου... καί πεινᾶς σάν λύκος... Ἄν ὅμως ἐνεργοποιήσεις τό Ἅγιο Πνεῦμα καί λίγο νά φᾶς, δέν θά θέλεις νά φᾶς ἄλλο, γιά νά μήν χάσεις αὐτή τήν γλυκύτητα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος…
Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου